İKÂ VE USÛL KAVRAMLARI BAĞLAMINDA TÜRK MÛSİKİSİNİN MANTIKSAL YAPISININ TARİHSEL DÖNÜŞÜMÜ ÜZERİNE BAZI DÜŞÜNCELER

Yıl 2022, Sayı: 34, 143 - 166, 10.12.2022

Erdoğan Ateş , Hülya Altunya

https://doi.org/10.53844/flsf.1107053

Cited By: 1

Öz

Ölçülü ses ve ritim kalıplarından oluşan müziğin yapısıyla doğru düşüncenin ölçütü olan mantık arasında çeşitli açılardan benzerlikler bulunmaktadır. Müziğin ritmik kalıplarını belirleyen usûl, hem eserin uyumlu ve estetik bir yapıda ortaya çıkmasını hem de dinleyeninde eserin aynı yapıda işitilmesini sağlar. Mantık kuralları ise doğru akıl yürütmeleri yapılmasını ve bilginin nesnel bir şekilde elde edilmesine imkan verir. Mantıksal düşünmenin şeylere dair evrensel ve zorunlu kavramsallaştırmalara ve bunların bir araya getirilmesiyle oluşan yargılara nesnellik kazandırdığı kabul edilir. Türk mûsikisindeki usûllerle, mantıksal düşünmede olduğu gibi, nağmeler ve melodiler belirli kalıplar halinde devreden uyumlu seslere dönüştürülür. Bu çalışmada mantıksal ölçüt olarak Türk mûsikisindeki usûllerin esere objektif bir yapı kazandırmasının ve dinleyicide objektif müzikal yargıları oluşturmasının imkanı araştırılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Usûl, Mantık, Türk Mûsikisi, İkâ, Ritim, rhythm

SOME THOUGHTS ON THE HISTORICAL TRANSFORMATION OF THE LOGICAL STRUCTURE OF TURKISH MUSIC IN THE CONTEXT OF THE CONCEPTIONS OF IQÂ AND USÛL

Öz

There are similarities in various aspects between the structure of music, which consists of measured sound and rhythm patterns, and logic, which is the criterion of right thought. The usûl, which determines the rhythmic patterns of the music, ensures that the work appears in a harmonious and aesthetic structure and that the listener can hear the work in the same structure. The rules of logic, on the other hand, allow correct reasoning and obtaining information objectively. It is accepted that logical thinking gives objectivity to the universal and necessary conceptualizations of things and the judgments formed by their combination.
With the usûls (rhythm patterns) in Turkish music, as in logical thinking, tunes and melodies are transformed into harmonious sounds that are transferred within certain patterns. This study will search for the central question of how usûls, as a logical criterion, provide the possibility of giving an objective structure to the work and creating objective musical judgments in the listener

Anahtar Kelimeler

Iqâ, usûl, logic, Turkish music, rhythm

Kaynakça

• Referans 1 Aksoy, Bülent, Avrupalı Gezginlerin Gözüyle Osmanlılarda Musiki, Pan Yayıncılık, İstanbul, 1994.
• Referans 2 Aristotle, Politics, The Basic Works of Aristotle, ed. Richard McKeon, The Modern Library, New York, 2001.
• Referans 3 Ateş, Erdoğan, Türk Din Mûsikîsi, Rağbet Yayınları, İstanbul, 2015.
• Referans 4 Behar, Cem, Aşk Olmayınca Meşk Olmaz, YKY, İstanbul, 2016.
• Referans 5 Behar, Cem, Osmanlı/Türk Musikisinin Kısa Tarihi, YKY, İstanbul, 2019.
• Referans 6 Çakır, Ahmet, “Kutbüddin Şîrâzî’nin Dürretü’t-Tâc’ında İkâ’î Daireler”, OMÜİFD, S. 38, 2015.
• Referans 7 Dumitriu, Anton, History of Logic, I, Abacus Press, Tunbridge Wells, Kent, 1977.
• Referans 8 Emiroğlu, İbrahim - Altunya, Hülya, Örnekleriyle Mantık Sözlüğü, Litera Yayıncılık, İstanbul, 2018.
• Referans 9 Fârâbî, Burhan, çev. Ömer Türker, Klasik Yayınları, İstanbul, 2012.
• Referans 10 Fârâbî, Kitâbu’l-Mûsîka-l-Kebîr, tah. ve şerh: Ğattâs Abdülmelik Haşebe, Dâru’l-Kâtibi’l-Arabî, Kahire.
• Referans 11 Fârâbî, Kitâbu İhsâe’l-İkâât’, Fârâbî’de İkâ’ Teorisi içinde, (Manisa İl Halk Kütüphanesi, No: 1075). Rızvanoğlu, M. İsmail Fârâbî’de İkâ’ Teorisi, (Basılmamış Doktora Tezi), MÜSBE, İstanbul, 2007.
• Referans 12 Fârâbî, Kitâbu’l-İkâ’ât, Fârâbî’de İkâ’ Teorisi içinde, (Topkapı Sarayı Kütüphanesi, III. Ahmed El Yazmaları, No: 1878). Rızvanoğlu, M. İsmail Fârâbî’de İkâ’ Teorisi, (Basılmamış Doktora Tezi), MÜSBE, İstanbul, 2007.
• Referans 13 Fârâbî, İlimlerin Sayımı, çev. Ahmet Arslan, Vadi Yayınları, Ankara, 1999.
• Referans 14 Fonton, Charles, 18. Yüzyılda Türk Müziği, çev. Cem Behar, Pan Yayıncılık, İstanbul, 1987.
• Referans 15 Gönül, Mehmet, “Türk Mûsikî Usûllerinin Gösterimi, İfadesi ve Tasnifine Bir Bakış”, İstem, 25, 2015.
• Referans 16 Hesiodos, İşler ve Günler, çev. Azra Erhat, Sabahattin Eyüboğlu, İş Bankası Yayınları, VII. Basım, 2020, İstanbul.
• Referans 17 Howatson, M. C., Oxford Antikçağ Sözlüğü, çev. Faruk Ersöz, Kitap Yayınevi, İstanbul, 2013.
• Referans 18 İbn Sina, Mûsikî, çev. Ahmet Hakkı Turabi, II. Baskı, İstanbul, 2013.
• Referans 19 İbn Zeyle, XI. Yüzyıl Mûsikî Nazariyesi el-Kâfî fi’l-Mûsîkâ, Endülüs Yayınları, İstanbul, 2018.
• Referans 20 İhvân-ı Safâ Risâleleri, çev. Komisyon, 1, Ayrıntı Yayınları, İstanbul, 2012.
• Referans 21 Karadeniz, Ekrem, “Musikîmizde Usul ve Îkâ‘”, Türk Kültürü, 16, S. 190.
• Referans 22 Kırşehirli Yusuf b. Nizameddin, Risâle-i Mûsikî, çev. Ubeydullah Sezikli, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara, 2014.
• Referans 23 Kindî, Aristoteles’in Kitaplarının Sayısı Üzerine, Felsefî Risaleler içinde, çev. Mehmet Kaya, Klasik Yayınları, İstanbul, 2002.
• Referans 24 Kindî, Tarifler Üzerine, Felsefî Risaleler içinde, çev. Mahmut Kaya, Klasik Yayınları, İstanbul, 2002.
• Referans 25 Kindî, Musiki ile Alakalı Cüzler Üzerine Bir Risale, Kindî’nin Musiki Risaleleri İçinde, Ahmet Hakkı Turabi, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul, 1996.
• Referans 26 Kranz, Walther, Antik Felsefe, çev. Suad Y. Baydur, Sosyal Yayınları, İstanbul, 1984.
• Referans 27 Laertios, Diogenes, Ünlü Filozofların Yaşamları ve Öğretileri, çev. Candan Şentuna, YKY, İstanbul, 2003.
• Referans 28 Merağî, Abdülkadir, Makasıdu’l-Elhân, Merağî’den Sultan II. Murad’a Müziğin Maksatları içinde, çev. Recep Uslu, Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, Ankara, 2015.
• Referans 29 Nagy, Gregory, Language and Meter, A Companion to the Ancient Greek içinde, ed. Egbert J. Bakker, Wiley-Blacwell, UK, 2010.
• Referans 30 Özkan, İsmail Hakkı, Türk Mûsikisi Nazariyatı, Usûlleri ve Kudüm Velveleleri, Ötüken Yayınları, İstanbul, 1990.
• Referans 31 Öztuna, Yılmaz, Türk Mûsikîsi Kavram ve Terimleri Ansiklopedisi, Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, Ankara, 2000.
• Referans 32 Peters, Francis E., Antik Yunan Felsefesi Terimleri Sözlüğü, çev. Hakkı Hünler, Paradigma Yayınları, İstanbul, 2004.
• Referans 33 Plato, Symposium, Comple Works, I, ed. John M. Cooper, Hackett Publishing Company, Cambridge, 1997.
• Referans 34 Plato, Sophist, Comple Works, I, ed. John M. Cooper, Hackett Publishing Company, Cambridge, 1997.
• Referans 35 Plato, Republic, Comple Works, II, ed. John M. Cooper, Hackett Publishing Company, Cambridge, 1997.
• Referans 36 Rousseau, Jean-Jacques, Melodi ve Müziksel Taklit ile İlişki İçinde Dillerin Kökeni Üstüne Deneme, çev. Ömer Albayrak, YKY, İstanbul, 2007.
• Referans 37 Say, Ahmet, Müzik Sözlüğü, Müzik Ansiklopedisi Yayınları, Ankara, 4. Basım, 2012.
• Referans 38 Tanrıkorur, Cinuçen, “Mûsikimizde Usûl-1”, Biraz da Müzik, Zaman Kitap, İstanbul, Nisan 2001.
• Referans 39 Tanrıkorur, Cinuçen, Müzik Kültür Dil, Dergâh Yayınları, İstanbul, 2015.
• Referans 40 Tatar, Burhanettin, “Müzikte Anlam Sorunu”, İslâm Araştırmaları Dergisi, 22, 2009.
• Referans 41 Tekin, Abdülkadir, Türk Mûsikisinde Nağmeler ve Makamlar, Büyüyen Ay Yayınları, İstanbul, 2015.
• Referans 42 Turabi, Ahmet Hakkı, “Ebû Ya’kûb b. İshâk el-Kindî’nin Müzik Risalelerinde Tespit Edilen Terimler”, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, S: 25, 2003/2, (65-78).
• Referans 43 Turabi, Ahmet Hakkı, el-Kindî’nin Mûsikî Risâleleri, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul, 1996.
• Referans 44 Uygun, Mehmet, Safiyyüddin Abdülmü’min Urmevî ve Kitâbu’l-Edvârı, Kubbealtı Neşriyatı, İstanbul, 1999.
• Referans 45 https://www.iranicaonline.org/articles/farabi-v. Erişim Tarihi: 21.11.2021.