Fathers and Daughters in Aslı Tohumcu’s Stories in the Context of “Learned Helplessness”

Yıl 2022, Cilt: 28 Sayı: 111, 851 - 872, 03.08.2022

Serap Aslan Cobutoğlu

https://doi.org/10.22559/folklor.2237

Öz

The subject of women, which is one of the most discussed and examined issues by
developing different perspectives in the last century, has expanded its content on
topics such as women’s identity, oppression and violence in patriarchal society. In
Turkish literature, especially after 1980, it found its expression as an individual and
social problem in the pen of writers such as Adalet Ağaoğlu, Tomris Uyar, Leyla
Erbil, Sevgi Soysal, Latife Tekin, Mine Söğüt. In such works, individuals who are
accustomed to negative attitudes and behaviors that cannot be changed by “learned
helplessness” are encountered. It is emphasized that the family, especially the
father figure, is effective on the basis of the learned helplessness that leads women
and girls to great despair. Today, the projections of learned helplessness behavior,
which has extremely traumatic consequences especially on girls and women, in
the literature allow us to examine the subject from different perspectives. In this
context, this study investigates the causes of learned helplessness based on the
stories of Aslı Tohumcu and focuses on the father-daughter relationship, which has
an important place among these reasons. In this direction, I aim to contribute to
the studies arising from the intersection of literature and psychology; I examined
the father-daughter relationship in Tohumcu’s stories around the basic concepts of
psychology and learned helplessness theory in psychosocial field.

Anahtar Kelimeler

Aslı Tohumcu, story, father and daughter relationship, learned helplessness

“Öğrenilmiş Çaresizlik” Bağlamında Aslı Tohumcu’nun Öykülerinde Babalar ve Kızları

Öz

Son yüzyılda farklı bakış açıları geliştirilerek irdelenen ve üzerinde en çok tartışılan
konulardan biri hâline gelen kadın konusu, kadının kimlik arayışı, ataerkil
toplumdaki ezilmişliği, kadınlara, kız çocuklarına yönelik hak ihlalleri, aile içi iletişim
sorunları, şiddet gibi konular üzerinden muhtevasını genişleterek Türk edebiyatında
özellikle 1980 sonrası yazınında, Adalet Ağaoğlu, Tomris Uyar, Leyla
Erbil, Sevgi Soysal, Latife Tekin, Mine Söğüt gibi yazarların kaleminde bireysel
ve toplumsal bir sorun olarak ifadesini bulmuştur. Bu süreçte bazı yazarların eserlerinde
kadın sorunlarının kökenlerine ve psikolojik ve fiziksel olmak üzere sonuçlarına değindikleri
de görülmektedir. Bu tür eserlerde “öğrenilmiş çaresizlik”
durumu ile değiştirilemeyeceği düşünülen olumsuz tutum ve davranışları kanıksamış
bireylerle karşılaşılmaktadır. Kadınları, kız çocuklarını büyük bir umutsuzluğa
sevk eden öğrenilmiş çaresizliğin temelinde ise aile içinde öğretilmiş davranış
kalıplarının, özellikle de baba figürünün etkin rolü olduğu vurgulanmıştır. Günümüzde
özellikle kız çocukları, kadınlar üzerindeki sonuçları son derece travmatik
olan öğrenilmiş çaresizlik durumunun yahut davranışının edebiyattaki izdüşümleri
konuyu farklı açılardan irdelememize imkân sağlamaktadır. Nitekim kavram, Türk
edebiyatında sıklıkla işlenen aile, eğitim, sosyal yaşam, kimlik, toplumsal cinsiyet,
kadınlık durumları, şiddet, ebeveyn tutumu gibi konularla da doğrudan ilişkili görünmektedir.
Bu nedenle edebî metinlerden hareketle öğrenilmiş çaresizlik konusu
üzerine yapılacak çalışmaların bahsi geçen konulara da farklı boyutlarda katkı sunması
muhtemeldir. Bu bağlamda bu makalede, Aslı Tohumcu’nun öykülerinden
hareketle öğrenilmiş çaresizliğin nedenlerini araştırmakta, bu nedenler içerisinde
önemli bir yer tutan baba-kız ilişkisine odaklanmaktayım. Buna göre edebiyat ve
psikolojinin kesişiminden doğan çalışmalara katkı sağlamayı amaçladığım çalışmada;
Tohumcu’nun öykülerindeki baba-kız ilişkisini psikoloji ve psikososyal alana ait olan
öğrenilmiş çaresizlik kuramının temel kavramları etrafında incelemeye
çalıştım.

Anahtar Kelimeler

Aslı Tohumcu, baba kız ilişkisi, öykü, öğrenilmiş çaresizlik

Kaynakça

• Aktan, C. C. & Yay, S. (2016). Öğrenilmiş çaresizlik ve değişime karşı pasif direnç. Sosyal ve Beşeri Bilimleri Dergisi, 8 (2), 58-71.
• Anur, H. (2014). Anne-babaların yaşam tutumu ile çocukların öğrenilmiş çaresizlik düzeyi arasındaki ilişkinin incelemesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Mersin Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Ayvaışık, H.B. vd. (2000). Psikoloji terimleri sözlüğü: İngilizce-Türkçe. Türk Psikologlar Derneği, 22.
• Bilican Gökkaya, V. (2015). Çaresizliği öğrenen kadın: Öğrenilmiş çaresizlik. Turkish Studies, 10 (14), 53-70.
• Cüceloğlu, D. (1991). İnsan ve davranışı. Remzi.
• Deniz, K. & Çömlekçi, Y. (2020). Kamu kurumlarında çalışan kadınlarda öğrenilmiş çaresizliğe yol açan faktörler üzerine nitel bir çalışma. Management and Political Science Review, 2 (1), 51-88.
• Erdoğdu, M.Y. (2006). Ana-baba tutumları ile öğretmen davranışlarının çocuklarda öğrenilmiş çaresizlik düzeyi ile ilişkisi. Çocuk ve Gençlik Ruh Sağlığı Dergisi, 13 (3), 98-105.
• Kanten, P. (2017). Öğrenilmiş çaresizlik (B. Akdemir, Ed.) İnsan kaynakları yönetiminde güncel yaklaşımlar içinde (129-165) Beta.
• Kapıcı, L. (2010). Olumsuz otomatik düşünceler ve yaratıcılık ile öğrenilmiş çaresizlik arasındaki ilişkiler [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Kara Harp Okulu Savunma Bilimleri Enstitüsü.
• Kara, E. (2009). Öğrenilmiş çaresizlik davranışının genelleme derecesi ile kader inancı arasındaki ilişkinin incelenmesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kutlu, M., Balcı, S. & Yılmaz, M. (2007). İletişim becerileri eğitiminin öğrencilerin kendini ayarlama ve iyimserlik düzeylerine etkisi. Eğitim Araştırmaları Dergisi, 27, 139-149.
• Kümbül, B. (2002). Çalışma hayatında öğrenilmiş çaresizlik olgusu [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Mavili, A. (2014). Aile içi şiddet kadının ve çocuğun korunması. Elma.
• Özgentürk, İ., Karğın, V. & Baltacı, H. (2012). Aile içi şiddet ve şiddetin nesilden nesile iletilmesi. Polis Bilimleri Dergisi, 14 (4), 55-77.
• Pervin, L.A. (1993). Personality: Theory and research. John Wiley and Sons, Inc. Savaşır, I. (1987). Depresif kişilerin kendilerine ve önem verdikleri bir kişiye ilişkin yüklemeleri [Yayımlanmamış bilim uzmanlığı tezi]. Hacettepe Üniversitesi.
• Seligman, M.E.P. (1975). Helplessness: On epression, development and death. WH: Freeman.
• Tayfur, Ö. (2011). Çalışma hayatında öğrenilmiş çaresizlik ve tükenmişliğin nedenleri ve sonuçları üzerine bir çalışma [Yayımlanmamış doktora tezi]. Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Tohumcu, A. (2017). Sevil de sevme (1. bs.) İletişim. /Tohumcu, A. (2019a). Şeytan geçti (1. bs.) İletişim. / Tohumcu, A. (2019b). Abis (1. bs.) İletişim.
• Tutar, H. (2007). Örgütsel eylemsizliği açıklama aracı olarak öğrenilmiş çaresizlik ‘iş, güç’. Endüstri İlişkileri ve İnsan Kaynakları Dergisi, 9 (4), 142-161.
• Ural, C.P. (2009). Psikoşiddete maruz kalmış öğretmenlerin öğrenilmiş çaresizlik düzeylerinin incelenmesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Elektronik kaynaklar: Abramson, L.Y., Seligman, M.E.P. & Teasdale, J.D. (1978). Learned helplessness in humans: Critique and reformulation. Journal of Abnormal Psychology, 87(1), 49-74. https://ppc.sas.upenn.edu/sites/ default/files/lhreformulation.pdf (Erişim tarihi: 27.02.2022)
• Hovardaoğlu, S. (1986). Öğrenilmiş çaresizlik modeli. Psikoloji Dergisi, 5(20), 3-8. https://www. psikolog.org.tr/tr/yayinlar/dergiler/1031828/tpd1300443319860000m000414.pdf (Erişim tarihi: 15.01.2022)