VAROLUŞÇULUK: HÜMANİZM, ANTİ-HÜMANİZM VE ÖTESİ

Yıl 2024, Sayı: 37, 195 - 216, 07.05.2024

Erdal Yılmaz

https://doi.org/10.53844/flsf.1418580

Öz

İnsanı bir amaç olarak gören, refah ve mutluluğunu kendisinin belirlemesi gerektiğini iddia eden felsefi yaklaşıma hümanizm ve buna karşıt yaklaşıma da anti-hümanizm denilebilir. Varoluşçuluk ise özcü yaklaşımların aksine, insanın yapıp ettiklerinin bir özün ifadesi olduğuna değil, bizzat kendi özünü oluşturduğuna işaret etmektedir. Bu haliyle varoluşçuluk, bir hümanizm olarak görünmektedir. Sartre’ın, “varoluşçuluk bir hümanizmdir,” yargısı da bu paralelde bir düşünceyi savunuyormuş gibi görünse de, varoluşçuluk ile bağlantısını hümanizmi yeniden tanımlayarak kurmaktadır. Her ne kadar Sartre, Heidegger’in de kendisi gibi bir varoluşçuluk ve hümanizm fikrine sahip olduğunu iddia etse de Heidegger bu iddiayı kabul etmemektedir. Heideggerci düşünce yer yer anti-hümanist bir yaklaşım olarak görülebilmektedir. Bu makalede Sartre’ın ve Heidegger’in varoluşçuluk ve hümanizm bağlamındaki tartışmaları ele alınıp incelenmektedir. Bu incelemenin hedefi, Sartre’ın kendisinin de iddia ettiği gibi varoluşçuluk düşüncesinin bir hümanizm olup olmadığına açıklık getirmektir. Yanı sıra Heidegger’in “varoluşçu” düşüncesinin bir hümanizm mi yoksa bir anti-hümanizm mi olduğunu veya bu iki yaklaşımın da ötesinde bir başka öneride mi bulunduğunu tespit etmektir. İlaveten Sartre’ın Heidegger’in düşüncesinin varoluşçu ve hümanist bir düşünce olduğu iddiasının Heidegger düşüncesinin gerçekliğini ne kadar yansıttığına yönelik bir soruşturma da yapılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Varoluşçuluk, Hümanizm, Anti-Hümanizm, Sartre, Heidegger

EXISTENTIALISM: HUMANISM, ANTI-HUMANISM AND BEYOND

Öz

The philosophical approach that takes the human being as an end and claims that s/he should determine her/his welfare and happiness can be called humanism, and its contrary view can be called anti-humanism. Existentialism, on the other hand, contrary to the essentialist approaches, points out that what human beings do is not an expression of an essence, but constitutes their essence. In this way, existentialism appears to be a form of humanism. Although Sartre’s judg-ment that “existentialism is a humanism” seems to defend a similar idea, he relates existentialism to humanism by redefining humanism. Sartre claims that Heidegger’s conception of existential-ism and humanism are similar to his but Heidegger does not accept this claim. Heideggerian thought can sometimes be said to involve an anti-humanist approach. This article analyses Sar-tre’s and Heidegger’s views on existentialism and humanism. This analysis aims to clarify whether existentialism is humanism, as Sartre claims. It also aims to determine whether Heidegger’s “existentialist” thought involves humanism or anti-humanism or whether it proposes something beyond these two approaches. In addition, an inquiry is made as to how far Sartre’s claim that Heidegger’s thought is existentialist and humanist reflects the reality of Heidegger’s thought.

Anahtar Kelimeler

Existentialism, Humanism, Anti-Humanism, Sartre, Heidegger

Kaynakça

• Cohen-Solal, A. Jean-Paul Sartre. Çev. İsmail Yerguz, İstanbul: Dost Kitabevi, 2005.
• Direk, Z. “Jean-Paul Sartre.” İçinde Çağdaş Kıta Felsefesi: Bergson’dan Derrida’ya, 94-123. Ankara: Fol Yayınları, 2021.
• Direk, Zeynep ve Gaye Çankaya, hazırlayan. Tarihin Sorumluluğunu Anlamak: Sartre’ın Geç Dönem Düşüncesi Üzerine. İstanbul: Metis Yayınları, 2010.
• Fell, J. Heidegger and Sartre: An Essay on Being and Place. New York: Columbia University Press, 1979.
• Heidegger, M. Hegel’in Tinin Fenomenolojisi. Çev. Kaan H. Ökten. İstanbul: Alfa Yayınları, 2020.
• Heidegger, M. Sein und Zeit. Gesamtausgabe, Band 2. Frankfurt am Main: Vittorio Klostermann, 1977.
• Heidegger, M. Varlık ve Zaman. Çev. Kaan H. Ökten. İstanbul: Alfa Yayınları, 2018.
• Heidegger, M. Über den Humanismus. Frankfurt am Main: Vittorio Klostermann, 1949.
• Heidegger, M. Hümanizm Üzerine. Çev. Yusuf Örnek. Ankara: Türkiye Felsefe Kurumu, 2013.
• Heidegger, M. Die Grundbegriffe der Metaphysik: Welt—Endlichkeit—Einsamkeit. Gesamtausgabe, Band 29/30. Frankfurt am Main: Vittorio Klostermann, 1992.
• Heidegger, M. “On the Essence of Ground”. İçinde Pathmarks, çev. William McNeill. Cambridge, 94-236: Cambridge Press, 1998.
• Heidegger, M. Kant ve Metafizik Problemi. Çev. Kaan H. Ökten. İstanbul: Alfa Yayınları, 2021.
• Heidegger, M. Einführung in die Metaphysik. Gesamtausgabe II. Abteilung: Vorlesungen, 1923-1944, Band 40. Frankfurt am Main: Vittorio Klostermann, 1983.
• Heidegger, M. Zollikon Seminars: Protocols – Conversations – Letters. Derleyen Medard Boss, çev. Franz Mayr ve Richard Askay. Illinois: Northwestern University Press, 2001.
• Kakkori, L. ve Rauno Huttunen. “The Sartre-Heidegger Controversy on Humanism and the Concept of Man in Education.” Educational Philosophy and Theory, sayı 4 (2012): 351-365.
• Kojève, A. Introduction à la lecture de Hegel: Leçons sur la Phénoménologie de l'Esprit. Paris: Gallimard, 1947. Kojève, A. Hegel Felsefesine Giriş. Çev. Selahattin Hilav, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2001.
• Mougin, H. “Varoluşçuluk ve Kutsal Aile.” İçinde Varoluşçuluk ve Sartre, editör Hakkı Özdal, çev. Mehmet Erdal ve Rıza Saygılı, 21-160. İstanbul: Evrensel Basım Yayın, 2004.
• Palmier, Jean-Michel. Les Écrits Politiques de Heidegger. Paris: L’Herne, 2014.
• Rockmore, T. Heidegger and French Philosophy. London and New York: Routledge, 1995.
• Sartre, Jean-Paul. L’existentialisme est un humanisme. Paris: Gallimard, 1996
• Sartre, Jean-Paul. Varoluşçuluk. Çev. Asım Bezirci. Ankara: Say Yayınları, 1985.
• Sartre, Jean-Paul. Bulantı. Çev. Selahattin Hilav. İstanbul: Can Yayınları, 1981.
• Sartre, Jean-Paul. L’Être et Le Néant. Paris: Gallimard, 1943.
• Sartre, Jean-Paul. Varlık ve Hiçlik. Çev. Turhan Ilgaz ve Gaye Çankaya Eksen. İstanbul: İthaki Yayınları, 2010.
• Schmidt, Lawrence K. Understanding Hermeneutics. Durham: Acumen, 2010.
• Yılmaz, E. “Teknoloji-Etik İlişkisine ve “İyi-Yaşam” İmkânına Dair Bir Soruşturma.” TRT Akademi, sayı 12 (2021): 244-271.
• Zagorin, P. “On Humanism Past & Present.” Daedalus, sayı 4 (2003): 87-92.