Rusların 1915 Yılında Van Vilayeti ve Çevresinden Ermenileri Kafkasya’ya Göç Ettirmesi

Yıl 2020, Cilt: 14 Sayı: 27, 133 - 150, 10.12.2020

Nejla Günay Güzin Çaykıran

https://doi.org/10.19060/gav.838963

Öz

Rusya, Akdeniz’e inmek için Balkanlarda yeni devletler kurulmasından sonra buranın zorlu bir yol hâline geldiğini gördü ve yeni istikamet arayışlarına girişti. Rusya, Akdeniz’e Doğu Anadolu üzerinden inmeyi planladı ve bu amaçla bir taraftan Ermenilerle Kürtleri kazanmaya çalıştı. Diğer taraftan da Ermenilerle Kürtler arasındaki düşmanlığı artırmak için her iki unsuru birbirine karşı kışkırttı. Rusya’nın çabaları sonucunda Bedirhanlar başta olmak üzere bazı Kürt aşiretleri Rusya’ya yakınlaştı. Ermeniler ise Rus ordusunda yer alma kararı alıp Tiflis’te gönüllü Ermeni gençlerini askere almaya başlamışlardı. Bunun üzerine bazı Ermeniler Rus ordusuna katılmak üzere firara başlamış, bir kısmı da Osmanlı topraklarında kalarak isyan etmişti. Bu isyanların da etkisiyle Rus ordusu kolayca ilerleyerek 11 Mayıs 1915’te Malazgirt, 18 Mayıs’ta Gevaş ve 20 Mayıs’ta Van’ı işgal etti. Rusların Van’a girmesiyle birlikte Ermeniler tarafından şehrin anahtarı Rus General Nikolay Nikolayeviç Yudeniç’e takdim edildi. Bunun sonucunda Rusya, Van’da Ermenilerin geçici bir hükümet kurmasına müsaade etti. Daha sonra Osmanlı ordusu mukabil bir harekâtla Rusların işgal ettiği bölgelerden Malazgirt, Adilcevaz ve Karaköse’yi geri aldı. Bunun üzerine Ruslar bölgede bazı kararlar aldılar. Bu kararlardan biri bölgede yaşayan Ermenilerin Kafkasya’ya göç ettirilmesiydi. Bu çalışmada; Rusların Ermenileri zorunlu göçe tabi tutmasının sebep ve sonuçları ele alınacaktır. Çalışmada ayrıca Kafkasya’ya göç ettirilen Ermenilerin ne kadar olduğu ve ne gibi güçlüklerle karşılaştıkları sorularının cevaplanması amaçlanmaktadır. Ayrıca çalışmada; Osmanlı arşiv belgeleri ile Ermenice çalışmalar ana kaynak olarak kullanılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Rusya, Ermeniler, Kürtler, Van, Göç Ettirme, Kafkasya

Kaynakça

• Arşiv Belgeleri ve Resmi Yayınlar: ATASE, BDH-Kls.:2811, Dosya:26, Belge:28.
• ATASE, BDH-Kls.:2820, Dosya: 69, Belge:4, Fih.:7.
• ATASE, BDH-Kls.:193, Dosya: 698, Belge:817, Fih: 3(1).
• ATASE, BDH-Kls.:2818, Dosya:1, Belge:32(33).
• ATASE, BDH-Kls.:510, Dosya: 494, Belge:23.
• ATASE, BDH, Kls.:528, Dosya:1029, Belge:23, Fih.:11.
• Askeri Tarih Belgeleri Dergisi, C. 31, sayı:81, 1982.
• BELEN, Fahri, Birinci Cihan Harbinde Türk Harbi 1914 Yılı Hareketleri, C. I, Genelkurmay Basımevi, Ankara 1964.
• BELEN, Fahri, Birinci Cihan Harbi’nde Türk Harbi 1915 Yılı Hareketleri, C. II, Genelkurmay Basımevi, Ankara 1964.
• BIYIKLIOĞLU, Tevfik, Osmanlı-Türk Doğu Hudut Politikası, Milli Savunma Akademisi, İstanbul 1958(Basılmamış daktilo eser ATASE Kütüphanesi).
• Birinci Dünya Harbi’nde Türk Harbi Kafkas Cephesi 3. Ordu Harekâtı, C. II, Genelkurmay Basımevi, Ankara 1993.
• ÇAKMAK, Fevzi, Birinci Dünya Savaşı’nda Doğu Cephesi, Tetik, A., Kiper, S. Seven, A. ve Demirtaş, Y.S. (Yay.Haz.), Genelkurmay Basımevi, Ankara 2005.
• Kedername: Osmanlı İmparatorluğu’nda Ermeni Soykırımı 1915, Y. Gedik (Ed.), (Çev. D. Lokmagözyan), Belge Yayınları, İstanbul 2014.