OSMANLI MİLLET SİSTEMİNİN DÖNÜŞÜMÜ

Yıl 2007, Cilt: 6 Sayı: 1, 57 - 68, 29.11.2007

Gürsoy Akça

Öz

Türk-İslam
yönetim geleneğinin ve İslam zimmi hukukunun belirleyiciliğinde şekillenen
Osmanlı millet sistemi, ortaçağ yönetim geleneklerine uygun olarak din/mezhep
ayrışması temelinde işleyen bir toplum-sal/siyasal yapılanmadır. Bu sistemde
İslamın hakimiyeti esas alınarak gayrimüslimler, din/mezhep kriteriyle
oluşturulan hiyerarşik yapılanma çerçevesinde cemaatsel bağlarla devletle
ilişkilendirilmişlerdi. Batı Avrupa merkezli büyük devrimsel değişimlerin
Osmanlı toplumunu etkilemesi millet sistemini işlev-sizleştirdi. Milletler
şeklindeki toplumsal örüntülerin geçerliğini yitirmesi karşısında Osmanlıcılık
ve İslamcılık yeni toplumsal bütünleşme programları olarak belirginlik kazandı.
Bu çalışmada millet sistemi, çözülme süreci ve dinamikleri ile çözüm arayışları
analiz edilecektir.

Anahtar Kelimeler

Millet Sistemi, Gayrimüslimler, Azınlıklar, Osmanlıcılık, İslamcılık, Milliyetçilik

Kaynakça

• 1. Adıyeke, Nuri 1999. “Islahat Fermanı Önce-sinde Osmanlı İmparatorluğu’nda Millet Siste-mi ve Gayrimüslimlerin Yaşantılarına Dair”, Osmanlı, (Ed. Güler Eren), c: IV, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara. ss. 255-261.
• 2. Ağaoğlu, Ahmet 1972. Üç Medeniyet, Başba-kanlık Kültür Müsteşarlığı Kültür Yayınları, İstanbul.
• 3. Akçura, Yusuf 1995. Üç Tarz-ı Siyaset, (Hazır-layan: Recep Duymaz), Boğaziçi Yayınları, İstanbul.
• 4. Akçura, Yusuf 1998. Türkçülüğün Tarihi, Kaynak Yayınları, İstanbul.
• 5. Andıç, Fuat ve Andıç Süphan (Yayına Hazırlayan) 2000. Sadrazam Ali Paşa, Eren Yayınları, İstanbul.
• 6. Berkes, Niyazi 2002. Türkiye’de Çağdaşlaşma, (Yayına Hazırlayan: Ahmet Kuyaş), Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
• 7. Bozkurt, Gülnihal 1996. Alman-İngiliz Belge-lerinin ve Siyasi Gelişmelerin ışığı Altında Gayrimüslim Osmanlı Vatandaşlarının Hukuki Durumu (1839-1914), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
• 8. Bozkurt, Gülnihal 1998. Azınlık İmtiyazları- Kapitülasyonlardan Tek Hukuk Sistemine Geçiş, AKDTYK Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara.
• 9. Braude, Benjamin 1999. “Millet Sisteminin İlginç Tarihi”, Osmanlı, (Ed. Güler Eren), c: IV, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara. ss. 245-254.
• 10. Çetin, Osman 1999. “Bursa (Fethi, Etnik Ya-pısı, Müslim-Gayrimüslim Münasebetlerine Kısa Bir Bakış)”, Osmanlı, (Ed. Güler Eren), c: IV, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara. ss. 270-276).
• 11. Çevikel, Nuri 1999. “Kıbrıs Eyaletinde Müs-lim-Gayrimüslim İlişkileri”, Osmanlı, (Ed. Güler Eren), c: IV, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara. ss. 277-285).
• 12. Çiçek, Kemal 1999. “İki Toplumlu Bir Şehirde Adalet Arayışları: Lefkoşe Mahkemesinde Rumlar ve Türkler (1698-1726)”, Osmanlı, (Ed. Güler Eren), c: IV, Yeni Türkiye Yayın-ları, Ankara. ss. 334-350.
• 13. Davison, Roderic H. 1997. Osmanlı İmpara-torluğu’nda Reform, (Çev. Osman Akınhay), c: I, Papirüs Yayınevi, İstanbul.
• 14. Engelhardt 1999. Tanzimat ve Türkiye, (Çev. Ali Reşad), Kaknüs Yayınları, İstanbul.
• 15. Eryılmaz, Bilal 1990. Osmanlı Devletinde Gayrimüslim Teb’anın Yönetimi, Risale Yayın-ları, İstanbul.
• 16. Eryılmaz, Bilal 1999. “Osmanlı Devleti’nde Farklılıklara ve Hoşgörüye Kavramsal Bir Yaklaşım”, Osmanlı, (Ed. Güler Eren), c: IV, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara. ss. 236-241.
• 17. Gökalp, Ziya 2001. Türkçülüğün Esasları, İnkılap Kitabevi Yayınları, İstanbul.
• 18. İnalcık, Halil 2003. Osmanlı İmparatorluğu Klasik Çağ (1300-1600), (Çev. Ruşen Sezer), Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
• 19. Karal, Enver Ziya 1988. Osmanlı Tarihi – Islahat Fermanı Devri (1861-1876), c: VII, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
• 20. Karpat, Kemal H. 2002. Osmanlı Modern-leşmesi, (Çev. Akile Zorlu Durukan ve Kaan Durukan), İmge Kitabevi Yayınları, Ankara.
• 21. Karpat, Kemal H. 2004. Balkanlar’da Osmanlı Mirası ve Ulusçuluk, (Çev. Recep Boztemur), İmge Kitabevi Yayınları, Ankara.
• 22. Kaynar, Reşat 1985. Mustafa Reşit Paşa ve Tanzimat, Türk Tarih kurumu Yayınları, Ankara.
• 23. Kenanoğlu, M. Macit 2004. Osmanlı Millet Sistemi: Mit ve Gerçek, Klasik Yayınları, İstanbul.
• 24. Keyder, Çağlar 2000. Türkiye’de Devlet ve Sınıflar, İletişim Yayınları, İstanbul.
• 25. Khan, Arshi 1999. “Osmanlı İmparatorluğu: Çokkültürlülüğün Doğulu Mimarı”, Osmanlı, (Ed. Güler Eren), c: IV, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara. ss. 229-235.
• 26. Kushner, David 1998. Türk Milliyetçiliğinin Doğuşu, (Çev. Zeki Doğan), Fener Yayınları, İstanbul.
• 27. Küçük, Cevdet 1985. “Osmanlılarda ‘Millet Sistemi’ ve Tanzimat”, Tanzimattan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi, c: IV, İletişim Yayınları, İstabul. ss. 1007-1024.
• 28. Küçük, Cevdet 2006. “Osmanlı İmparatorlu-ğu’nda “Millet Sistemi” ve Tanzimat”, Tanzimat -Değişim Sürecinde Osmanlı İmpara-torluğu-, (Ed. Halil İnalcık, Mehmet Seyit-danlıoğlu), Phoenix Yayınevi, Ankara. ss. 375-386.
• 29. Küçük, Cevdet 1999. “Osmanlı Devleti’nde ‘Millet Sistemi’”, Osmanlı, (Ed. Güler Eren), c: IV, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara. ss. 208-216.
• 30. Kurat, Yuluğ Tekin 1999. “Çok Milletli Bir Ulus Olarak Osmanlı İmparatorluğu”, Osman-lı, (Ed. Güler Eren), c: IV, Yeni Türkiye Ya-yınları, Ankara. ss. 217-222.
• 31. Lewis, Bernard 1996. Modern Türkiye’nin Do-ğuşu, (Çev. Metin Kıratlı), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
• 32. Macfie, A. L. 2003. Osmanlının Son Yılları 1908-1923, (Çev. Damla Acar, Funda Soysal), Kitap Yayınevi, İstanbul.
• 33. Mardin, Şerif 1997. Türk Modernleşmesi, İletişim Yayınları, İstanbul.
• 34. Masami, Arai 1994. Jön Türk Dönemi Türk Milliyetçiliği, (Çev. Tansel Demirel), İletişim Yayınları, İstanbul.
• 35. Oğuzoğlu, Yusuf 2000. Osmanlı Devlet Anla-yışı, Eren Yayınları, İstanbul.
• 36. Ortaylı, İlber 2000. Osmanlı İmparatorluğu’ nda İktisadi ve Sosyal Değişim –Makaleler 1-, Turhan Kitabevi, Ankara.
• 37. Özdemir, Bülent 1999. “Osmanlı Çoğulculuğu: Selanik’in 1840’lı Yıllarda Müslüman, Orto-doks ve Musevi Cemaatleri”, Osmanlı, (Ed. Güler Eren), c: IV, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara. ss. 262-269.
• 38. Sarınay, Yusuf 1994. Türk Milliyetçiliğinin Tarihi Gelişimi ve Türk Ocakları, Ötüken Yayınları, İstanbul.
• 39. Shaw, Stanford 1985. “Osmanlı imparatorluğu’nda Azınlıklar Sorunu”, Tanzimattan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi, c: IV, İletişim Yayınları, İstanbul. ss. 1002-1006.
• 40. Shaw, Stanford 1999. “Osmanlı İmparatorluğu’nda Yahudi Milleti”, Osmanlı, (Ed. Güler Eren), c: IV, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara. ss. 307-321.
• 41. Shmuelevitz, Aryeh 1999. “Millet Sitemi ve Musevi Cemaati”, Osmanlı, (Ed. Güler Eren), c: IV, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara. ss. 322-325.
• 42. Tazegül, Murat 2005. Modernleşme Sürecinde Türkiye, Babil Yayınları, İstanbul.
• 43. Tunçay, Mete 2006. Eleştirel Tarih Yazıları, Liberte Yayınları, Ankara.
• 44. Turan, Osman 1969. Türk Cihan Hakimiyeti Tarihi, c: II, Turan Neşriyat Yurdu, İstanbul.
• 45. Yakıt, İsmail 2005. “Millet kavramı ve İslamiyet”, Türk Dünyası Tarih Kültür Dergisi, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları, sayı: 225, İstanbul. ss. 58-64.
• 46. Yetkin, Çetin 1996. Türkiye’nin Devlet Yaşa-mında Yahudiler, Gözlem Gazetecilik Basın ve Yayın A.Ş., İstanbul.