Görev Duygusu ve Soy Takıntısı: Murtaza ve Zebercet Tiplerine Karşılaştırmalı Bir Bakış

Yıl 2022, Cilt: 28 Sayı: 111, 769 - 790, 03.08.2022

Nuriye Ballıkaya Seyit Battal Uğurlu

https://doi.org/10.22559/folklor.2212

Öz

Cumhuriyet dönemi Türk romanının iki önemli yazarından seçilen birer romanı
başkişiler üzerinden karşılaştırmak, bu makalenin çıkış noktasını oluşturmaktadır.
Orhan Kemal’in (1914-1970) Murtaza (1952) ve Yusuf Atılgan’ın (1921-1989)
Anayurt Oteli (1973) adlı eserlerinin başkişileri, çalıştıkları işlere devam ediyorken,
geçmiş ile ilgili takıntılı bir ruh iklimine sahip oluşları ile karşılaştırılmaya
değer bir konudur. İki romanın da başkişisinin içine doğduğu toplumda üstlendiği
rolün karşılıksız kalmaya mahkûm oluşunun doğurduğu tatminsizliğin, sosyokültürel
ve tarihsel bağlamlarını anlamaya çalışmak, bu yazının temel sorununu
oluşturmaktadır. Burada Murtaza ile Zebercet’in toplumsal ve sosyal kimliklerinin
benzeşen ve ayrışan yönleri, geçmişe takılı kalmış belleklerinin bugünlerine etkisi
ve nihayetinde görev ve sorumluluk bilinciyle dışa yansıyan eksik ya da aksak
yönlerini çözümlemeye çalışmak, temel odaktır. İlki sosyal gerçekçi, ikincisi modernist
duyarlık ile yazılmış iki eserin yazılış zamanları, kapsam ve bağlamları
farklı olsa da odağa aldıkları aidiyet ve geçicilik ikilemi insanlığın temel sorunlarından
biri olması dolayısıyla günümüzde çok daha maruz kalınan bir durumdur.
Murtaza ve Zebercet’in uzun geçmişten tevarüs eden sınıfsal ve etnik ‘asıl’
olmayışının geleceğe de taşınan bir miras olduğu iki metnin ortak bildirimi gibi
durmaktadır. Bu köşede kalmışlığın iki başkişinin sahip ya da talip olduğu işin ve
temsil ettiği toplumsal aidiyetin kategori ya da norm dışı kalmaya mahkûm oluşu
bu makalenin başka bir bulgusudur. İki başkişinin yaşamın trajik yüzüne yazgılı
oluşunun, ikisini hiçlik burgacına sürüklemesi başka bir sonuç olarak önümüzde
durmaktadır. Gündelik yaşamın normal akışı içinde pek görülmeyen, ancak yakın
temas ile deneyimlendikçe bütün açıklığı ile sergilenebilen bu ötekiliğin örtük
kodları, anılan iki eser üzerinden analitik, çözümleyici, eleştirel ve karşılaştırmalı
bir yaklaşımla deşifre edilmektedir. Bu makale, aynı zamanda, anılan iki eserin
başkişisinin görev sorumluluğunu varoluşsal düzlemde idrakinin gerisindeki soy
takıntısını irdelemektedir.

Anahtar Kelimeler

Murtaza, Anayurt Oteli, yurttaşlık, roman kişisi, soy, aidiyet

Sense of Duty and Pedigree Obsession: A Comparative Look at Murtaza and Zebercet

Öz

The starting point of this article is to compare a novel chosen from two important
writers of the Turkish novel of the Republic period through the protagonists.
While the protagonists of Orhan Kemal’s (1914-1970) Murtaza (1952) and Yusuf
Atılgan’s (1921-1989) Anayurt Oteli (1973) works, they have an obsessive mood
about the past while continuing their work is the subject. The main problem of
this article is to try to understand the socio-cultural and historical contexts of the
dissatisfaction caused by the fact that the role of the protagonist in both novels is
doomed to remain unrequited. Here, the main focus is to try to analyze the similar
and divergent aspects of the social and social identities of Murtaza and Zebercet,
the effect of their memories stuck in the past on their present, and finally the
deficient or faulty aspects that are reflected outside with the awareness of duty and
responsibility. Although the writing times, scope, and contexts of the two works,
the first of which were written with a social realist and the second with modernist
sensitivity, are different, the dilemma of belonging and temporality they focus on is
a situation that is much more exposed today, since it is one of the main problems of
humanity. It seems like the common statement of the two texts is that the absence
of class and ethnic ‘principle’ of Murtaza and Zebercet, which is inherited from the
long past, is a legacy that is carried to the future. Another finding of this article is
that the job that the two protagonists have or aspire to and the social belonging they
represent are condemned to remain outside the category or norm. The fate of the two
protagonists in the tragic face of life, dragging them into the vortex of nothingness
stands before us as another result. The implicit codes of this otherness, which are
not seen in the normal flow of daily life, but can be exposed with all their clarity
when experienced with close contact, are deciphered with an analytical, analytical,
critical, and comparative approach through the two works mentioned. This article
also examines the ancestry obsession behind the existential understanding of the
duty responsibility of the protagonist of these two works.

Anahtar Kelimeler

Murtaza, Homeland Hotel, citizenship, protagonist, ancestry, belonging

Kaynakça

• Akşit Aşık, N. (2018). Aidiyet duygusu ve nomofobi: Turizm öğrencileri üzerine bir araştırma. Turizm ve Araştırma Dergisi, 7 (2), 25-41.
• Alptekin, D. (2011). Toplumsal aidiyet ve gençlik: Üniversite gençliğinin aidiyeti üzerine sosyolojik bir araştırma. [Yayınlanmış doktora tezi]. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. / Atılgan, Y. (2016). Anayurt oteli. Yapı Kredi.
• Aykanat, T. (2002). Karşılaştırmalı edebiyat bilimi ve karşılaştırmalı bir metin tahlili örneği. Turkish Studies, 7 (3), 409-427.
• Bağır, H. (2017). Aidiyet yurttaşlık ve tarih bilinci üzerine. İzmir: Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Rekreasyon ve Turizm Rehberliği. https://www.academia.edu/36111535/Aidiyet_ Yurttaslik_ve_Tarih_Bilinci_Uzerine (Erişim tarihi: 20.11.2019)
• Balık, M. (2016). Kendilik ve ötekilik sorunu açısından Yusuf Atılgan›da suç, ölüm, intihar. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 9 (45), 35-48.
• Bayram, Y. (2004). Karşılaştırmalı edebiyat bilimi ve bir uygulama. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 16, 69-93. / Bilgin, N. (2008). Sosyal psikoloji. Ege Üniversitesi.
• Bora, T. (2017). Cereyanlar: Türkiye’de siyasi ideolojiler. İletişim.
• Bora, T. (2016). Yerli ve milli. Birikim. Haftalık. 6 Ocak. https://www.birikimdergisi.com/haftalik/7422/ yerli-ve-milli#.XgplJEczbIU.( Erişim tarihi 15.12.2019)
• Bostancı, N. (2003). Etnisite modernizm ve milliyetçilik. Türkiye Günlüğü, 5, 5-32.
• Cantek, L. (1998). Kenar mahalleye dair “dip” notlar. Birikim (111-112). https://www.birikimdergisi. com/ (Erişim tarihi:10.12.2019) Çelik, N. B. (2009). Modern Türkiyede siyasi düşünce: Kemalizm (Cilt 2). İstanbul: İletişim.
• Dere, G. Ethem, K. (2016). Aidiyet perspektifinden çatışma yönetimi üzerine kuramsal bir çalışma. Kara Harp Okulu Bilim Dergisi, 26 (2), 127-154.
• Donbay, A. (2013). Karşılaştırmalı edebiyat araştırmalarının yeni Türk edebiyatındaki gelişme çizgisi. Turkish Studies, 8, 491-550.
• Döner, B. (2015). Bulutları Beklerken ve Güz Sancısı’nda kimlik temsili. folklor/ edebiyat, 21 (84), 175-193.
• Gözübüyük Tamer, M. (2014). Kimlik/lerin seyrine bir keşif. folklor/ edebiyat, 20 (77), 83- 99. Gürsoy Ataman, G. (2014). Erken cumhuriyet dönemi ve çok partili dönemin ilk yıllarında batılılaşma ve insan hakları düşüncesinin bir örneği olarak Hasan Ali Yücel. Türk Araştırmaları Dergisi, 9 (11), 243-261.
• Işık, B. (2012). Aydınlıktan karanlığa iktidar. İletişim. / Kemal, O. (2019). Murtaza. Everest.
• Korkmaz, R. (2005). Yurtsuzluk itkisi ve Anayurt Oteli. İlmi Araştırmalar Dergisi, 20, 139-148.
• Kurubaş, E. (2008). Etnik sorunlar: Ulus- devlet ve etnik gruplar arasındaki varoluşsal ilişki. Doğu-Batı, 44, 11-41.
• Mert, N. (1999). Sağdan yükselen muhalefet: Yerlilik. Cogito, 21, 173-180.
• Moran, B. (2001). Türk romanına eleştirel bir bakış 2: Sabahattin Ali’den Yusuf Atılgan’a. İletişim.
• Narlı, M. (2002). Orhan Kemal’in romanları üzerine bir inceleme. Kültür Bakanlığı.
• Narlı, M. (2013). Romanlar ve taşralar: Türk romanında taşra algıları üzerine bir değerlendirme. Bilig, 64, 285-316.
• Örkün, B. (2018). Orhan Kemal’in Murtaza isimli romanını Foucault’nun özne ve iktidar kavramlarıyla birlikte okumak. folklor/edebiyat, 24 (93), 167-176.
• Şahin, K. (2007, Mayıs). Bir ideoloji olarak milliyetçilik. Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler Dergisi, 12, 3-9.
• Şenol Cantek, L. F. (2016). “Yaban” lar ve yerliler: Başkent olma sürecinde Ankara. İletişim. Tekin, M. (2018). Roman sanatı roman unsurları. Ötüken.
• Uğurlu, Seyit B. 2007. Yusuf Atılgan’da baba imgesi: Psikanalitik bir yaklaşım. 38. ICANAS/ Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi (Ankara, 10-15 Eylül 2007) Bildirileri , [Edebiyat Bilimi Sorunları ve Çözümleri], C. 4. Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, 1719-1742.
• Yanık, C. (2013). Etnisite kimlikler ve milliyetçilik kavramlarının sosyolojik analizi. Uludağ Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Dergisi, (20), 225-237.