Tarımsal üretim odaklı kentsel üretim peyzajlarının değerlendirilmesinde Coğrafi Bilgi Sistemleri destekli bir uygunluk analizi örneği: Bartın

Yıl 2025, Cilt: 10 Sayı: 2, 183 - 202

Cansu Dinçtürk , Sebahat Açıksöz

https://doi.org/10.29128/geomatik.1563178

Öz

Kentlerde yaşanan hızlı nüfus artışları, kaynakların kullanımı konusunda bir takım önlemler alınması gerekliliğini de gündeme getirmektedir. Özellikle COVID-19 salgını sırasında ortaya çıkan bu gerekliliklerin, tarım sektörünün geleceğin en önemli sektörlerinden biri olduğunu topluma hatırlattığı düşünülmektedir. Bu çalışmada Bartın ili mücavir alan sınırları içinde, Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) ve Analitik Hiyerarşi Süreci (AHS) kullanılarak tarıma uygun alanlar belirlenmiştir. Araştırma kapsamında, 15 uzmanla yapılan görüşmeler doğrultusunda arazi kullanım türü, eğim, bakı, toprak grupları, arazi kullanım kabiliyeti sınıfları ve erozyon riski gibi çeşitli faktörler değerlendirilmiş; uygunluk haritaları oluşturulmuştur. Bulgular, mücavir alan sınırında yer alan tarıma uygun alanların %53,04’ünün "çok uygun", %24,43’ünün "uygun", %22,45’inin ise "az uygun" ya da "uygun değil" kategorilerinde olduğunu göstermektedir. Geliştirilen optimal uygunluk haritasından elde edilen veriler doğrultusunda kamusal nitelik taşıyan (kamu alanları, aktif ve pasif yeşil alanlar, sağlık alanları, ibadethane alanları, eğitim alanları) ve ekilebilir araziler olarak tanımlanan alanların uygunluk durumları tartışılmıştır. Kamusal nitelik taşıyan alanların %1,09’u "uygun değil", %22,30’u "az uygun", %66,22’si "uygun" ve %10,40’ı "çok uygun" olarak sınıflandırılmıştır. Bu bağlamda, kamusal alan türlerinin tarımsal faaliyetlere uygun fiziki özelliklere sahip olduğu ve bu alanların kentsel direnci artıracak “üretim odaklı alanlar” olarak değerlendirilebileceği savunulmaktadır

Anahtar Kelimeler

Coğrafi Bilgi Sistemleri, Analitik Hiyerarşi Süreci, Gıda Güvenliği, Peyzaj Planlama, Tarım

Kaynakça

• Açıksöz, S. (2001). Ankara’da kentsel tarım kapsamında Atatürk Orman Çiftliği’nin günümüz koşullarında yeniden değerlendirilmesi üzerine bir araştırma. Doktora Tezi. Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü.
• Akbulak, C. (2010). Analitik Hiyerarşi Süreci ve Coğrafi Bilgi Sistemleri ile Yukarı Kara Menderes Havzası’nın arazi kullanım uygunluk analizi. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, 2(7), 558-576.
• Akıncı, H., Yavuz Özalp, A., & Turgut, B. (2012). AHP Yöntemi ile tarıma uygun alanların belirlenmesi. IV. Uzaktan Algılama ve Coğrafi Bilgi Sistemleri Sempozyumu, 8 Ekim, Zonguldak, Türkiye.
• Akıncı, H., Yavuz Özalp, A., Özalp, M., & Turgut, B. (2015). Büyük barajların tarım arazileri üzerindeki etkilerinin incelenmesi ve Artvin’de CBS ve AHP yöntemi kullanılarak alternatif tarım arazilerinin belirlenmesi. 15. Türkiye Harita Bilimsel ve Teknik Kurultayı, 25-28 Mart, Ankara, Türkiye.
• Alevkayalı, Ç., & Tağıl, Ş. (2020). Edremit Körfezi’nde tarımsal arazi kullanımı uygunluk düzeylerinin değerlendirilmesi. Journal of Geography, 40, 135-14.
• Aşılıoğlu, F., & Çay, R.D. (2015). Kentsel tarım ve çevresel etkileri. II. Tarım ve Gıda Kongresi, 28-30 Nisan, Nevşehir, Türkiye.
• Aslan Okat, B., & İnce, C. D. (2021). Kentsel sürdürülebilirlik ve dayanıklılık açısından kentsel dönüşüm uygulamalarında rant ve özel mülkiyete bir bakış. İdealkent, 12(12), 905–933.
• Balcı, D. (2022). Researching the use of infrastructure in land management. Advanced GIS, 2(1), 18–23.
• Batı Karadeniz Kalkınma Ajansı (BAKKA). (2023). Batı Karadeniz Bölge Planı (2024-2028). BAKKA.
• Çavdar, C., Demirtaş, İ., Yiğit Avdan, Z., & Avdan, U. (2025). Evaluating the probability of rainwater collection as part of green infrastructure using GIS and RS technologies in industrial regions, Eskişehir, Türkiye. International Journal of Engineering and Geosciences, 10(1), 59-73.
• Cengiz, S. (2015). Çoklu karar verme yöntemleri ile arazi kullanımının uygunluğunun belirlenmesi: Bartın. Yüksek Lisans Tezi. Bartın Üniversitesi. Fen Bilimleri Enstitüsü.
• Cengiz, T., Akbulak, C., Özcan, H., & Baytekin, H. (2013). Gökçeada’da optimal arazi kullanımının belirlenmesi. Tarım Bilimleri Dergisi, 19, 148-162.
• Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı (ÇŞİDB). (2019). Urban atlas 2019. http://ecbsservis.csb.gov.tr/arcgis/rest/services/YAYIN/urbanatlas_ondokuz/MapServer
• Copernicus. (2018). CORINE land cover map 2018. https://www.copernicus.eu/en/copernicus-services/land
• Doğan, Ş.B. (2022). Assesing the sustainability of urban agriculture: the case of Çankaya municipality. Yüksek Lisans Tezi. Orta Doğu Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü.
• Dubbeling, M., van Veenhuizen, R., & Halliday, J. (2019). Urban agriculture as a climate change and disaster risk reduction strategy. Field Actions Science Reports, Special Issue 20, 32-39.
• Ecer, K., Güner, O., & Çetin, M. (2021). Avrupa Yeşil Mutabakatı ve Türkiye ekonomisinin uyum politikaları. İşletme ve İktisat Çalışmaları Dergisi, 9(2), 125-144.
• Erbesler Ayaşlıgil, T. (2020). Optimal peyzaj uygunluğu analizi yöntemi: Anamur ilçesi örneği. MEGARON, 15(2), 332-342.
• European Environment Agency (EEA). (2015). Green infrastructure: Better living through nature. European Environment Agency. https://www.eea.europa.eu/articles/green-infrastructure-better-living-through
• European Environment Agency (EEA). (2018.). EU-DEM v1.1 (Digital Elevation Model). European Environment Agency. https://sdi.eea.europa.eu/catalogue/srv/api/records/3473589f-0854-4601-919e-2e7dd172ff50
• Food and Agriculture Organization (FAO). (2001). The state of food insecurity in the world 2001. Food and Agriculture Organization. https://www.fao.org/3/y1500e/y1500e00.htm
• Food and Agriculture Organization of the United Nations (FAO). (2023). The state of food and agriculture: Moving forward on food loss and waste reduction. Food and Agriculture Organization of the United Nations.
• Holling, C. S. (1973). Resilience and stability of ecological systems. Annual Review of Ecology and Systematics, 4, 1–23. http://www.jstor.org/stable/2096802
• Karabacak, K. (2021). Tarımsal arazi kullanım uygunluğu analizi: Lefkoşa ilçesi (KKTC) örneği. SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 52, 312-331.
• Karakurt Tosun, E. (2009). Sürdürülebilirlik olgusu ve kentsel yapıya etkileri. Paradoks, 5(2), 1305–7979.
• Khan, M. A., Ahmad, R., & Khan, H. H. (2022). Multi-criteria land suitability analysis for agriculture using AHP and remote sensing data of northern region India. In Y. Zhang & Q. Cheng (Eds.), Geographic information systems and applications in coastal studies (Chapter 6). India.
• Kılıç, K. (2019). Analitik Hiyerarşi Süreci (AHS) ve Veri Zarflama Analizi (VZA) yöntemlerinin birlikte kullanımı: Oecd ülkelerinin eğitim performansları üzerine bir uygulama. Yüksek Lisans Tezi. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kumaş, E., & Sivrioğlu Aslan, D. (2025). A case study: Making decisions for sustainable university campus planning using GeoAI. International Journal of Engineering and Geosciences, 10(1), 22-35
• Kusak, L., Unel, F. B., Alptekin, A., Celik, M. O., & Yakar, M. (2021). Apriori association rule and K-means clustering algorithms for interpretation of pre-event landslide areas and landslide inventory mapping. Open Geosciences, 13(1), 1226-1244.
• McDowell, R. W., Snelder, T., Harris, S., Lilburne, L., Larned, S. T., Scarsbrook, M., Curtis, A., Holgate, B., Phillips, J., & Taylor, K. (2018). The land use suitability concept: Introduction and an application of the concept to inform sustainable productivity within environmental constraints. Ecological Indicators, 91, 212–219.
• Menteşe, Ş., & Koca, S. (2021). Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) ve Analitik Hiyerarşi Süreci (AHS) ile tarıma uygun alanların belirlenmesi: Eskişehir örneği. Ege Coğrafya Dergisi, 30(2), 321-335.
• Morgan, R. P. C. (2005). Soil erosion and conservation (3rd ed.). Blackwell Publishing.
• Öcül, M., & Şişman, A. (2023). Landslide susceptibility analysis with multi criteria decision methods; a case study of Taşova. Advanced GIS, 3(1), 14–21.
• Ömürbek, N., & Şimşek, A. (2014). Analitik Hiyerarşi Süreci ve Analitik Ağ Süreci yöntemleri ile online alışveriş site seçimi. Yönetim ve Ekonomik Araştırmaları Dergisi, 22, 306–327.
• Önder, M., Güntel, A., & Yanıt Kaya, Ö. (2022). A geographical information systems (GIS) perspective on European green deal and sustainability. Advanced GIS. 2(1), 33-37.
• Orsini, F., & D’Ostuni, M. (2022). The important roles of urban agriculture. Frontiers for Young Minds, 10, Article 701688. https://doi.org/10.3389/frym.2022.701688
• Otgonbayar, M., Atzberger, C., Chambers, J., Amarsaikhan, D., Böck, S., & Tsogtbayar, J. (2017). Land suitability evaluation for agricultural cropland in mongolia using the spatial MCDM method and AHP based GIS. Journal of Geoscience and Environment Protection, 5(9), 238-263.
• Pamukcu-Albers, P., Ugolini, F., La Rosa, D., Grădinaru, S. R., Azevedo, J. C., & Wu, J. (2021). Building green infrastructure to enhance urban resilience to climate change and pandemics. Landscape Ecology, 36(3), 665–673.
• Partigöç, N. S., & Dinçer, C. (2024). Coğrafi bilgi sistemleri (CBS) tabanlı afet risk analizi: Denizli ili örneği. Geomatik, 9(1), 27-44. https://doi.org/10.29128/geomatik.1261051
• Pourkhabbaz, H. R., Javanmardi, S., & Faraji Sabokbar, H. A. (2014). Suitability analysis for determining potential agricultural land use by the multi-criteria decision making models SAW and VIKOR-AHP (Case study: Takestan-Qazvin Plain). Journal of Agricultural Science and Technology, 16(5), 1005–1016.
• Rockström, J., Steffen, W., Noone, K., Persson, Å., Chapin, F. S., Lambin, E., & Foley, J. A. (2009). A safe operating space for humanity. Nature, 461(7263), 472-475. https://doi.org/10.1038/461472a
• Roy, S., Hazra, S., & Das, S. (2022). Land suitability analysis using AHP-based multi-criteria decision model for sustainable agriculture in red and lateritic zones of West Bengal, Journal of Earth System Science, 131(4), 201-220.
• Saaty, R. W. (1987). The analytic hierarchy process- what it is and how it is used. Mathl Modelling, 9(5): 161–176.
• Şahin, M., & Toroğlu, E. (2020). Analitik Hiyerarşi Prosesi (AHP) kullanılarak Pınarbaşı ilçesi (Kayseri) arazilerinin tarımsal uygunluk derecelerinin belirlenmesi. Türk Coğrafya Dergisi, 75, 119-130.
• Saykılı, İ., Birdal, A.C., & Türk, T. (2017). En uygun arazi arazi kullanım planlarının CBS ile incelenmesi: Sivas ili Dikmencik köyü örneği. Geomatik, 2(3), 126-134.
• Şen, H., Kaya, A., & Alpaslan, B. (2018). Sürdürülebilirlik üzerine tarihsel ve güncel bir perspektif. Ekonomik Yaklaşım, 29(107), 1–47.
• Sioen, G. B., Sekiyama, M., Terada, T. & Yokohari, M. (2017). Post-disaster food and nutrition from urban agriculture: A self-sufficiency analysis of Nerima Ward, Tokyo. International Journal of Environmental Research and Public Health, 14(7), 748.
• Sirowy, B., & Ruggeri, D. (Eds.). (2024). Urban agriculture in public space: Planning and designing for human flourishing in Northern European cities and beyond. Springer. https://doi.org/10.1007/978-3-031-41550-0
• Sökmen, Ö., Özden, N., Göçmez, S., & Doyuran, N. (2024). Manisa İli Demirci ve Selendi ilçeleri tarım topraklarının verimlilik durumlarının belirlenmesi ve haritalanması. Tekirdağ Ziraat Fakültesi Dergisi, 21(2), 517-532.
• Tarım İl ve Orman Müdürlüğü. (2022). 2021 yılı İl Tarım ve Orman Müdürlüğü faaliyet raporu. İl Tarım ve Orman Müdürlüğü.
• Tona, A. U., Maraş, E. E., & Demir, V. (2024). Mevcut kavşakların işlevlerinin (yoğunluklarının) CBS ortamında değerlendirilmesi: Samsun-Atakum örneği. Geomatik, 9(1), 12-26. https://doi.org/10.29128/geomatik.1258135
• Tuğaç, M. G., & Torunlar, H. (2007). Tarım arazilerinin tarımsal kullanım uygunluklarının belirlenmesi üzerine bir çalışma. Journal of Agricultural Sciences, 13, 157-165.
• Türker, H.B. (2020). Kentsel tarım uygulama yaklaşımı: Uşak kenti örneği. Doktora Tezi. Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü.
• Tüzemen, A., & Özdağoğlu, A. (2007). Doktora öğrencilerinin eş seçiminde önem verdikleri kriterlerin Analitik Hiyerarşi Süreci yöntemi ile belirlenmesi. İkdisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 1(21), 216–232.
• United Nations Development Programme (UNDP). (2020). Urban climate resilience. UNDP. https://www.undp.org
• United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization (UNESCO). (2012). Education for sustainable development: Sourcebook (Learning & Training Tools No. 4). UNESCO.
• Unel, F. B., Kusak, L., & Yakar, M. (2023). GeoValueIndex map of public property assets generating via Analytic Hierarchy Process and Geographic Information System for Mass Appraisal: GeoValueIndex. Aestimum, 82, 51-69
• URL-1: https://ticaret.gov.tr/dis-iliskiler/yesil-mutabakat/ab-surdurulebilir-tarim politikalari/ciftlikten-catala-stratejisi-farm-to-fork-strategy Erişim tarihi: 17 Eylül 2024
• URL-2: http://www.bartin.gov.tr/bartin-tarihi-ve-cografi-yapisi Erişim tarihi: 17 Eylül 2024
• URL-3: https://bartin.ktb.gov.tr/TR-68965/cografya.html Erişim tarihi: 28 Ağustos 2024
• Ünel, F. B., Kuşak, L., Yakar, M., & Doğan, H. Coğrafi bilgi sistemleri ve analitik hiyerarşi prosesi kullanarak Mersin ilinde otomatik meteoroloji gözlem istasyonu yer seçimi. Geomatik, 8(2), 107-123.
• Wood, J., Wong, C., & Paturi, S. (2020). Vertical farming: An assessment of Singapore City. eTropic: electronic journal of studies in the tropics, 19(2), 228-248.
• Yaman, Ş., & Yaman, M. (2024). Creation of Türkiye risk map for Cydalima perspectalis (box tree moth) by weighted overlay analysis. International Journal of Engineering and Geosciences, 9(3), 345-355. https://doi.org/10.26833/ijeg.1434437
• Yavuz, K., Toksoz, O., & Berber, D. (2023). Topraksız tarım teknolojileri gelecek için sürdürülebilir bir çözüm mü?. Frontiers in Life Sciences and Related Technologies, 4(3): 157-170. https://doi.org/10.51753/flsrt.1357745
• Yılmaz, Ç. (2015). Kentsel tarımın Avrupa Birliği ve Türkiye'deki geleceği. T.C. Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, Avrupa Birliği ve Dış İlişkiler Genel Müdürlüğü.