HALKBİLİMSEL METAETİK KURAM İLE KÜLTÜR ERGONOMİMİZDE DEDE KORKUT ETİK KODU OLARAK: ADALETLİ OLMAK

Yıl 2022, , 570 - 590, 29.12.2022

Sacide Çobanoğlu

https://doi.org/10.55666/folklor.1148545

Öz

Günümüz toplumları yaşanılan etik sorunları sebebiyle gelecekten endişe duymakta ve bu sebeple yitirilen etik değerleri yeniden kazanmak amacıyla çalışmalar yapmaktadırlar. Töre bilim olarak adlandırılan etiği toplumların varlık ve birlik amacıyla uyumlu inanışlar bütünü olarak tanımlayabiliriz. Etik, ahlakın felsefesini yaparak kavramın özünü ifadelendirmekte yanı sıra doğru ile yanlışın, iyi ile kötünün, adil ile adil olmayanın ayrımının yapılmasını sağlamaktadır. 20. yüzyılın başında normatif etiğe tepki olarak ortaya çıkan metaetik ise ahlak yargılarının temellendirerek etiğin felsefesini yapmaktadır. Ahlakın felsefesinin yapılmasına etik, etiğin felsefesinin yapılmasına da metaetik adı verilmektedir.
Bu bağlamda günümüzde etik sorunlarının başında adalet etik değeri ve bu değerin doğru uygulanması noktasında yaşanan sorunlar gelmektedir. Bütün toplumlar, adalet olumlu etik değerinin yitirilmesi ya da hiçbir zaman yerinde kullanılmamasından kaynaklanan dünyadaki gelir dağılımındaki adaletsizlik, eğitim ve sağlık hizmetlerine adaletsizlik, eşit haklara ve hürriyetlere sahip olmaktaki adaletsizlik gibi sosyal adaletsizlik sorunlarıyla karşı karşıya kalmışlardır. Çözüm yolunda izlenen yöntem; kültürel ergonomiye uygun etik kodları ortaya koymaktır. Bu noktada bizlerin de kendi mitolojik alt yapımızdan, tarihi arka planımızdan ve halk felsefemizden yararlanarak etik kodlarımızla yapılandırdığımız kültür yasalarımıza, kültürel ergonomimize uygun olan çözümler ortaya koymamız bir gereklilik durumundadır.
Bu düşüncelerimiz doğrultusunda Halkbilimsel Metaetik Kuramı ortaya koymuş ve kuramın çalışma yöntemi Halkbilimsel Temellendirme Metaetiksel Çözümleme Yöntemini geliştirmiş bulunmaktayız. Türk halk felsefesinin, etik kodlar dahilinde kültürel ergonomiye uygun olarak yansıtıldığı en müstesna eser hiç kuşkusuz Dede Korkut Kitabı’dır. Dede Korkut Kitabı; kaleme alındığı dönemin zihniyetinin ötesine geçen evrensele uzanan bir etik anlayışı barındırmak, Türk halk felsefesinin temel unsurlarını temsil etmek ve sadece, bizzat kendisi olmakla bir ideoloji olma ayrıcalığına sahip bir eser olarak kaybolan etik değerlerimizi yeniden kazanmak yolunda bize fayda sağlayacak kültürel ürünlerimizin başında gelmektedir. Bu sebeple çalışma evrenimiz olarak Dede Korkut Kitabı’nı seçmiş bulunmaktayız.
Çalışmamızın konusu, etik problemlerini bilimsel platforma taşıyarak bir sistem dahilinde çözülmelerini sağlayan kuramımız Halkbilimsel Metaetik Kuram ve kuramımızın inceleme yöntemi Halkbilimsel Temellendirme Metaetiksel Çözümleme Yöntemi ile Dede Korkut Kitabı’nda Adaletli Olmak Olumlu Etik Değerinin temelindeki halk fikirlerini, kültürel ergonomiyi ifade eden etik anlayışı, etik kodlar dahilinde belirlemek ve Türk halk felsefesindeki yerini ortaya koymaktır. Bildirimizin amacı; Halkbilimsel Metaetik Kuramın inceleme yöntemi olan Halkbilimsel Temellendirme Metaetiksel Çözümleme Yöntemi ile Adaletli Olmak Olumlu Etik Değerinin kültürel ergonomiye uygun olarak yapılanmış halk felsefesini, yeni bir bakış açısı beraberinde halkbilimsel temellendirmesi ve metaetiksel çözümlemesini yaparak yöntemin uygulanışı noktasında örnek bir çalışma yapmaktır.

Anahtar Kelimeler

Metaetik, Kültürel ergonomi, Etik kod, Etik değerler, Kuram

Kaynakça

• AKTAŞ, S. (2001). Hayek’in Hukuk ve Adalet Teorisi (HVAT). Ankara: Liberte Yayınları.
• AL-GHAZALİ (1992). The Ninety-Nine Names Beautiful Names of God (a-Maqsad al-Asna fi Sharh asma Allah al-Husna. (trans. D. B. Burrell and N. Daher), Cambridge: The Islamic Texts Society.
• ALTUNCU, A. (2014). “Sümerlerde Tanrı Anlayışı Ve Tanrılar Panteonu”. Kilis 7 Aralık Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. 4, S. 7, s. 118-142.
• ARİSTOTELES (2019). Fizik. (Çev.: Saffet Babür), I. Kitap, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• AVSHALOM, M. A; RACHMAN-MOORE, D. (2004). “Methods Used to Implement an Ethical Code of Conduct and Employee Attitudes”. Journal of Business Ethics, S. 54, s. 225–244.
• BERTHAM, T vd. (2016). “EECERA ethical code for early childhood researchers”. European Early Childhood Education Research Journal, S. 24, s. III-XIII.
• CEVİZCİ, A. (1999). Felsefe Sözlüğü. İstanbul: Paradigma Yayınları. CEVİZCİ, A. (2002). Etiğe Giriş. Ankara: Engin Yayıncılık.
• ÇEÇEN, A. (1975). “Hukukta Norm ve Adalet”. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 32, S. 1-4, ss. 71-115.
• ÇOBANOĞLU, Ö. (2000). “Geleneksel Dünya Görüşü veya Halk Felsefesinin Halkbilimi Çalışmalarındaki Yeri ve Önemi Üzerine Tespitler”. Milli Folklor, S.45, s. 12-14.
• ÇOBANOĞLU, Ö. (2015b). Halk Bilimi Kuramları ve Araştırma Yöntemleri Tarihine Giriş. Ankara: Akçağ Yayınevi.
• ÇOBANOĞLU, Ö. (2016). “Toplumsal ve İktisadi Kökenleriyle Türk Mitolojisi”. Bilim ve Ütopya, Y.22, S.270,s.11-35.
• ÇOBANOĞLU, S. (2020). “Halkbilimsel Açıdan Türk Dünyası Sosyokültürel Bağlamında Etik Ve Metaetik”. Uluslararası Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, S. 5, s. 147-168.
• ÇOBANOĞLU, S. (2021a). Halkbilimi Bağlamında Dede Korkut Hikâyeleri’nin Halk Felsefesi ve Metaetiksel Çözümlemesi: İnceleme, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, C. 1, ss. I- 814.
• ÇOBANOĞLU, S. (2021b). Halkbilimi Bağlamında Dede Korkut Hikâyeleri’nin Halk Felsefesi ve Metaetiksel Çözümlemesi: İnceleme, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, C. 2, s. 814-1771.
• ÇOBANOĞLU, S. (2022a). “Halkbilimsel Metaetik Kuram ve Bir İdeoloji Olarak Dede Korkut Kitabı’nın ‘Verdiği Sözü Tutmamak Olumsuz Etik Değeri’ Bağlamında Metaetiksel Çözümlemesi”. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, C. 15, S. 37, s. 54-71.
• ÇOBANOĞLU, S. (2022b). “Halkbilimsel Metaetik Kuram ve Türk Halk Felsefesinde ‘Sarhoş Olmak Olumsuz Etik Değeri’nin Dede Korkut Örneklemi”. Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, C. 130, S. 256, s. 195-216.
• ÇOBANOĞLU, S. (2022c). “Halkbilimsel Metaetik Kuram ile ‘Kendini Övmek ve Kibirli Olmak Olumsuz Etik Değerleri’nin Halkbilimsel Temellendirmesi”. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, C. 10, S. 30, s. 168-192.
• ÇOBANOĞLU, S. (2022d). Mitoloji Araştırmaları III, (Ed.: İbrahim Gümüş) İçinde, “Halkbilimsel Metaetik Kuram Bağlamında Dede Korkut Hikâyeleri’nda ‘Söz Vermek Verdiği Sözü Tutmak’ Olumlu Etik Değeri’nin Mitolojik Arka Planı”. Pradigma Akademi, s. 31-68.
• ÇOBANOĞLU, S. (2022e). “Halkbilimsel Metaetik Kuram ile ‘Husumet Oluşturmak’ ve ‘İftira Atmak’ Olumsuz Etik Değerleri’nin Çözümlemesi”. Folklor/Edebiyat, S. 110, s. 347-370.
• ÇOBANOĞLU, S. (2022f). “Kültürel Ergonomi ve Dede Korkut Etik Kodu’nun Evrenselliği Üzerine Tespitler”. Çankırı Karatekin Üniversitesi I. Uluslararası Türkiyat Kongresi’nde sunulan bildiri.
• ÇOBANOĞLU, S. (2022g). “Türk Ahlakının Temel Kavramlarından Adalet Olumlu Etik Değeri’nin Dede Korkut Örneklemi”. Uluslararası Antalya Yörük ve Türklük Araştırmaları Bilim ve Sanat Kurultayı’nda sunulan bildiri.
• DUNDES, A. (1972). Folk ideas as units of worldview. Toward New Perspectives in Folklore, (Ed.: A. Paredes - R. Bauman). 93-103, Austin: The Universİty of Texas Press.
• ELİADE, M. (2001). Mitlerin Özellikleri, (Çev.: Sema Rıfat), İstanbul: Om Yayınevi.
• ERGİN, M. (1986). Dede Korkut Kitabı Metin-Sözlük. İstanbul: Ebru Yayınları.
• ERHAT, A. (1996). Mitoloji Sözlüğü. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• ESENER, T. (2001). Hukuk Başlangıcı. İstanbul: Alkım Yayınları.
• FARABİ. (1999). Tahsîlu’s-Sa’âde, Mutluluğun Kazanılması. (Çev.: Ahmet Arslan), Ankara: Vadi Yayınları.
• IBN AL-‘ARABİ (1867). Futuhat al-Makkiyya. 4 vols. Cairo.
• İBNİ MİSKEVEYH, (1983). Tehzibu’l Ahlâk, Daru’l-Kütübi’l İlmiye. (Çev.: Şener A vd.), Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• İBN SİNA. (2014). “Risale fi’l birr ve’l ism”. (Çev.: Gürbüz Deniz), Diyanet İlmi Dergisi, 50(1), s. 229- 244.
• KAPLAN, M. (2010). The Culture At Work: Cultural Ergonomics, Ergonomics. V. 38 (3), s. 606-615.
• KARWOWSKİ, W. (2001). International Encyclopedia of Ergonomics and Human Factors. Taylor and Francıs, London and New York.
• KRAMER, S. N. (1999). Sümer Mitolojisi, (Çev.: Hamide Koyukan), İstanbul: KabalcıYayınevi.
• KROPOTKİN, P. A. (2018). Etik, İstanbul: Öteki Yayınevi.
• LÉVİ-STRAUSS, C. (1994). Yaban Düşünce. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• MEVLANA. (1994). Mecâlis-i Seb‘a. (Çev.: Abdülbaki Gölpınarlı), İstanbul: Kent Basımevi.
• MEVLANA. (1999). Mektûbât-Mektuplar. (Hzl.: Abdülbaki Gölpınarlı), İstanbul: İnkılâp Yayınevi.
• MEVLANA. (2003). Mesnevi Tercemesi ve Şerhi. (Çev ve Şerh.: Abdülbaki Gölpınarlı), İstanbul: İnkılâp Yayınevi.
• ONART, A. (1976). “Ahlâk Felsefesinde Doğalcılık Nedir?”. Felsefe Arkivi, 0 (20), 79-97.
• PİNCH, G. (2002). Handbook of Egyptian Mythology. USA: ABC-CLIO.
• PLATON. (1999). Devlet. (Çev.: Selahaddin Eyüboğlu vd.), İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• ROSS, D. (2017). Aristoteles. (Çev.: Ahmet Arslan), İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• ROUSSEAU, J. J. (2008). Toplum Sözleşmesi ya da Siyaset Hukuku İlkeleri. İstanbul: Say Yayınları.
• TEKİN, T. (1995). Orhon Yazıtları (Kül Tigin, Bilge Kağan, Tunyukuk). İstanbul: Simurg Yayınları.
• TEPE, H. (2011). Etik ve Metaetik. Ankara: Türkiye Felsefe Kurumu.
• TONYA. L vd. (2014). Cultural Ergonomics, Theory, Methods, and Applications, CRS Press, Taylor end Francis Group.