Kur’ân-ı Kerîm’deki Pratiği ve Nahiv Teorisi Açısından Mefûlün Bih’in Hazfi (Otuzuncu Cüz/Âmme Cüzü Örneği)

Yıl 2022, Cilt: 3 Sayı: 2, 280 - 301, 25.12.2022

Mehmet Hadin Turabi

Öz

Arap dilinde hazif konusu genel olarak geniş bir dilbilimsel olguyu oluşturmaktadır. Çoğu zaman sayısız birçok beşer dili de bu geniş olguya ortak olabilmektedir. Zira insan konuşurken fıtratı gereği tekrardan kaçınıp îcâz ve hazfe meyillidir. Bu sebeple şairler, edebiyatçılar ve yazarlar, konuştuklarında dinleyicinin anlama ve kavrama seviyesine göre aktüel faktörler, lafzî ve aklî karinelere bakarak tekrardan imtina edip hazfe itimat etmişlerdir. İcazı temsil eden hazif olgusu gibi bir özellği bünyesinde barındırıyor olması bu açıdan Arap dilinin diğer dillerden daha öne çıkmasını sağlamıştır. Bütün bu sebeplerden mülhem olarak çalışmada Kur’ân’ın otuzuncu cüzü/Âmme cüzü örneğinde mefûlün bihin hazif konusu ele alındı. Bu başlık altında mefûlün bih hazfinin temel sebepleriyle beraber manevî gayelerinin açığa çıkartılıp tespiti hedeflendi. Ayrıca hazfin belâgat açısından faydaları, amaçlanan manayı ortaya çıkarıp değiştirmesindeki etkisi, hazif ve zikretmek arasındaki farklar bağlamında detaylandırıldı. Makalenin giriş bölümünde hazfin sözlük ve terim açısından manaları, hazfin zıddı olan idmârın anlamı kısaca açıklandı. Çalışmanın birinci başlığında hazif ve idmâr arasındaki farklar açıklanırken, ikinci başlıkta hazfin şartları detaylarıyla zikredildi. Üçüncü başlıkta hazfin genel çeşitleri, dördüncüsünde ise otuzuncu cüz örneğinde mefûlün bihinin hazfedilmesindeki gayeleri maddeler halinde örnek âyetler çerçevesinde meâlleriyle detaylandırıldı.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili,, Kur'ân,, İ‘râbu’l-Kur’ân,, Mefûlün bih,, Hazif.

Mefûlün Bih’in Hazfi (The Example of the Thirtieth Juz/Amme Juz) in Terms of Practice in the Qur'an and the Theory of Nahiv

Öz

The subject of haif in the Arabic language constitutes a broad linguistic phenomenon in general. Many human languages can also be common to this phenomenon. For this reason, when poets, men of letters and writers spoke, refrained from looking at the actual factors, literal and mental presumptions according to the understanding and comprehension level of the listener and relied on pleasure. Since the Arabic language is one of the essential characteristics and contains the heph phenomenon, which represents ijaz, other languages are mentioned about the aforementioned phenomenon. Inspired by all these reasons, in the study, the subject of mefûl bihin hadif in the thirtieth juz example of the Qur'an was discussed. Here, it was aimed to reveal and determine the main reasons of the mefûl bih hazf and their spiritual goals. In addition, the benefits of hazf in terms of rhetoric, its effect in revealing and changing the ultimatum, and the differences between dhikr and dhikr were detailed. In the introduction part of the article, the dictionary and term meanings of hazf, and the meaning of idmâr, which is the counterpart of hazf, are briefly explained. In the first title, the differences between hasif and idmar were explained, while in the second, the conditions of hazfin were mentioned in detail. In the third title, the general types of hadf, and in the fourth part, the purpose and aims of the mefûl bihin in the example of the thirtieth juz, the objectives of its preparation were detailed with their translations in the context of the sample verses.

Anahtar Kelimeler

Arabic Language,, Qur'an,, İ'râbu'l-Qur'an,, Mefûlün bih, Mefûlün bih,, Hazif.

Kaynakça

• Âlûsî, Ebü’s-Senâ Şihâbüddîn Mahmûd b. Abdillâh b. Mahmûd. Rûhu’l-meʿânî fî tefsîri’l-Kurʾâni’l-‘azîm ve’s-seb‘i’l-mesânî. 15 Cilt. Beyrut: Dâru İhyai’t-Turâsi’l-‘Arabi, 2000.
• Âişe Abdirrahmân, Muhammed Alî. et-Tefsîrü’l-beyânî li’l-Kurʾâni’l-Kerîm. 2 Cilt. Kahire: Dâru’l-Meârif, 1990.
• Bâkıllânî, Ebû Bekr Muhammed b. Tayyib b. Muhammed. İ’câzu’l-Kur’ân. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1988.
• Cürcânî, Ebû Bekr Abdülkâhir b. Abdirrahmân b. Muhammed. Delâ’ilü’l-i‘câz. thk. Mahmûd Muhammed Şâkir. Kahire: Mektebetü’l-Hancî, Matbaatü’l-Medenî, 2008.
• Ferrâ’, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Ziyâd b. Abdillâh. Meâni’l-Kur’ân. thk. Ahmed Yûsuf Necâtî. Muhammed Alî Neccâr. Abdü’l-Fettâh İsmâîl Şelebî. 2 Cilt. Kahire: Dâru’l-Mısriyye, 1955.
• Fîrûzâbâdî, Ebü’t-Tâhir Mecdüddîn Muhammed b. Ya‘kûb. Kamûsu’l-muhît. nşr. Muhammed Naîm Arkasûsî. 3 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2005.
• Halîl b. Ahmed, Ebû Abdirrahmân b. Amr b. Temîm el-Ferâhîdî. Kitâbu’l-‘ayn. nşr. Abdulhamid Hendâvî. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2003.
• Hafâcî, Ebû Muhammed Abdullâh b. Muhammed b. Saîd. Sirru’l-fesâha. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 1982.
• Halûf, Mustafa Şâhir. Üslûbü’l-hazfi fi’l-Kur’ân ve eseruhû fi’l-meânî ve’l-mecâz. ‘Âmmân: Dâru’l-Fikr, 2009.
• Herevî, Ebû Mansûr Muhammed b. Ahmed. Tehzîbu’l-luga. thk. Abdusselam Muhammed Harun. Muhammed Ali en-Neccâr. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 2004.
• İbnü’l-Esîr, Ebü’l-Feth Ziyâüddîn Nasrullâh b. Muhammed. el-Messelü’s-sâʾir fî edebi’l-kâtib ve’ş-şâʿir. 2 Cilt. Kahire: Daru Nehdetu Mısır li't-Tabi' ve'n-Neşri, 2008.
• İbn Hişâm, Ebû Muhammed Cemâlüddîn Abdullâh b. Yûsuf b. Ahmed. Muğnil-lebîb ‘an kutübi’l-e‘ârîb. thk. Muhammed Abdül-Latîf. Kuveyt: Silsiletü-Turâsiyye, 2000.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem. Lisânüʹl-‘Arab. 9 Cilt. Beyrut: Dârüʹl-Fikr, 1990.
• Kazvînî, Ebü’l-Hüseyn Ahmed b. Fâris b. Zekeriyyâ b. Muhammed. Mücmelü’l-luga. thk. Zuheyr Abdulmuhsin Sultan. 1 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1984.
• Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr. el-Câmi‘ li-ahkâmi’l-Kur’ân. thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. 19 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2006.
• Mukâtil b. Süleymân, Ebü’l-Hasen b. Beşîr. Tefsîru Mukâtil b. Süleymân. thk. Abdullah Mahmûd Şehhâte. 4 Cilt. Beyrut: Dâru İhyai’t-Turâsi’l-‘Arabi, 2002.
• Müeyyed-Billâh, Ebû İdrîs el-İmâm Yahyâ b. Hamza b. Alî. et-Tırâzü’l-mütezammin li-esrâri’l-belâğa. 2 Cilt. Beyrut: Matbaa Mukantafe, 1982.
• Râzî, Fahreddin Ebû Abdillâh (Ebü’l-Fazl) Fahrüddîn Muhammed. Mefâtîhu’l-gayb. 31 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1981.
• Seyyid b. Kutb, İbrâhîm b. Hüseyn eş-Şâzilî. Fî Zılâli’l-Kurʾân. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’ş-Şurûk, 1992.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed. Mu'tereku'l-akrân fî i'câzil-Kur'ân. 1 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 1988.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed. el-İtkân fî ‘ulûmi’l-Kur’an. thk. Mustafa Şeyh Mustafa. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2008.
• Şerîf Radî, Ebü’l-Hasen Muhammed b. el-Hüseyn b. Mûsâ b. Muhammed. Hak’a’iku’t-te’vîl fî müteşâbihi’t-tenzîl. 5 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Edvâ’, 1976.
• Tabâtabâî, Muhammed Hüseyin b. Muhammed b. Muhammed Hüseyin. el-Mîzân fî tefsîri’l- Kurʾân. 22 Cilt. Beyrut: Müessestü'l-A'lamî li'l-Matbûât, 1997.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd. Câmi‘u’l-beyân ‘an te’vîli âyi’l-Kur’ân. 24 Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1994.
• Zekeriyyâ el-Ensârî, Ebû Yahyâ Zeynüddîn b. Muhammed b. Ahmed. Fethu’r-rahmân bi-keşfi mâ yeltebisü fi’l-Kur’ân. thk. Muhammed Ali es-Sabûnî. 1 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kur’âni’l-Kerîm, 1983.
• Zerkeşî, Ebû Abdillâh Bedrüddîn Muhammed b. Bahâdır b. Abdillâh. el-Burhân fî ‘ulûmi’l-Kur’ân. 2 Cilt. Kahire: Mektebetu’t-Turâs, 1958.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed. Esâsüʹl-belâğa. Beyrut: Dârüʹl-fikr, 1989.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed. el-Keşşâf ‘an hakâik-i ğavâmizi’t-tenzîli ve ‘uyûni’l-ekâvîli fî vücûhi’t-te’vîl. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1977.
• Zebîdî, Ebü’l-Feyz Muhammed el-Murtazâ b. Muhammed b. Muhammed. Tâcü’l-ʿarûs. thk. Abdüssettâr Ahmed Ferrâc. 6 Cilt. Kuveyt: Matbaatü Hukumeti'l-Kuveyt, 1965.