Sanat Eserlerinde Üzüm İmgesinin Evrimi ve Kavramsal Dönüşümünün Analizi

Yıl 2025, Sayı: 5, 35 - 45, 30.09.2025

Hacer Özyanıkoğlu , Mehmet Emin Kahraman

https://doi.org/10.5281/zenodo.17225055

Öz

Bu makalede, üzüm motifinin sanat tarihindeki simgesel dönüşümü incelenmiş ve bu motifin farklı dönemlerde kazandığı estetik, dini, ahlaki ve politik anlamlar ortaya konulmuştur. Üzüm, insanlık tarihi boyunca bereket, yaşam ve haz gibi temalarla ilişkilendirilmiş; özellikle Antik Yunan ve Roma sanatında şarap tanrısı Dionysos/Bacchus aracılığıyla mitolojik ve ritüelistik anlamlarla yüklenmiştir. Bu bağlamda üzüm, yalnızca doğal bir unsur değil, aynı zamanda insanın doğayla ve hazla kurduğu ilişkinin simgesi olarak değerlendirilmiştir.
Orta Çağ ve Rönesans dönemlerinde üzüm, Hristiyan ikonografisinde İsa’nın kanını temsil eden şarapla ilişkilendirilerek kutsal bir anlama kavuşturulmuştur. 17. yüzyılda Barok sanatın natürmortlarında ise üzüm, Vanitas geleneği içinde yaşamın geçiciliğini simgeleyen bir unsur olarak betimlenmiştir. Modernizm döneminde geleneksel anlam katmanları sorgulanmış; postmodern ve çağdaş sanat yaklaşımlarında üzüm, doğa, tüketim, iktidar, sömürgecilik ve çevre sorunları bağlamında eleştirel bir simge olarak yeniden yorumlanmıştır. Makale boyunca, üzüm motifinin tarihsel süreç içinde nasıl çok katmanlı anlamlarla donatıldığı ve sanatçılar tarafından farklı dönemlerde nasıl yeniden işlevselleştirildiği gösterilmiştir. Çalışmada, sanat tarihine ilişkin görsel materyaller, ikonografik çözümleme yöntemi kullanılarak değerlendirilmiştir. Antik çağdan günümüze uzanan dönemlerde farklı sanat eserlerinden seçilmiş örnekler karşılaştırmalı biçimde incelenmiş, ikonografik ve semiyotik analiz teknikleri aracılığıyla üzüm motifinin anlam dönüşümleri ortaya konulmuştur. Elde edilen veriler, dönemin tarihsel, dini ve sosyo-politik bağlamlarıyla ilişkilendirilerek yorumlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Üzüm , Üzüm motifi , Sanat tarihi , Üzüm sembolizmi

An Analysis of the Evolution and Conceptual Transformation of the Grape Motif in Artworks

Öz

This article examines the symbolic transformation of the grape motif in art history and In this article, the symbolic transformation of the grape motif throughout art history has been examined, and the aesthetic, religious, moral, and political meanings it acquired in different periods have been revealed. The grape has been associated with themes such as fertility, life, and pleasure throughout human history; particularly in Ancient Greek and Roman art, it was imbued with mythological and ritualistic meanings through the figure of the wine god Dionysus (Bacchus in Roman mythology). In this context, the grape was regarded not merely as a natural element, but also as a symbol of humanity’s relationship with nature and pleasure.
During the Middle Ages and the Renaissance, the grape was linked to the wine symbolizing the blood of Christ in Christian iconography, thus being endowed with sacred significance. In the 17th century, within the still life paintings of the Baroque period, the grape was depicted as a symbol of the transience of life, in line with the Vanitas tradition. In the modernist period, traditional layers of meaning were questioned; in postmodern and contemporary art approaches, the grape has been reinterpreted as a critical symbol within the contexts of nature, consumption, power, colonialism, and environmental issues. The study employs an iconographic analysis of visual materials drawn from art history. Selected works from antiquity to the present are examined comparatively, and the symbolic transformations of the grape motif are revealed through iconographic and semiotic methods. The findings are interpreted in connection with the historical, religious, and socio-political contexts of each period. In doing so, the article demonstrates how the grape motif has been imbued with multilayered meanings throughout history and how artists have continually refunctionalized it across different eras.

Anahtar Kelimeler

Grape , Grape imagery , Art history , Grape symbolism

Kaynakça

• Akşit, İ. (1981). Antik Dünya ve Harikaları. Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Akurgal, E. (1997). Anadolu Kültür Tarihi. TÜBİTAK Yayınları.
• Algün, V. (2016). Gastronomik Bir Öge Olarak Üzümün Görsel Sanatlardaki Biçimleri: Sosyo-kültürel ve Tarihsel Bir İnceleme (Tez No: 441047). [Yüksek Lisans tezi, Gaziantep Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Atasoy, N., & Tükel, U. (Mayıs 3, 2025). İtalya’da Rönesans Sanatı. https://cdn.istanbul.edu.tr/statics/ogrenciistanbultip.istanbul.edu.tr/wpcontent/uploads/2014/05/italyadaronesans.pdf
• Aydoğan, B. (2018). Antik yazarlarda bir Asur kraliçesi: Semiramis. Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 20(1), 1–18.
• Erhan, F., Girginer, S., & Tekin, O. (2008). Mersin Arkeoloji Müzesi’nden Bir Grup Antik Dönem Etüdlük Sikkesinin Temizlik ve Koruma Çalışmaları ile Tarihlendirilmesi. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 17(2), 133-162.
• Çalkan Sağlam, Ö., & Sağlam Ö. (2018). İnsanlık tarihinde üzümün önemi. Journal of Academic Research, 3(1), 45–58.
• Demirtaş, M. (2019). Hititlerde tarım ve bağcılık faaliyetleri. Tarih ve Uygarlık Araştırmaları Dergisi, 6(1), 112–124.
• Eco, U. (2025). Semiotik; Bir İmbilim Kuramı (H. Ö. Tarhan, Çev.). Alfa Basım Yayım Dağıtım. (Orijinal eser yayın yılı: 1976).
• Erhat, A. (2013). Mitoloji Sözlüğü. Remzi Kitabevi.
• Food and Agriculture Organization Corporate Statistical Database [FAOSTAT]. (2023). Crops and livestock products: Grapes, world production quantity. Food and Agriculture Organization of the United Nations. https://www.fao.org/faostat/
• Freeman, C. (2003). Mısır, Yunan ve Roma Antik Akdeniz Uygarlıkları, Çeviren Suat Kemal Angı. Dost Yayınları.
• Global Egyptian Museum. (Mayıs 15, 2025) https://www.globalegyptianmuseum.org
• Konyar, E. (2001). Babil’in Asma Bahçeleri. Toplumsal Tarih, (96), 46–54.
• Kutsal Kitap. (Erişim Tarihi: 9 Eylül Salı). Luka 22:19–20. https://kutsalkitap.info.tr/?q=luk.22:19-20&ref=true
• Lieberman, R. (2001). Regarding Michelangelo's" Bacchus". Artibus et historiae, 65-74.
• Lucas, A., & Plesters, J. (1978). Titian's' Bacchus and Ariadne'. National Gallery Technical Bulletin, 2, 25-47.
• Maner, Ç., & Kuruçayırlı, E. (2018). İvriz Ambarderesi Kızlar Oğlanlar Sarayı (Manastırı) Mağarası’nda Araştırmalar. BELLETEN, 82(295), 785-802. https://doi.org/10.37879/belleten.2018.785
• Mohamed Abdelhakim, W. (2016). The Theme of Extracting the Last Drops of Juice in the Manufacture of Wine in the Old and Middle Kingdom Private Tombs, 1. 404-441.
• Panofsky, E. (2018). İkonoloji araştırmaları: Rönesans sanatında insancıl temalar (O. Düz, Çev.). Pinhan Yayıncılık. (Orijinal eser yayın yılı: 1939)
• Rigveda. (2008). Rigveda: Ezgiler Kitabı (K. Kaya, Çev.). Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. Hasan Âli Yücel Klasikleri.
• Şener, B., & İlhan, G. (2024). Hititlerde tarım kültürü ve üzümün yeri. Anadolu Kültür Araştırmaları Dergisi, 15(2), 45–58.
• Şenocak, N. (2008). Anadolu’da üzüm kültürü ve halk inançları. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 46, 21–34.
• This, P., Lacombe, T., & Thomas, M. R. (2006). Historical origins and genetic diversity of wine grapes. Trends in Genetics, 22(9), 511–519.
• Yamaç, İ. (2008). Antakya Mozaikleri Işığında Dionysos ve Şarap. Antik Çağda Anadolu’da Zeytinyağı ve Şarap Üretimi Sempozyum Bildirileri, 337-345.
• Yıldırım, A., & Şimşek, H. (2021). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri (12. baskı). Seçkin Yayıncılık.
• Web Gallery of Art. Bacchus, Venus and Ariadne (Mayıs 14, 2025). https://www.wga.hu/html_m/t/tintoret/4a/1antico1.html