ELEŞTİREL TEORİ VE PRAGMATİZMİN “DEĞİŞME” ve “İLERLEME” KONUSUNA YAKLAŞIMI

Yıl 2017, Sayı: 23, 201 - 217, 01.05.2017

Emre Öztürk

Öz

Değişme ve ilerleme, felsefe ve sosyal bilimlerin üzerinde durdukları konulardan biridir. Toplumların içinde bulundukları tarihsel evreyi anlama ve onu oluşturan dinamikleri kavrayarak nereye yol aldığımızı öngörme çabası, felsefe ve sosyal bilimlerin genelinde (özellikle de sosyolojide), yaygın olan bir eğilimdir. Bu bağlamda, değişme ve ilerleme konusuna yönelen ekoller arasında Eleştirel Teori ve pragmatizm önemli bir yere sahiptir. Eleştirel Teori ve pragmatizm, içinde bulunulan toplumu var eden tarihsel şartları anlama çabasındadırlar. Değişimi ve değişeni kavrama gayreti, iki ekolün düşünürlerinin metinlerinde sık sık yer almıştır. Her iki ekol, nihai gelecek tasavvurlarına karşı “eleştirel” bir tavır almış ve “mutlakçı” tarih felsefelerini kabule yanaşmamışlardır. Ancak Eleştirel Teori, özellikle de Horkheimer ve Adorno, değişimi açıklamada, ilerlemeciliği geride bırakıp diyalektiği (onun çelişki mantığını) korumayı hedeflemişken, pragmatizm iyimser bir liberal ilerlemecilik düşüncesini sürdürmüştür. Bu makalenin ana amacı, Eleştirel Teori ile pragmatizmin değişme ve ilerleme konusuna yönelik değerlendirmelerini kıyaslamak ve her iki ekolün söz konusu tartışma odağına ilişkin benzerliklerini ve farklılıklarını ortaya çıkarmaktır.

Anahtar Kelimeler

eleştirel teori, pragmatizm, değişme, ilerleme, diyalektik

Approaches of Critical Theory and Pragmatism to “Change” and “Progress”

Öz

Change and progress are those themes that philosophy and social sciences give point to. The effort to understand the historical context in which communities are located and to predict where we are heading by understanding the dynamics that make up this historical phase, is a widespread tendency across philosophy and social sciences (especially in sociology). In this context, Critical Theory and pragmatism have an important place, among the schools that are dealing with change and progress. Critical Theory and pragmatism are in effort to understand the historical conditions that make up the society in which they are found. The aim of understanding the change and the changing one, frequently appeared in the texts of two school thinkers. In the meantime, both schools had a "critical" attitude towards the ultimate futuristic conception and they were not willing to accept “absolutist” philosophies of history. However, while Critical Theory, especially Horkheimer and Adorno, aim to leave behind the progressivism and keep the dialectic (it’s logic of contradiction), pragmatism has maintained an optimistic idea of liberal progression. The goal of the present article is to compare the evaluations made by Critical Theory and pragmatism on change and progress, and thus to reveal the similarities and the differences of both schools about stated themes.

Anahtar Kelimeler

critical theory, pragmatism, change, progress, dialectic

Kaynakça

• Adorno, T.; Negatif Diyalektik, Çev. Ş. Öztürk, Metis Yayınları, İstanbul 2016.
• Adorno, Theodor W. ve HORKHEIMER, Max; Teori ve Pratik Üzerine, Çev. Orhan Kılıç, Metis Yayınları, İstanbul, 2013.
• Benjamin, W.; “Özgür Bir Alman Araştırma Enstitüsü”, Felsefelogos, Sayı: 53, 2014, 23-28. Bernstein, R. J.; “Dewey’s Vision of Radical Democracy”, Ed. M. Cochran, The Cambridge Companion to Dewey (iç.). Cambridge University Press, Cambridge 2010, 288-308.
• Bottomore, T.; Frankfurt Okulu ve Eleştirisi, Çev. Ü. H. Yolsal, Say Yayınları, İstanbul 2013.
• Dellaloğlu, B. F.; Benjaminia: Dil, Tarih ve Coğrafya, Ayrıntı Yayınları, İstanbul 2012.
• Dellaloğlu, B. F.; Frankfurt Okulu’nda Sanat ve Toplum, Say Yayınları, İstanbul 2014.
• Dewey, J.; “John Dewey to William James, March 27, 1903”, Ralph Barton Perry, The Thought and Character of William James (iç.), Oxford University Press, London 1936, 522-523.
• Dewey, J.; Logic: The Theory of Inquiry, Henry Holt and Company, New York 1938.
• Dewey, J.; “From Absolutism to Experimentalism”, The Philosophy of John Dewey (iç.), Ed. J. J. McDermott, The University of Chicago Press, Chicago 1981, 1-13.
• Dewey, J.; “Science and Society”, The Philosophy of John Dewey (iç.), Ed. J. J. McDermott, The University of Chicago Press, Chicago 1981, 388-397.
• Dewey, J.; The Later Works 1925-1953 - Volume 5 (1929-1930). Ed. J. A. Boydston, Southern Illinois University Press, Carbondale 1987.
• Dewey, J.; Demokrasi ve Eğitim. Çev. T. Göbekçin, Yeryüzü Yayınevi, Ankara 2004.
• Dewey, J.; “Sınıf Mücadelesi ve Demokratik Yol”, Günümüzde Eğitim (iç.), Ed. J. Ratner, Çev. B. Ata, T. Öztürk vd., Pegem Akademi, Ankara 2010, 216-219.
• Gülenç, K.; Frankfurt Okulu: Eleştiri, Toplum ve Bilim, Ayrıntı Yayınları, İstanbul 2015.
• Held, D.; “Horkheimer’ın Eleştirel Kuram Çözümlemesi: Epistemoloji ve Yöntem”, Frankfurt Okulu (iç.), Ed. H. E. Bağçe, Çev. K. Bozkurt ve H. E. Bağçe, Doğu Batı Yayınları, Ankara 2015, 191-221.
• Holz, H. H.; Frankfurt Okulu Eleştirisi, Çev. O. Geridönmez vd., Evrensel Basım Yayın, İstanbul 2014.
• Horkheimer, M.; Geleneksel ve Eleştirel Kuram, Çev. M. Tüzel, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2005.
• Horkheimer, M.; Alacakaranlık, Çev. İ. Aka, Kırmızı Yayınları, İstanbul 2009.
• Horkheimer, M.; Akıl Tutulması, Çev. O. Koçak, Metis Yayınları, İstanbul 2010.
• James, W.; The Will to Believe, Longmans, Green and Co., London 1937.
• James, W.; Writings 1902-1910, Haz. B. Kuklick, The Library of America, New York 1987.
• Jay, M.; Diyalektik İmgelem, Çev. Ü. Oskay, Belge Yayınları, İstanbul 2005.
• Good, J. ve GARRISON, J.; “Dewey, Hegel, and Causation”, Journal of Speculative Philosophy, Vol. 24/ No. 2, 2010, 101-120.
• Kızılçelik, S.; Frankfurt Okulu, Anı Yayıncılık, Ankara 2013.
• Kumar, C.; “John Dewey, Reconstruction in Philosophy (1920)”, Philosophical Papers, Vol. 38/No. 1, 2009, 111-128.
• Kurtz, P.; “Introduction”, John Dewey - The Later Works 1925-1953 - Volume 5 (1929-1930), Ed. J. A. Boydston, Southern Illinois University Press, Carbondale 1984, xi-xxxii.
• Marx, K.; Kapital (1. Cilt), Çev. A. Bilgi, Sol Yayınları, Ankara 2004.
• Mills, C. W.; Sociology and Pragmatism, Ed. Irving Louis Horowitz, A Galaxy Book, New York 1966.
• Öztürk, E.; “Horkheimer ve Dewey’de Bilim: ‘Bilimsel Aydınlanma’ Eleştirisi Karşısında Pragmatist Bilim Savunusu”, Felsefelogos, Sayı: 62, 2016, 77-92.
• Öztürk, E.; Sosyal Bilimler Metodolojisinde Bir Yaklaşım Olarak Pragmatizm, Doğu Kitabevi, İstanbul 2016.
• Rytina, J. H. ve LOOMIS, C. P.; “Marxist Dialectic and Pragmatism: Power as Knowledge”, American Sociological Review, Vol. 35/No. 2, 1970, 308-318.
• Wilkins, B. T.; “James, Dewey, and Hegelian Idealism”, Journal of the History of Ideas. Vol.17/No. 3, 1956, 332-346.