UYANIŞ DÖNEMİNDE İSLAM KÜLTÜR EVRENİNDE MANTIK GELENEĞİNİN OLUŞUMU

Yıl 2012, Sayı: 56, 3 - 22, 15.12.2012

Abdülkuddüs Bingöl

Öz

Bilindiği gibi 610 yılı insanlık tarihi için oldukça önemli bir dönüm noktasıdır.
Zira bu tarihte, son peygamber Hz. Muhammet (S.A.V.)’in ilk vahyi tebliğleriyle
Arap yarımadasında yeni bir din zuhur ediyordu. İlerleyen yıllarda çeşitli
inanç ve ırklardan milletlerin bu dine girmesiyle din ekseninde bir İslam toplumu
oluşuyordu. Bu toplum daha ilk dönemlerinden itibaren gerek iç ve gerekse dış
etkenlerle, daha dilinden itibaren bilimiyle, tefekkür hayatıyla, sanatıyla… vb.
kendine özgü bir kültür evrenini de hızla oluşturuyordu. Çeşitli kültürlerin etki
ve katkısıyla oluşan bu kültür evreninde kendine özgü bilim anlayışı içerisinde
mantık biliminin de, Aristoteles mantık anlayışına dayalı da olsa, bir geleneği
oluşuyordu. İşte bu makalede uyanış dönemi diye adlandırdığım 8. Yüzyıldan
12. Yüzyıla kadar olan zaman dilimi içerisinde genel mantık tarihi içerisinde özel bir yeri olan İslam mantık geleneğinin nasıl oluştuğu ortaya koyulmaya çalışılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

İslam Kültür Evreni, Mantık, Aristoteles, Fârâbi, İbn Sina, Metod Bilimleri, Gazzali.

FORMATİON OF THE TRADİTİON OF LOGİC İN ISLAMİC CULTURAL UNİVERSE DURİNG THE ERA OF AWAKENİNG

Öz

The year 610 was a turning point for the history of humanity because the
first divinely revelations to Prophet Muhammad were sent, and the birth of a
new religion appeared in Arab peninsula. There became an Islamic population
along with inclusion and conversion of various faith and race groups to Islam.
This group of people, or society, was establishing its unique cultural world with
the language they share, thought system, art and science from the first decades of
emergence. In this cultural world, which consisted of the contributions and the
effects of several other cultures, the science of logic, though it depended on Aristotle’s
idea of logic, was also emerging to become a tradition of its own among
other sciences. This study attempts to present the establishment of Islamic tradition
of logic which has a unique place within general history of logic in the era,
which I call “the era of awakening,” between 8th and 12th centuries.

Anahtar Kelimeler

The world of Islamic Culture, Logic, Aristotle, Fârâbi, İbn Sina, Sciences of Methodology, Gazzali.

Kaynakça

• Ali Samî al-Neşşar; al-Mantık al-Surî, İskenderiye-1955.
• Atuf, Nâfi; Türkiye Maârif Tarihi Hakkında Bir Deneme, İstanbul-1930.
• Aayık, Hasan, Farabi’de Dil Mantık İlişkisi, Rize, 2007, Sayfa: 303 vd.
• Baltacıoğlu Cahit; XV. ve XVI. asırlarda Osmanlı Medreseleri, İstanbul-1975.
• Bingöl, Abdulkuddûs; Gelenbevî’nin Mantık Anlayışı, İstanbul-1997
• Klâsik Mantık’ın Tanım Teorisi, İstanbul-1995
• Semerkandî’nin Kıstasında Kıyas Teorisi, Felsefe Dünyası, s.20, Bahar-1996, s.10-33.
• Türk-İslâm Kültür Dünyasında İsagoji, Atatürk Ün. Fen-Edebiyat Fak. Araştırma Dergisi, s.15, Erzurum-1985, s.349-355.
• İbn Sînâ’da Mantıkî Mahiyet ve Bilinmesi, Uluslararası İbn Türk, Harezmi, Fârâbî, Beyrûnî ve İbn Sînâ Sempozyumu, Bildiriler, Ankara-1990, s.139-147.
• XVIII. Yüzyıl Türk Mantıkçıları, Atatürk Ün. Fen-Edebiyat Fak. Araştırma Dergisi-14, Erzurum-1986, s.55-67.
• Türk Mantıkçılarında Mantık ve Dil, Atatürk Ün. Fen-Edebiyat Fak. Araştırma Dergisi, s.16, Erzurum-1988, s.227-334.
• al-Semerkandî ve Kıstasu’l-Efkarî, Atatürk Ün. Fen-Edebiyat Fak. Araştırma Dergisi, s.19, Erzurum-1991.
• İslâm Kültür Dünyasında Mantık Geleneğinin Kurulmasında Türk Düşünürlerinin Yeri, Atatürk Ün. Fen-Edebiyat Fak. Araştırma Dergisi-18, Erzurum-1990.
• Türk Kültür Tarihinde Mantık Hareketleri, Türk Kültürü ve Felsefe Panelleri, Kayseri, 14-15 Nisan-1991, Tebliğler, Kayseri-1992, s.11-24.
• Çaldak, Hüseyin, Aristoteles Mantığı’nın İslam Usûl Bilimlerine Etkisi (Fıkıh Usulûndeki Örnekleriyle), Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum, 2006.
• Çapak, İbrahim, “İslam Dünyasındaki İlk Mantık Çalışmalarına Genel Bakış”, Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 9/2004, Sayfa:25-42.