UYGURLARDA MUSKACILIK GELENEĞİ VE ÇAĞATAYCA YAZILMIŞ BİR MUSKA KİTABI

Yıl 2017, Sayı: 20, 55 - 88, 25.06.2017

Adem Öger

Öz

Uygurlar, köklü ve zengin kültür birikimiyle Türk kültürünün oluşumu ve gelişiminde önemli
bir yere sahiptir. Ayrıca Türk düşünce ve inanç sistemi, mitolojisi, resim ve müzik sanatı, ritüeller,
geleneksel sohbet toplantıları gibi araştırmalarda önemli veriler sağlamaktadır. Uygurlar arasında
“tumar” olarak adlandırılan “muska” ve bu bağlamdaki uygulamalar ise ayrı bir yere sahiptir. İslam
öncesi Türk inançlarından beslenen ve İslamiyet’in kabulüyle birlikte farklı bir yapıya bürünen
“muska” ve “muskacılık” Uygurlar arasında çok yaygın bir gelenektir. Uygurların sözlü gelenek
zemininde devam ettirdikleri bu gelenek, Çağatay yazı dilinin kullanıldığı 15. yüzyıldan 20. yüzyılın
başlarına kadar farklı eserlerle yazılı hale de getirilmiştir. Özellikle 20. yüzyılın başlarında itibaren bu
eserler, Kaşgar, Yarkent, Hoten, Kumul, Turfan gibi şehirlerde dolaşan seyyah, misyoner, elçi ve
araştırıcılar tarafından Rusya, İsveç, Almanya ve Japonya gibi ülkelerin kütüphanelerine taşınmıştır.
Makalede, ilk olarak Uygur Türkleri arasında muska ve muskacılık geleneği hakkında bilgi verilecektir.
Daha sonra İsveçli misyoner Gunnar Hermansson tarafından 1929 yılında Yarkent’ten alınaarak
İsveç’e götürülen ve bugün İsveç Lund Üniversitesi Gunnar Jarring Koleksiyonu Prov. 5’te bulunan
Çağatayca muska kitabı içerik ve işlev açısından tanıtılıp değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler

Uygur, Çağatay, muska, sihir, Uygur, Çağatay, muska, sihir

Kaynakça

• ABDUREHİM, R. (2006), Uyğurlarda Şamanizm, Pekin: Milletler Neşriyatı.
• ABUDUKELİMI, B. (2006), Uygur Türklerinin Dinî İnanışları, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
• ARAT, Reşit Rahmeti (1947), Kutadgu Bilig I Metin, İstanbul.
• CAFEROĞLU, Ahmet (1958), Türk Dili Tarihi, İstanbul: İ.Ü. Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• ÇELEBİ, İ. (2006), “Muska”, İslam Ansiklopedisi, XXXI, Ankara: TDV Yayınları.
• DEMİRCİ, K. (2006), “Muska”, İslam Ansiklopedisi, XXXI, Ankara: TDV Yayınları.
• KÂŞGARLI MAHMÛD (2005), Divanü Lügâti’t-Türk, İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• NAMAN, H. (2013), “Dolan Medeniyitidiki Tumar ve Riyalliktiki Tilekler”, Dolan, S. 1.
• ÖRNEK, Sedat Veyis (1966), Sivas ve Çevresinde Hayatın Çeşitli Safhalarıyla İlgili Bâtıl İnançların ve Büyüsel İşlemlerin Etnolojik Tetkiki, Ankara: Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Yayınları.
• SEMET, Ablet; EBEYDULLAM, Dilara (2012), “Uyğurlarda Tumar ve Tumarniñ Türliri Toğrisida”, Ürümçi: Şincañ Üniversitesi İlmiy Jurnili, S. 1, s. 71-78.
• Şincañ Üniversitéti Milletler Folklor Moziyi (2005), Hzl. Abdukerim Rahman vd.,Ürümçi: Şincañ Üniversitéti Neşriyati.
• Türkçe Sözlük (1988), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Uyğur Tiliniñ İzahlik Luğiti (1991), Pekin: Milletler Neşriyatı.
• YÛSUF HÂS HÂCİB (2015), Kutadğu Bilig, hzl. Mustafa S. Kaçalin, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.