Efes'te Bulunan İki 'Çifte' Adak ve Ionya'da Ptolemaioslar Kontrolünün Başlaması

Yıl 2013, Cilt: 10, 1 - 12, 15.05.2013

Andrew Meadows

Öz

Yazar tarafından Ephesos kentinde Avusturya’lı arkeologlar tarafından
Hanghaus II kazılarında bulunmuş olan iki adet yazıt yeniden ele alınmaktadır.
Yazıtlardan ilki, ilk olarak 1979 yılında Die Inschriften von Ephesos, 2, 199
nr. olarak ‘Ptolemaios (Philadelphos) und Arsinoe’ başlığıyla İplikçioğlu’nun
not defterinden ve Knibbe’nin önerileriyle yayımlanmıştır. Daha sonra 1981/2
yıllarında Knibbe ve İplikçioğlu tarafından yazıt ‘Ptolemaios und Arsinoe’
başlığıyla tekrar ele alınmış ve bu kez yazıta ‘Ptolemaios IV. Philopator
(221-204 v. Chr.) und seine (Schwester)gattin Arsinoe. 3. Die Lesung des
Erhaltenen bleibt ebenso fraglich wie die Ergänzung der Zeile.’ notu
düşülmüştür. 1989 yılında yazıt Knibbe, Engelmann ve İplikçioğlu tarafından
yeniden okunmuş ve yazıta yeni okunan harfler eklenmiştir. Aynı yazarlar 1993
yılında yazıtı son olarak ele almışlar ve 3. satırına Σ]αράπιδι καὶ [Ἴσιδι]
şeklinde yeni okuma önerisi sunmuşlardır. Yazıt son olarak 2010 yılında
Annalisa Calapà tarafından yeniden ele alınmıştır. Calapà kendinden önceki
okumaların pek çoğunu kabul etmiştir. Meadows söz konusu taşın kırık olmasından
kaynaklanan fiziki şartlarını yeniden analiz ederek yeni bir yazı düzeni
önermektedir:

Calapà 2010, 200:

[Βασιλεῖ Πτ]ολεμαί[ωι

[καὶ βασιλί]σσηι Ἀρσι[νόηι]

Σ]αράπιδι καὶ [Ἴσιδι]

Meadows:

[Βασιλεῖ Πτ]ολεμαίω[ι]

[καὶ βασιλί]σσηι Ἀρσι-

[νόηι καὶ Σ]αράπιδι καὶ

[Εἴσιδι -------------------]

Yazar ikinci olarak Knibbe ve İplikçioğlu tarafından 1981/2 yılında
‘Isidoros und die Hegemones und Strategen opfern König Eumenes II. und
Stratoneike’ başlığı altında ilk kez yayımlanan ve 1989 yılında Knibbe,
Engelmann ve İplikçioğlu tarafından tekrar ele alınan ve son olarak da yine
Calapà tarafından tamamen 1989 yılındaki yayımdan alınan yazıta yeni bir okuma
önerisinde bulunmaktadır. Buna göre yazarın tamamlama önerisi ve çevirisi
şöyledir:

βασιλεῖ Πτ[ολεμαίωι]

καὶ βασιλί[σσηι Ἀρσι]-

[ν]όηι καὶ Σ[αράπιδι καὶ]

Εἴσιδ[ι ὁ δεῖνα —]

καὶ οἱ ἡγε[μόνες καὶ]

οἱ στρατι[ῶται οἱ τε-]

[τ]αγμένοι [ἐπὶ τῆι]

[ἄκ]ραι τ[ό]ν [βωμὸν]

[ἀ]νέθηκαν [ἐπὶ ταῖς]

συντελοῦ[μέναις

αὐτοῖς θυ[σίαις].

‘Kral Ptolemaios ve kraliçe Arsinoe ile Sarapis ve Isis için [filanca]
ve akropolis’te konuşlanan idareci memurlar ve askerler bu altarı onların
şerefine gerçekleştirilen bir adak olarak diktiler.’ Ephesos’ta akroplis
tarafındaki aynı binada bulunan iki yazıt olasılıkla aynı buluntu yerinden
yeniden kullanım için Hanghaus’a getirilmişlerdir. Harf karakteri bakımından da
aynı özellikleri gösteren her iki yazıtta da krali çift ve Isis ile Sarapis’e
olmak üzere çifte adak söz konusudur. Yazar makalesinde çifte adakların söz
konusu olduğu ve genel olarak Alexandreia’ya özgü yazıtların bir listesini
vermiş ve kendi Ephesos yazıtlarıyla karşılaştırmıştır. Yaptığı karşılaştırma
sonucunda yazıtların önceden düşünüldüğü gibi Ptolemaios II değil, Ptolemaios
IV Philopator Dönemine tarihlenmesinin uygun olacağı sonucuna varmıştır.
Yazıtlar olasılıkla Raphia savaşını müteakiben yazılmışlardır ve III. Suriye
Savaşı öncesi Meandros Nehrinin kuzeyindeki Ptolemaios hâkimiyetine işaret
etmektedirler. Bunun yanı sıra yazıtlar Isis ve Sarapis kültünün krali çift
kültüyle birleşmiş olarak Mısır’dan Küçük Asya’daki Ptolemaios karakollarına
taşındığının ve kraliyetin üst düzey görevlileri arasında tapınım gördüğünün de
göstergesidirler. Söz konusu adakların arkasındaki esas kişi olasılıkla
Polybios’a göre bu dönemde önemli Ptolemaios garnizonu olan Ephesos kentindeki
en kıdemli komutandır. Bu kişi olasılıkla Alexandreia eşrafından biridir.

Anahtar Kelimeler

Ptolemaios IV Philopator, Kral kültü, Sarapis, Isis, Ephesos, Ionia

Two 'Double' Dedications at Ephesus and the Beginning of Ptolemaic Control of Ionia

Öz

This paper reconsiders
the texts of two inscriptions found in the Austrian excavations at Ephesus in
Hanghaus II: IEphesos 199 and SEG 33 942. Proposed restoration of the texts
suggests that both stones preserve rare 'double dedications' to both the royal couple
of Ptolemy and Arsinoe, and Sarapis and Isis. Comparison with other known
examples suggests that these belong to the reign of Ptolemy IV Philopator, not,
as has been suggested in the past, to the reign of Ptolemy II. They are
evidence for the promulgation of royal cult and the worship of Sarapis and
Isis, by senior military officials, perhaps in the years following the Battle
of Raphia. The reattribution of these stones to this later period removes any
evidence for Ptolemaic control north of the River Maeander before the Third
Syrian War.

Anahtar Kelimeler

Ptolemy IV Philopator, royal cult, Sarapis, Isis, Ephesos, Ionia

Kaynakça

• R. S. Bagnall, Review of Huss (1976), CE 103, 1977, 185–190.
• E. Breccia, Iscrizioni greche e latine. Service des Antiquités de l'Égypte. Catalogue géneral des antiquités égyptiennes du Musée d'Alexandrie, Cairo 1911(Institut français d'archéologie orientale).
• L. Bricault, Sarapis et Isis, Sauveurs de Ptolémée IV à Raphia, CdE 74, 1999, 334–343.
• L. Bricault, Recueil des inscriptions concernant les cultes isiaques (RICIS), Paris 2005 (Mémoires de l'Académie des Inscriptions et Belles-Lettres 31).
• L. Bricault, Sylloge nummorum religionis isiacae et sarapiacae (SNRIS), Paris 2008.
• K. Buraselis, Das hellenistische Makedonien und die Ägäis: Forschungen zur Politik des Kassandros und der drei ersten Antigoniden (Antigonos Mono-pthalmos, Demetrios Poliorketes und Antigonos Gonatas) im Ägäischen Meer und in Westkleinasien. Munich 1982.
• A. Calapà, Due dediche a sovrani Tolemaici da Efeso e l'espansione Tolemaica in Ionia negli anni settanta del III sec. A.C., Studi Ellenistici 24, 2010, 197–210.
• L. Casson, Ptolemy II and the hunting of African elephants, TAPhA 123, 1993, 247–260.
• A. Chaniotis, The divinity of Hellenistic rulers, in: A. Erskine (ed.), A companion to the Hellenistic world Oxford 2003, 431–445.
• W. Clarysse – G. Van der Veken, The eponymous priests of Ptolemaic Egypt. Chronological lists of the priests of Alexandria and Ptolemais with a study of the demotic transcriptions of their names, Leiden 1983 (P. L. Bat. 24).
• P. M. Fraser, Two studies on the cult of Sarapis in the Hellenistic world, OAth 3, 1960, 1–54.
• P. M. Fraser, Ptolemaic Alexandria, Oxford 1972.
• G. Gorre, Les relations du clergé Égyptien et des Lagides d'après les sources privées, Leuven 2009 (Studia Hellenistica 45).
• A. Houghton – C. C. Lorber, Seleucid Coins: A comprehensive catalogue, New York 2002 (The American Numismatic Society).
• W. Huss, Untersuchungen zur Aussenpolitik Ptolemaios' IV, Munich 1976.
• W. Huss, Ägypten in hellenistischer Zeit 332–30 v. Chr., Munich 2001.
• E. Bernand, Inscriptions grecques d'Alexandrie ptolémaı̈que, Cairo 2001.
• A. Bernand, Le Delta égyptien d'après les textes grecs, Cairo 1970.
• A. Bernand – E. Bernand, Les Inscriptions grecques de Philae, Paris 1969.
• D. Knibbe – H. Engelmann – B. İplikçioğlu, Neue Inschriften aus Ephesos XI, ÖJh 59, 1989, Beibl.: cols. 162–238.
• D. Knibbe – H. Engelmann – B. İplikçioğlu, Neue Inschriften aus Ephesos XII, ÖJh 62, 1993, 113–150.
• D. Knibbe – B. İplikçioğlu, Neue Inschriften aus Ephesos VIII, ÖJh 53, 1981/2, 87–150.
• H. Kotsidu, ΤΙΜΗ ΚΑΙ ΔΟΞΑ. Ehrungen für hellenistische Herrscher im griechischen Mutterland und in Kleinasien unter besonderer Berücksichtigung der archäologischen Denkmäler, Berlin 2000.
• E. Lanciers, Die Vergöttlichung und die Ehe des Ptolemaios IV. und der Arsinoe III., AfP 34, 1988, 27–32.
• T. Landvatter, The Serapis and Isis coinage of Ptolemy IV, AJN 24, 2012, 61–90.
• C. C. Lorber – F. L. Kovacs, A Ptolemaic mint at Soli: a tale of two magistrates, SM 47, 1997, 92–99.
• E. Lupu, A New Look at Three Inscriptions form Jaffa, Jerusalem, and Gaza, SCI 22, 2003, 193–202.
• J. McKenzie, The Architecture of Alexandria and Egypt, c. 300 B.C. to A.D. 700, New Haven/Conn. 2007.
• A. Momigliano, A new date for the battle of Andros, CQ 44, 1950, 107–116.
• W. Orth, Königlicher Machtanspruch und städtische Freiheit: Untersuchungen zu den politischen Beziehungen zwischen den ersten Seleukidenherrschern (Seleukos I., Antiochos I., Antiochos II.) und den Städten des westlichen Kleinasien, Munich 1977.
• A. Bernand, Pan du Désert, Leiden 1977.
• S. Pfeiffer, Herrscher- und Dynastiekulte im Ptolemäerreich. Systematik und Einordnung der Kultformen, Munich 2008 (Münchener Beiträge zur Papyrusforschung und Rechtsgeschichte, Bd. 98).
• J. Quaegebeur, Documents concerning a cult of Arsinoe Philadelphos at Memphis, JNES 30/4, 1971, 239–270.
• M. Strack, Inschriften aus ptolemäischer Zeit, AfP 2, 1903, 537–561.
• J. Pouilloux – G. Roux – P. Roesch – J. Marcillet-Jaubert, Salaminia de Chypre XIII. Testimonia salaminia 2: Corpus épigraphique, Paris 1987.
• A. Bernand, De Thèbes à Syène, Paris 1989.
• M. N. Tod, A Bilingual dedication from Alexandria, JEA 28, 1942, 53–58.
• J. C. Walters, Egyptian religions in Ephesos, in H. Koester (ed.), Ephesos, metropolis of Asia: an interdisciplinary approach to its archaeology, religion and culture, Cambridge 1995, 281–306.