MOĞOLLARIN ORTADOĞU’DAKİ İLK NOYANI CORMAGUN

Yıl 2018, Cilt: 13 Sayı: 2, 179 - 196, 26.12.2018

Ergin Ayan

Öz

Cengiz
Han'ın 1227'de ölümünden sonra tahta çıkan Ögedey Kaan zamanında Moğol
İmparatorluğu’nun oldukça hızlı bir şekilde genişlediği görülmektedir. 1241'de
imparatorluğun sınırları Doğu Çin denizinden Orta Avrupa’ya kadar uzanıyordu.
Rusya’nın zaptının çağdaş tarihçilerin dikkatini çekmesine rağmen, İran ve
Kafkasya’ya bir başka Moğol ordusunun yerleşmesinin aynı derecede önemsenmediği
malûmdur. Bu çalışmada Ögeday Kaan devrinde 1232 tarihinden başlayarak 1241’e
kadar Moğol ordusuyla Ermenistan, Gürcistan ve Kafkasya’yı zapt etmeğe muvaffak
olan Carmagun Noyan ele alınmıştır. İlk olarak Cengiz Han ile ilişkisi, neden
Ortadoğu’ya gönderilmek üzere seçildiği ve Moğol ordusu içindeki konumu da
dâhil olmak üzere Cormagun’un soyu açıklanmağa çalışılmıştır. Daha sonra
İran’ın istilâsı ve son Harezmşâh Sultan Celâleddîn ile münasebetler
anlatılmakta, ayrıca Moğolların yeni zapt edilen ülkelerde kurdukları idari
yapılanmalara değinilmektedir. Moğol istilâları kapsamında Kafkasya’nın zaptı
ayrıca incelenmiştir. Cormagun’un askeri hâkimiyetini nasıl tesis ettiği ve
nasıl uyguladığı araştırıldığında askeri güçten sivil kontrole kademeli bir
geçiş olduğu görülmektedir. Bu çalışmada son olarak Cormagun’un seferlerinin ve
Moğolların istilâ stratejisinin bir özeti verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Cengiz Han, Ögedey Kaan, Cormagun, İran, Selçuklular

THE MONGOLIAN’S FIRST NOYAN in THE MIDDLE EAST CORMAGUN

Öz

The
Mongol Empire expanded quite rapidly during the time of Ögedei Khan who claimed
the throne after the death of Genghis Khan in 1227. In 1241, the borders of the
empire extended from the East China Sea to Central Europe. Although the
occupation of Russia drew attention of the contemporary historians, the
settlement of another Mongolian army in Iran and the Caucasus is ignored. This
study focuses on Carmagun Noyan, who succeeded to seize Armenia, Georgia, and
the Caucasus by the Mongolian army from 1232 to 1241 during the reign of Ögedei
Khan. First of all, this work attempts to explain Cormagun's relationship with
Genghis Khan, including his position in the Mongol army, why he was elected to
be sent to the Middle East, and as well as his descent. Furthermore, it focuses
on Iran's invasion, Cormagun's relations with Harezmshah Sultan Celaleddin, and
the administrative structures that the Mongols establish in the newly seized
countries. In addition, the Caucasus was examined within the context of the
Mongol invasions. When it is investigated how Cormagun established and
exercised military dominance, it appears that there was a gradual transition
from military force to civilian control. In this work, a summary of the
campaigns of Cormagun and the invasion strategy of the Mongols is given.

Kaynakça

• Aknerli Grigor (1954), Moğol Tarihi, Çev. H. D. Anreasyan, İstanbul: Osman Yalçın Matbaası.
• Benaketî (1348), Târîh-i Benaketî, Neşr. Câfer Şiâr, Tahran: Çâphâne-i Dâverpenâh.
• Benson, D.S. (1991), The Mongol Campaigns In Asia: A Summary History Of Mongolian Warfare With The Governments of Eastern And Western Asia In The 13th Century, Chikago.
• Cüveynî (1998), Tarih-i Cihangüşa, Çev. Mürsel Öztürk, Ankara: T. C. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Cüzcânî, Tabakât-ı Nâsırî, Trans. H. G. Raverty, Gilbert&Rivington, London 1881.
• Ebülferec-İbnülibrî (1941), Tarihi Muhtasarüddüvel, Çev. Şerafeddin Yaltkaya, İstanbul: Maarif Matbaası.
• Gregory Abû'l-Farac (1987), Abû'l-Farac Tarihi, Ö. Rıza Doğrul, Ankara: TTK.
• Grousset, R. (1993), Bozkır İmparatorluğu, Çev. Reşat Uzmen, İstanbul: Ötüken Yayınevi.
• Grousset, R. (2001), Cihan Fatihi Cengiz-Han, Çev. İzzet Tanju, İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Hamdullah Müstevfî-i Kazvînî (1913), Târîh-i Güzîde, İng. terc. E. G. Browne, London: GMS.
• Chamich, M. (1827), History of Armenia, Trans. Johannes Avdall, Calcutta: Bıshop's College Press.
• Howorth, H. H. (1880), History Of The Mongols, London. Longmans Green And Co.
• İbn Kesîr (1995), el-Bidâye ve’n-Nihâye, Türkçe terc. Mehmet Keskin, İstanbul: Çağrı Yayınları.
• İbn-i Bibi (1996), el-Evâmirü’l-Alâiye fi’l-Umuri’l-Alâiye, Haz. Mürsel Öztürk, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• İbnü’l-Esîr (1987), el Kâmil Fi’t-Tarih Tercümesi, Çev. Abdülkerim Özaydın, İstanbul: Bahar Yayınları.
• Johann de Plano Carpini (2000), Moğol Tarihi ve Seyahatnâme, Çev. Ergin Ayan, Trabzon: Derya Kitabevi.
• Kiragos Gandzaketsi (1986), History of the Armenians, Trans Robert Bedrosian, New York: Sources of the Armenian Tradition.
• May, T. (1996), Chormaqan Noyan: The First Mongol Military Governor In The Middle East, Indiana Üniversitesi Master Tezi.
• Mirhond (1358), Ravzatu’s-safâ, Neşr. Abbâs Zeryâb, Tahran: Çâphâne-i Mehâret.
• Moğolların Gizli Tarihçesi (2015), Tercüme ve notlar Mehmet Levent Kaya, İstanbul: Kronik Yayınları.
• Moğolların Gizli Tarihi (1995), Çev. Ahmet Temir, Ankara: TTK. Müneccimbaşı (2001), Câmiü’d-Düvel, Haz. Ali Öngül, İzmir: Akademi Kitabevi.
• Müverrih Vardan (1937), Türk Fütuhatı Tarihi (889-1269), Çev. Hrant D. Andreasyan, İstanbul: İstanbul Milli Mecmua Basımevi.
• Nesevî (1384), Sîret-i Celâleddîn Mengübirnî, Neşr. Müctebâ Mînovî, Tahran: Şirket-i İntişârât-i İlmî u Ferhengî.
• Poppe, N. (1992), Moğol Yazı Dilinin Grameri, Çev. Günay Karaağaç, İzmir: Ege Üniversitesi Basımevi.
• Purgstall, H. (1852), Geschichte der Ilchane, Darmstadt: Carl Wilhelm Leske Verlag.
• Rashîd Al-Dîn (1971), The Successors Of Genghis Khan, Trans. J. Andrew Boyle, New York-London: Columbia University Press.
• Reşîdüddîn Fazlullah (1373 hş.), Câmiü’t-tevârîh, Neşr. Muhammed Rûşen-Mustafa Mûsevî, Tahran: Çâphâne-i Kuteybe.
• The Secret History of the Mongols (2015), Trans. Igor De Rachewiltz, Canberra: The Australian National University.
• Vladimirtsov, B. Y. (1987), Moğolların İçtimaî Teşkilâtı, Çev. Abdülkadir İnan, Ankara: TTK.
• Yakubovskiy (1992), A. Y., Altın Ordu ve Çöküşü, Çev. Eren Hasan, Ankara: TTK.
• Yazıcızâde Ali (2009), Tevârîh-i Âl-i Selçuk, Haz. Abdullah Bakır, İstanbul : Çamlıca Basım Yayın.
• Zehebî (1418), Târihü’l-İslâm, Tahkik Ömer Abdüssleâm Tedmürî, Beyrut-Lübnan: Dârü’l-kitâbü’l-Arabî.