Elmalılı’nın Tefsirinde Garîbü’l-Kur’ân Meselesi

Yıl 2023, Cilt: 4 Sayı: 1, 142 - 164, 20.06.2023

Harun Özbayrak

Öz

Çalışmamızda 20. yüzyılın meşhur âlimlerinden biri olan Elmalılı Muhammed Hamdi Yazır’ın “Hak Dini Kur’ân Dili” adlı eseri çerçevesinde müellifin “Garîbü’l-Kur’ân” konusuna yaklaşımı ve garîb kelimeleri izahı incelenmiştir. Elmalı Hamdi Yazır, Osmanlı Devleti’nin yetiştirdiği son büyük âlimlerden biridir. Ömrü boyunca ilimle meşgul olmuş ve çeşitli eserler telif etmiştir. Hayatı ve tefsiri üzerine onlarca çalışma yapılmıştır. Bizim üzerinde çalışma yaptığımız tefsirin birçok baskısı yapılmıştır. Ayrıca sadeleştirmiş nüshaları da vardır. Onun tefsiri çok yönlü olup, içerisinde hem rivayet hem de dirayet tefsir özelliklerini barındırmaktadır. Çok yönlü olmasından dolayı da yazıldığı günden günümüze kadar farklı çalışmalara konu olmaktadır. Müellifin “Garîbü’l-Kur’ân” a dair müstakil bir eseri bulunmamaktadır. Ancak ayetleri açıklarken birtakım değerlendirmelerde bulunmuştur. Biz de o değerlendirmelerden hareketle Elmalılı’nın Garîbü’l-Kur’ân’a yaklaşımını ortaya çıkarmaya çalıştık. Çalışmamızda sadece farklı dil ve lehçelerde yer alıp, bundan dolayı “garîb” kabul edilen kelimeleri inceledik. Müellifin yirmi yedi adet kelimeyi “garîb” addederek açıkladığını tespit ettik.

Anahtar Kelimeler

Kur’ân, Tefsir, Ulûmü’l-Kur’ân, Elmalılı, Garîbü’l-Kur’ân

The Issue of Garîbü’l-Qur’an in Elmalılı’s Tafsir

Öz

In our study, the author's approach to the subject of "Garîbü'l-Kur'an" and his explanation of garib words were examined within the framework of the work "Hak Dini Kur'an Dili" by Elmalılı Muhammed Hamdi Yazır, one of the famous scholars of the 20th century. Elmalı Hamdi Yazır is one of the last great scholars of the Ottoman Empire. Throughout his life, he has been busy with science and has written various works. Dozens of studies have been done on his life and interpretation. There have been many editions of the tafsir that we are working on. There are also simplified copies. His tafsir is versatile and includes both narration and insight tafsir. Due to its versatility, it has been the subject of different studies since the day it was written. The author does not have an independent work on "Garîbü'l-Qur'an". However, he made some evaluations while explaining the verses. Based on those evaluations, we tried to reveal Elmalılı's approach to Garîbü’l-Quran. In our study, we only examined the words that take place in different languages and dialects and therefore are accepted as "garîb". We have determined that the author explained twenty-seven words as "garib".

Anahtar Kelimeler

Qur, Tafsir, Elmalılı, Ulûmü, Garîbü

Kaynakça

• Ahmed Muhtar, Ö. (2008). Mu’cemü’l-Lügati’l-Arabiyyeti el-Muasıra. Kahire: Âlemu’l-Kutub.
• Aktaş, B. (2022). Fahreddin Râzî tefsiri’nde Garîbü’l-Kur’ân. İstanbul: Cinius.
• Akyüzoğlu, H. (2004). Taberi tefsîri’nde Garîbü’l-Kur’ân. Temel İslam Bilimleri Anabilim Dalı, Doktora Tezi, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya.
• Albayrak, H. (1993). Elmalılı Muhammed Hamdi Yazır’ın tefsir anlayışı. AÜİF 34/1 155-173.
• Âlûsi, Ş. (1980). Rûhu’l-meânî. Tah. Ali Atiyye. Cilt 15. Beyrut: Dârü’l-Kutubi’l-İlmiyye.
• Altuntaş, H., Şahin, M. (2006). Kur’an-ı Kerim Meâli. Ankara: T.D.V.Y.
• Arslan, Ş. (1982). İbnu’l-Yezîdî ve Garîbü’l-Kur’ân’ı. Temel İslam Bilimleri Anabilim Dalı, Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• Âsım, A. (2013). Kâmus tercümesi. Cilt 6. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı.
• Beyhakî, A. (2003). Şu’abü’l-iman. Tah. Abdu’l-Ali Hamid. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd.
• Beyzâvî, N. (1997). Envârü’t-tenzîl ve esrarü’t-te’vîl. Cilt 5. Beyrut: Dâru İhyai’t-Turasi’l-Arabi.
• Bilmen, Ö. (1973). Büyük tefsir tarihi. İstanbul: Bilmen.
• Cerrahoğlu, İ. (2007). Tefsir usûlü. Ankara: TDV.
• Cerrahoğlu, İ. (1996). Garibü’l-Kur’an. C. 13. İstanbul: TDV İslam Ansiklopedisi.
• Cerrahoğlu, İ. (1978). Tefsirde Atâ b. Ebî Rabah ve İbn Abbas’tan rivayet ettiği Garîbü’l-Kur’ân’ı. Ankara: A.Ü.İ.F.D.
• Cevâlîkî, M. (1990). El-Muğarreb. Tah. Abdurrahim F. Dimeşk: Dârü’l-Kalem.
• Demirci, M. (2014). Tefsir tarihi. İstanbul: M.Ü.İ.F.V.Y.
• Ebû Hayyan, M. (1999). el-Bahrü’l-muhît. Cilt 10. Beyrut: Dâru’l Fikr.
• Elmalı, H. (2018). Muhammed b. abû bakr ar-Râzî ve tafsîr Garîb al-Kur’ân’ı. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Elmalı, H., Arslan, Ş. (1996). “Garîb”. İstanbul: TDV İslam Ansiklopedisi
• Ersöz, İ. (1993). Muhammed Hamdi Yazır sempozyumu: Elmalılı Hamdi Yazır ve tefsirinin özellikleri. TDV 109/1. 169-177.
• Ezherî, M. (2001). Tehzîbü’l-luga. Tah. Muhammed Mur’ib. Cilt 15. Beyrut: Dâru İhyai’t-Turasi’l-Arabi.
• Demirci, M. (2018). Tefsir terimleri sözlüğü. İstanbul: M. Ü. İ. F. V. Y.
• Ferâhîdî, H. (2003). Kitâbü’l-ayn. Thk. Mehdi el-Mahzûmi-İbrahim el-Samurraî. Beyrut: Dâru’l Hilal.
• Gümüş, S. (1987-1988). Garîbu’l- Kur’ân tefsîrinin doğuşu. C 5-6. S. 10-26. İstanbul: M.Ü.İ.F.D.
• Hanbel, A. (2001). el-Müsned. Beyrut: Müessesetü’r-Risale.
• Heysemi, H. (2015). Mecma'u'z-zevaid ve menba'u'l-fevaid. Cilt 10. Cidde: Dâru’l-Minhac.
• İbn Atıyye, A. (1999). el-Bahru’l-muhît fi’t-tefsîr. Tah. Sıdki Cemil. Beyrut: Dâru’l Fikr.
• İbnü’l-Enbârî, M. (1971). Kitâbü îzâhi’l-vakf ve’l-ibtidâ. Dimeşk: Matbuâtu Mucemmeği Lügati’l-Arabiyye.
• İbnü’l-Esîr, M. (1979). en-Nihâye fî garîbi’l-hadîs ve’l-eser. Thk. El-Zâvi, Tahir Ahmed. Beyrut: Mektebe el-İlmiyye.
• İbnü’l-Esîr, M. (1997). el-Kâmil fi’t-tarih. Tah. Ömer Tedmurî. Beyrut: Dâru’l-Kitabi’l-Arabi.
• İbn Hâtim, A. (1998). Tefsirü’l-Kur’âni’l-Âzîm. Tah. Es،ad et-Tayyib. Cilt 13. Sudi Arabistan: Mektebetu Nizar Mustafa el-Baz.
• İbn Hişâm, A. (1990). Es-Sîretü’n-nebeviyye. Tah. Tâhâ Sâd. Cilt 2. Tanta: Dârü’s-Sahâbe Li’t-Türâs.
• İbn Manzur, C. (1990) Lisânü’l-arab. Beyrut: Dâru’s-Sadır.
• İsfahânî, R. (1991). el-Müfredât fî Garîbü’l-Kur’ân. Tah. Safvan Davudi. Beyrut: Darü’l-Kalem.
• Kirmânî, T. (2010). Garâʾibü’t-tefsîr ve ʿacâʾibü’t-teʾvîl. Cilt 2. Beyrut: Muessesetu Ulumü’l-Kur’ân.
• Kurtubi, M. (1964). el-Cami‘ li-ahkâmi’l-Kur’ân. Mısır: Darü’l-Kutubi’l-Mısrıyye.
• Köksal, A. C., Kaya, M. (2011). Meşrutiyetten Cumhuriyete makaleler. İstanbul: Klasik.
• Müslim, K. (1996). el-Camiu's-sahih. Cilt 5. Kahire: İsa el-Halebi.
• Nesefi, M. (1998). Medârikü’t-tenzîl ve hakâikü’t-te’vîl. Cilt 3. Beyrut: Dârü’l-Kelime.
• Paksüt, F. (1993). Muhammed Hamdi Yazır Sempozyumu: Merhum Dayım Hamdi Yazır. TDV 109/1 2-24.
• Râfiî, M. (2012). Târîhu âdâbi’l-arab. Kahire: Müessesetü Hindâvi.
• Râzî, F. (1999). Mefâtîhu’l-gayb. Cilt 23. Beyrut: Dâru İhyai’t-Turasi’l-Arabi.
• Semerkandî, A. (1993). Bahrü’l-ulûm. Cilt 3. Beyrut: Dârü’l-Kutubi’l-İlmiyye.
• Sicistânî, M. (1990). Garîbü’l-Kur’ân. Tah. Muhammed Edip. Suriye: Dâru Kuteybe.
• Suyûtî, C. (2004). el-İtkân fi ulumi’l-Kur’ân. Tah. Ahmed b. Ali. Kahire: Dâru’l-Hadis.
• Suyûtî, C. (2003). el-Câmiu’s-sağîr. Tah. Yusuf en-Nebhanî. Beyrut: Dâru’l Fikr.
• Şehristânî, A. (2016). el-Milel ve’n-nihal. Haz. Mustafa Öz. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı.
• Taberî, M. (1994). Câmiu’l-beyân an te’vîli âyi’l-Kur’ân. Cilt 24. Beyrut: er-Risale.
• Tehânevî, M. (1996). Keşşafü ıstılâhâti’l-fünûn ve’l-ulûm. Cilt 2. Beyrut: Mektebetü Lübnan Naşirun.
• Okumuş, M. (2012). Ulûmü’l-Kur’an (Kur’ân ilimleri), (ed) Mehmet Akif Koç, Tefsir El Kitabı. Ankara: Grafiker Yayınları.
• Okuyan, M. (2015). Çok anlamlılık bağlamında Kur’ân sözlüğü. İstanbul: Düşün.
• Yavuz, Y. (1995). “Elmalılı Hamdi Yazır.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. (1. Baskı Cilt. 11, s. 37-62). İstanbul: TDV.
• Yazır, M. (1997). Hak Dini Kur’ân Dili. Cilt 9. İstanbul: Yenda.
• Zemahşerî, M. (1986). el-Keşşâf ʿan hakâʾikı gavâmizi’t-tenzîl ve ʿuyûni’l-ekâvîl fî vücûhi’t-teʾvîl. Cilt 4. Beyrut: Dâru’l-Kitabi’l-Arabî.
• Zemahşerî, M. (1998). Esasü’l-belâğa. Cilt 2. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• Zerkeşî. A. (1988). el-Burhan fi ulumi’l-Kur’an. Beyrut: Dâru’l-fikr.
• Zerkeşî, A. (2007). el-Bahru’l-muhît fî usûli’l-fıkh. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye.