Mekkî b. Ebî Tâlib’in Sahih Kırâat Kriterlerine Yaklaşımı

Yıl 2021, Cilt: 2 Sayı: 2, 230 - 257, 15.12.2021

Servet Kılıç

Öz

Bir kırâatin sahihliğinin tespitinde meşhur üç kriterden söz edilmektedir. Bu kriterler, kırâatin senedinin sahih olması, resmî Mushaf hattına uygun olması ve Arap dilinde bir temelinin olması şeklinde sıralanmaktadır. Bütün bir kırâat birikimi içerisinden sahih olanlarının sakim olanlarından ayrıştırılarak tespit edilmesi, söz konusu bu üç kriter marifetiyle gerçekleşmiştir. Sahih kırâat tespit kriterleri konusunun tam olarak anlaşılabilmesi, meselenin tarihsel arka planıyla birlikte bir bütün olarak ele alınmasını gerektirmektedir. Ancak konu başlığının dışına çıkılmaması adına mesele Mekkî b. Ebî Tâlib özelinde ele alınarak sınırlandırılmıştır. İşte bu çalışma, sahih kırâat tespit kriterleri meselesinde Endülüs kırâat geleneğinin önemli temsilcilerinden biri sayılan Mekkî b. Ebî Tâlib’in görüşlerini belli bir sistematik içinde ele almayı hedeflemiştir. Mekkî’nin genelde tüm kırâat birikimi hakkındaki anlayışını, özelde de çalışma konumuzu teşkil eden sahih kırâat kriterleri meselesindeki duruşunu ortaya koyduğu “İbâne” isimli eserinde yaptığı sahih kırâat tanımı üzerinden hareket edilmiştir. Mekkî’nin sahih kırâat tanımıyla alakalı olarak onun sahih kırâatte senedin sahih olması, kırâatin Mushaf hattına uygun olması ve dil şartına haiz olması konularındaki görüşleri örnekleriyle açıklanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Mekkî b. Ebî Tâlib, Kırâat, Sahih, Kriter, Mushaf

Kaynakça

• Bayraktutan, Osman. “Kıraatlerin Sınırlandırılması Meselesi”, Iğdır Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2018, sayı: 11, s. 126.
• Birışık, Abdulhamit. Kırâat İlmi ve Tarihi, İstanbul: Emin Yayınları, 2004.
• Celal, Yahya Ahmed. “Menhecu’l-İmâm Mekkî b. Ebî Tâlib fî Ta’lîmi’l-Kırâati’l-Kur’âniyyeti”, Ahmed Hasan Ferhat (Ed.), en-Nedvetu’l-İlmîyyetu el-İmâmu Mekkî b. Ebî Tâlib el-Kaysî ve Cuhûduhu fî Hidmeti’l-Kur’âni’l-Kerîm:20 Ağustos 2016- Amman: Cem’îyyetu’l-Muhâfazati ala’l-Kur’âni’l-Kerîm (ss. 111-121), el-Mektebetu’l-Vatanîyyeti, Amman, 2016.
• Dağ, Mehmet. “Kırâat İlminde Şâzz Kavramı”, Marife Dergisi, 2007, cilt: VII, sayı:2, s. 92-93, 98.
• Kaddûri, Gânim. Ebû Ubeyd Kasım b. Sellam Hayatuhu ve Cuhûduhu fî Dirâseti’l-Kur’ân, Bağdat: Matbaatu’l-İrşâd, 1986. Dervîş, Muhsin Hâşim. “Mevkifu Mekkî b. Ebî Tâlib el-Kaysî Mine’l-Kırââti’l-Mutevâtirati fî Kitâbihi Muşkili İ’râbi’l-Kur’ân”, Mecelletu Kulliyyeti’t-Dirâsâti’l-İslâmiyyeti ve’l-Arabiyyeti, 2006, sayı: 32, s. 29.
• Dimyâtî, Şihâbuddîn Ahmed b. Muhammed b. Ahmed b. Abdulğânî el-Bennâ. tah. Enes Mihre, İthâfu Fudelâi’l-Beşer fi’l-Kırââti’l-Erbeati Aşer, Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmîyye, 1427/2006.
• Ebbâbeneh, Kemal Ahmed Emin. Mâ Huzife ve Mâ Zîyde min Ahrufi’l-İlleti Lâfzen ve Resmen fi’l-Kırââti’s-Seb’i, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Câmiatu’l- Yermûk, Yermûk, 1998, 10.
• Ebbâh, Muhammed Muhtâr. Târîhu’l-Kırââti fi’l-Meşriki ve’l-Mağribi, Fas: Matbaatu Benî İznâsin, tsz.
• Ebû Şâme, Şihâbuddîn İsmail b. İbrahim. el-Murşidi’l-Vecîz, Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2003.
• Endelûsî, İbn Hazm Ebû Muhammed Ali b. Ahmed b. Said, el-Muhallâ bi’l-Âsâr, tah. Abdulgaffar Süleyman el-Bindârî, Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1437/2015.
• Esved, Muncî. “Kırâetun fî Mustelehâti İlmi’l-Kırâât”, ed-Dirâsâtu ve’l-Ebhâsu Kısmu’d-Dirâsâti’d-Dînîyyeti, 2018, sayı: 9, s. 11-12.
• Eşveh, Sabrî. İ’câzu’l-Kırââti’l-Kur’âniyyeti Dirâsetun fî Târîhi’l-Kırââti ve’l-İttihâcâti’l-Kurrâi, Kahire: Mektebetun Vehiybetun, 1998.
• Fellâte, Emin b. İdris. el-İhtiyâru inde’l-Kurrâ Mefhûmuhu Merâhiluhu ve Eseruhu fil-Kırâât, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Câmiatu Ummi’l-Kurâ Kulliyyetu’t-Dâ’veti ve Usûli’d-Dîn, Mekke 2000, s. 238.
• Hâdî, Mucahid Yahya Muhammed. “el-Mikyâsu’l-Kurrâîyyu inde’l-Kurrâ”, Mecelletu’l-Kalem İlmîyyetun Muhakkemetun, 2010, sayı: 4, s. 3.
• Hemevî, Yâkut, Mu’cemu’l-Udebâ, tah. İhsan Abbâs, Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmiyyî, 414/1993.
• Hemezânî, Ebû'l-Âlâ el Hasan b. Ahmed b. el Hasan. Ğâyetu'l-İhtisâr fî Kırââti'l-Aşerati Eimmeti'l-Emsâr, Cidde: Silsiletu Usûli'n-Neşr, 1414/1994.
• Husnî, Muhammed Ebû Kasr İslâm. İhtiyârâtu Mekkî b. Ebî Tâlib el-Kaysî fî Kitâbihi'l-Keşfi an Vucûhi'l-Kırââti's-Seb'i ve İlelihâ ve Hucecihâ Dirâsetun Luğavîyyetun Tahlîlîyyetun, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Câmiatu'l-İslâmiyyeti Kısmu’l-Luğati'l-Arabiyyeti, Gazze, 2013, 31.
• İbnu’l-Abdilber, Ebû Amr Yusuf b. Abdullah b. Muhammed. et-Temhîd, Mağrib: Vizâratu’l-Evkâf ve’ş-Şuûni’l-İslâmiyyeti, 1430/2009.
• İbn Beşkûvâl, es-Siletu li-İbni’l-Beşkûval, Kahire: Dâru’l-Kutubi’lMısriyyi, 1989.
• İbnu’l-Cezerî, Şemsuddîn Ebu’l-Hayr Muhammed b. Ali, en-Neşr fi’l-Kırââti’l-Aşr, tah. Ali Muhammed ed-Debbâğ, Beyrut: el-Matbaatu’t-Ticâriyyetu’l-Kubrâ, 2009.
• Kaddûri, Gânim, Ebû Ubeyd Kasım b. Sellam Hayatuhu ve Cuhûduhu fî Dirâseti’l-Kur’ân,Bağdat: Matbaatu’l-İrşâd, 1986. _____, Cuhûdu İmâm Mekkî b. Ebî Tâlib el-Kaysî fî Resmi’l-Mushafi, Cemiyyetu’l-Muhâfazati ala’l-Kur’âni’l-Kerîm, Ürdün tsz.
• Kaysî, Mekkî b. Ebî Tâlib. el-İbâne an Meâni’l-Kırâât, tah. Abdulfettâh İsmail Şelebî, Kahire: Dâru Nahdati Mısır li’t-Teb’i ve’n-Neşr, tsz.,
• _____, Kitâbu’t-Tabsira fi’l-Kırââti’s-Seb’i, tah. Muhammed Ğavsu’n-Nedevî, Bombay: ed-Dâru’s-Selefiyyetu, Bombay, 1982.
• _____, Muşkilu İ’râbi’l-Kur’ân, tah. Hâtim Sâlih ed-Dâmin, Beyrut: Muessesetu’r-Risâle, 1984.
• _____, el-Keşf an Vucûhi’l-Kırââti’s-Seb’i ve İlelihâ ve Hicecihâ, tah. Muhyiddîn Ramazan, Beyrut: Muessesetu’r-Risâle, 1984.
• Kılıç, Mustafa. “Zemahşerî’nin Kırâatleri Kabul Şartları”, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2015, sayı: 48, s. 151.
• Kehâleh, Ömer Rıza. Mu’cemu’l-Muellifin, Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabîyyi, tsz.
• Maşalı, Mehmet Emin. Tarihi ve Temel Meseleleriyle Kırâat İlmi, Ankara: Otto Yayınları, 2020.
• Nuveyrî, Yasir es-Seyyîd. “Kavâidu’r-Resmi’l-Osmânîyyi ve Hikemihi”, Mecelletu’l-Mîzâni li’d-Dirâsâti’l-İslâmiyyeti ve’l-Kânûniyyeti, 2017, cilt:4, sayı: 1, s. 62.
• Sağîr, Mahmud Ahmed. el-Kırââtu’ş-Şâzzetu ve Tevcîhuha’n-Nahvî. Dımeşk: Dâru’l-Fikr, 1999.
• Sefâkûsî, Ali en-Nedvî b. Muhammed, Ğaysu’n-Nef’ifi’l-Kırââti’s-Seb’i, tah. Ahmed Mahmud Abdussemî, Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2004.
• Selman Celal, Yahya Ahmed. Kavâidu't-Tercîhi ve'l-İhtiyâri fi'l-Kırâati inde'l-İmâm Mekkî b. Ebî Tâlib el-Kaysî, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), el-Câmiatu’l- Urdûniyyetu’l-Lübnâniyyetu, Ürdün, 2006, 59.
• Şevk, Muhammed Âdil. Nezerâtun fî Zâhirati’l-İhtiyâri fi’l-Kırââti’l-Kur’âniyyeti, Mecelletu Me’hedi’l-İmâmi’ş-Şâtibiyyeti li’d-Dirâsâti’l-Kur’âniyyeti, 2012, sayı: 14, s. 169.
• Tâhâ. Âbidîn Tâhâ, “Mezâyâ ve Fevâide’r-Resmi’l-Osmânîyyi”, Mecelletu’l-Buhûsi ve’d-Dirâsâti’l-Kur’âniyyeti, 2006, cilt: 1, sayı: 2, s. 22.
• Tahhân, İsmail Ahmed. Devru’l-Kırââti fî Teysîri’l-İsti’mâli’l-Luğaviyyi’l-Muâsiri, Mecelletu Devlîyyeti Kullîyyeti’ş-Şerîati ve’d-Dirâsâti’l-İslâmiyyeti, 1990, sayı: 8, s. 59.
• Zerkeşî, Bedruddîn Muhammed b. Abdullah. el-Burhân fî Ulûmi’l-Kur’ân, tah. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim, Kahire: Mektebetu Dâri’t-Turâs, tsz.
• Zurkânî, Muhammed Azîm. Menâhilu’l-İrfân fî Ulûmi’l-Kur’ân, Kahire: Matbaatu Îsâ el-Bâbî el-Halebî, 1362/1943.