CRITICISM OF WESTERNISATION IN ALI EMIRI DIVAN

Yıl 2025, Cilt: 8 Sayı: 3, 897 - 910, 25.09.2025

Ümit Yegen

https://doi.org/10.55666/folklor.1621386

Öz

Literature is manifested as an important field of science in which the repercussions of the wind of change that finds its counterpart on the social ground are embodied. Divan poetry, which is one of the fields where conflicts and changing value judgements and criticisms of them are shown, has also opened the door to various changes in terms content. The changes and technological developments that emerged with the Tanzimat edict affected many intellectuals' view of the West. Ali Emîrî is one of the important intellectuals of the period who expressed this change. 'Amīrī has an important place in the comprehension of Ottoman civilisation on the ground of modernism. The poet, who constructed his vision of civilisation on the axis of human and wisdom with a serious sense of responsibility, worked to transfer the Ottoman heritage to future generations. The 19th century's materialist vision; Emîrî's expression in classical Turkish poetry, which changed in terms of world view and perception of religion, reveals the appearance of the 1800s. Ali Emîrî's divan is very important in terms of revealing the transformation of a conservative structure, the change in the value of the human being shifting from substance to matter, and the actual appearance of the human being in the years in question.
On the ground of transition from classical to modern literature, the change in both the structural and intellectual worlds of the society was expressed by Emîrî and in these expressions, a view of an era was tried to be presented by taking into account the conditions of the period. The poet, who expresses the era in question with a clear view in the ghazals in his divan, which is the subject of the study, has also expressed the power of the creator in many of his works. Among 895 ghazals, various determinations have been made on the social ground in the context of ghazals expressing the view of the era and the ideal human conception on the ground of the era. In his ghazals, Emîrî presents Eastern civilisation against many concepts presented by Western civilisation. He looks at every element that is tried to be taken without being questioned and examined from the point of view of Eastern civilisation and develops his evaluation at the point of values in the social sense. The poet also distanced himself from any kind of order and innovation that tried to disrupt the centuries-old cultural structure of the Ottoman Empire. The idea of Emîrî, who advises people to see and comprehend innovations and changes with the love of homeland/nation by protecting the heritage of their ancestors, that we should not be fooled by the colour of the world, and that we should be aware of the Western idea without losing our essence, our religious-national and cultural value judgements, remains up to date. The situation in which the Ottoman society has fallen due to the elements such as the low-class life style, bribery, waste, change of dress, cultural degeneration and wrong Westernisation is depicted and presented.

ALİ EMÎRÎ DİVANINDA BATILILAŞMA ELEŞTİRİSİ

Öz

Edebiyat, toplumsal zeminde karşılığını bulan değişim rüzgârının akislerinin somutlaştırıldığı ehemmiyetli bir ilim alanı olarak tezahür etmektedir. Çatışmaların ve değişen değer yargılarının bunlara getirilen tenkitlerin gösterildiği alanlardan biri olan divan şiiri de muhteva bakımından çeşitli değişimlere kapı aralamıştır. Tanzimat fermanı ile ortaya çıkan değişim ve teknolojik gelişmeler birçok aydının Batı’ya bakışını etkilemiştir. Ali Emîrî bu değişimi ifade eden dönemin önemli aydınlarından biridir. Emîrî, modernizm zemininde Osmanlı medeniyetinin idrak edilebilmesinde ehemmiyetli bir yere sahiptir. Ciddi bir sorumluluk bilinciyle medeniyet tasavvurunu insan ve irfan ekseninde inşa eden şair, Osmanlı mirasını gelecek nesillere aktarmak için çalışmıştır. 19. yüzyıldaki materyalist tasavvurun; Emîrî’nin dünya görüşü ve din algısı noktasında değişen klasik Türk şiirindeki ifadesi 1800’lü yılların görünümünü ortaya koymaktadır. Muhafazakâr bir yapının dönüşümünü, özden maddeye kayan insanın değişimi ve söz konusu yıllardaki insanın asıl görünümünü ortaya koyması bakımından Ali Emîrî divanı oldukça önemlidir.
Klasikten modern edebiyata geçiş zemininde toplumun gerek yapısal gerekse düşünce dünyasındaki değişimi, Emîrî marifetince ifade edilmiş bu ifadelerde dönemin koşulları nazara alınarak bir devir görünümü sunulmaya çalışılmıştır. Çalışmaya konu olan divanında yer alan gazellerinde sarih bir görünümle söz konusu devri ifade eden şair, yaratıcının kudretini de birçok eserinde ifade etmiştir. 895 gazel içerisinde devrin görünümü ve devrin zemininde ideal insan tasavvurunu ifade eden gazeller bağlamında içtimai zeminde çeşitli tespitler yapılmıştır. Emîrî gazellerinde Batı medeniyetince sunulan birçok kavramın karşısına Doğu medeniyetini çıkarır. Sorgulanmadan, incelenmeden alınmaya çalışılan her unsura Doğu medeniyeti nazarıyla bakmış ve değerlendirmesini içtimai manadaki değerler noktasında geliştirmiştir. Şair, Osmanlının yüzyıllardır süregelen kültürel yapısını bozmaya çalışan her türlü düzene- yeniliğe de mesafeli yaklaşmıştır. İnsana; atalarından aldığı mirası koruyarak vatan/ millet sevdasıyla yenilik- değişimleri görmesini ve idrak etmesini nasihat eden Emîrî’nin; dünya rengine kanmayalım özümüzü, “dini-milli ve kültürel değer yargılarımızı kaybetmeden Batı fikrine muttali olalım” düşüncesi güncelliğini korumaktadır. Alafranga yaşam tarzı, rüşvet, israf, kılık-kıyafet değişimi, kültürel yozlaşma gibi unsurların ve yanlış Batılılaşmanın Osmanlı toplumunu düşürdüğü durum betimlenerek sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Ali Emîrî , Batılılaşma , gazel , 19. yüzyıl , divan

Kaynakça

• MİTHAT, A. (2000). Vah. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• EMÎRİ, A. Dîvân, Millet Kütüphanesi. AE Manzum 38.
• BAŞTÜRK, S. (2014). “Ali Emiri Efendi’nin Sicil Kaydı (Dahiliyye Nezareti Sicill- i Ahval Komisyonu Defterlerine Göre)”. Ali Emiri Hatırasına VIII. Klasik Türk Edebiyatı Sempozyumu. 57-63. Diyarbakır: Diyarbakır Valiliği Kültür Sanat Yayınları.
• ERDOĞAN ÇELTİK, S. (2015). Ali Emîrî’nin Osmanlı Tarih ve Edebiyat Mecmuası. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• EREN, A. (2014). “Ali Emîri’yi Okumak”. Ali Emîrî Hatırasına VIII. Klasik Türk Edebiyatı Sempozyumu.169-192. Diyarbakır: Diyarbakır Valiliği Kültür Sanat Yayınları.
• GÖKALP, Z. (2013). Kültür ve Medeniyet. İstanbul: Gençlik Kitabevi Yayınları
• KAÇAR, M. (2016). Ali Emîrî’de Dönem Eleştirisi, JTS/ TUBA, 46, 182-204.
• KADIOĞLU, İ. (2013). Ali Emîrî Efendi- Cevâhirü’l-Mülûk, Diyarbakır: Diyarbakır Valiliği Kültür Sanat Yayınları.
• KARABULUT M. (2016). Osmanlı İmparatorluğu’nda 19. Yüzyılda Değişim Süreci, Sosyal ve Kültürel Durum. Mecmua Sosyal Bilimler Dergisi, S.1(2), 49-65.
• KARABULUT M. (2010). Tanzimat Dönemi’nde Osmanlının Yenileşme Sürecine Bir Bakış. Türk Dünyası Araştırmaları, 187, 125-139.
• KORKMAZ, R. (2009). Yeni Türk Edebiyatına Giriş. Yeni Türk Edebiyatı El Kitabı. (Edt.: Ramazan Korkmaz). Ankara: Grafiker Yayınları,13-29.
• MARDİN, Ş. (2015) Türk Modernleşmesi. İstanbul: İletişim Yayınları.
• OKAY O. (2008). Batı Medeniyeti Karşında Ahmed Midhat Efendi. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• ÖZDEMİR, M. (2008). II. Meşrutiyetten Günümüze Divan Edebiyatı Tartışmaları. İstanbul: Timaş Yayınları.
• TANPINAR, A. H. (2012). On Dokuzuncu Asır Türk Edebiyatı Tarihi. Ankara: Dergâh Yayınları.
• TANPINAR, A. H. (2024). Yaşadığım Gibi. Ankara: Dergâh Yayınları.
• TAYŞİ S. M. (1989). Ali Emîrî Efendi. Türk Dili Edebiyatı Dergisi, S.1(9), 390-391.
• TURHAN, M. (2015). Garplılaşmanın Neresindeyiz. İstanbul: Altınordu Yayınları.
• TÜRK DİL KURUMU (2010). Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• YAZAR, S. ve ARSLAN UĞURLU, M. (2020). Ali Emîrî Divanı. İstanbul: İmak Ofset Basım Yayın.