TÜRKMEN TÜRKÇESİ ATASÖZLERİNDE SÖZCÜK ÖBEKLERİ İNCELEMESİ

Yıl 2019, Cilt: 14 Sayı: 1, 363 - 377, 02.07.2019

Sebahat Armağan

Öz

Türkiye Türkçesi, Azerbaycan
Türkçesi ve Gagavuz Türkçesiyle birlikte Güneybatı/ Oğuz grubunu oluşturan
Türkmen Türkçesi, bu grubun doğu kolundadır. Önemli sözlü ve yazılı kaynakları
bulunan Türkmen Türkçesinin söz varlığı büyük oranda Türkçe kelimelerden oluşsa
da Türkmen Türkçesine zamanla diğer dillerden de sözcükler girmiştir. Bu yabancı
unsurlar düşünüldüğünde, şüphesiz ki bundan en az etkilenen atasözleri
olmuştur. Çünkü atasözleri uzun tecrübeler sonunda oluşan ve yabancı
unsurlardan en az etkilenen söz varlıklarıdır. Bu yönüyle sözlü edebiyatın
önemli kaynaklarından olan atasözleri, gerek semantik gerekse sentaktik açıdan
incelemeye değer dil unsurlarıdır.

En az iki sözcüğün birleşmesiyle
oluşan sözcük öbekleri, söz diziminde ele alınan bir konudur. Türkmen Türkçesi
atasözlerindeki sözcük öbeklerinin incelendiği bu çalışmada, oluşumu
uzun zaman öncesine dayanan atasözlerindeki
sözcüklerin yan yana gelme kuralları üzerinde durulmaktadır.

Bu çalışmada, B. Mammetyazov ile N.
Esenmıradov tarafından hazırlanmış olan
Türkmen Nakılları ve
Atasözleri (Marnrnetyazov vd, 1983)  adlı
eserde bulunan atasözlerinin ele alındığı Türkmen Atasözleri
Üzerine Karşılaştırmalı Bir Çalışma (Sis, 2005) adlı eserdeki atasözleri söz
dizimi açısından incelenmektedir. 

Anahtar Kelimeler

Anahtar Kelimeler: Türkmen Türkçesi, atasözleri, sözcük öbekleri

Kaynakça

• Akbayır, Sıdık (2007), Cümle ve Metin Bilgisi, Pegem Yayıncılık: Ankara.
• Aktan, Bilal (2009), Türkiye Türkçesinin Söz Dizimi, Gazi Kitabevi, Ankara.
• Alkaya, Ercan (2001), “Tatar Türkçesindeki Dil ve Söz İle İlgili Atasözleri Üzerine Bir Değerlendirme.” Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 55-76.
• Altun, Mustafa (2004), “Türk Atasözleri Üzerine Sentaktik Bir İnceleme”, Akademik Araştırmalar Dergisi, 79-91.
• Armağan, Sebahat (2016), “Gagavuz Türkçesinde Kullanılan Aile ve Akrabalık Adlarının Deyim ve Atasözlerine Yansıma” The Journal of Academic Social Science Studies, International Journal of Social Science, Doi number:http://dx.doi.org/10.9761/JASSS3565, Number: 48, p. 425-431, Summer II 2016.
• Atabay, Neşe, Sevgi Özel ve Ayfer Çam (2003), Türkiye Türkçesinin Sözdizimi, Papatya Yay.: İstanbul.
• Azımov, P. Baylıyev, H. (1959), Türkmen Dilinin Grammatikası (II. Bölüm Sintaksis) Türkmen Dilinin Grameri (II. Bölüm. Sentaks), Türkmen Dövlet Okuv Pedagogik, Aşgabat.
• Banguoğlu, Tahsin (2007), Türkçenin Grameri, TDK: Ankara.
• Baskakov, A. N. (1974), Çağdaş Türkçede Kelime Grupları, Moskova, (Çev. Oktay Selim Karaca), Kesit Yayınları: Ankara.
• Biray, Himmet (1985), Türkmen Şivesinin Sentaks Bakımından Türkiye Türkçesiyle Karşılaştırılması, Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
• Burdurlu, İbrahim Zeki (1967), “Atasözlerinin Cümle Yapıları”, Türk Dili, 508-513.
• Delice, H. İbrahim (2003), Türkçe Sözdizimi, Kitabevi: İstanbul.
• Erdoğan, Metin (2006), Kelime Grupları ve Cümle Bilgisi: Nobel Yayın Dağıtım.
• Gökdayı, Hürriyet (2010), “Türkiye Türkçesinde Öbekler”, Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 5/3.
• Guzıçıyev, T. (1984), Türkmen Dilinin Yazuv Yadigarlıklerinde Yönekey Sözlemler. “Yazılı Türkmen Anıtlarında Basit Cümleler”, Aşgabat.
• Gültekin, Mevlüt (2013), “Kırgız Atasözlerinin Cümle Yapısı Üzerinde Bazı Gözlemler”, Turkish Studies, 1495-1509.
• Hamzaev, M. (1956), Türkmen Dilinde Kebir Eyercenli Koşma Sözlemlerin Guruluşının Ayratınlıkları, “Dil ve Edebiyat İnstitutının İşleri”, I Goyberiliş, Aşgabat.
• Hamzaev, M. (1957), Türkmen Dilinde Soyuzsız Düzmeli Goşma Sözlem, “Dil ve Edebiyat İnstitutının İşleri”, II Goyberiliş, Aşgabat.
• Hamzaev, M. (1959), Türkmen Dilinde Soyuzsız Düzmeli Goşma Sözlem, “Dil ve Edebiyat İnstitutının İşleri”, III Goyberiliş, Aşgabat.
• Hamzayev, M. (1969), Türkmen Dilinin Morfologiyasının ve Sintaksisinin Meseleleri, Türkmenistan SSR Ilımlar Akademiyası Magtımgulı Adındaki Dil ve Edebiyat İnstitutı, Aşgabat.
• Hatipoğlu, Vecihe (1972), Türkçenin Sözdizimi, Ankara.
• Hıdırov, M. H., (1947), Türkmen Dilindeki Posleloglar ve Oların Ulanılışları, Aşgabat.
• Ibrayımov, A. (1958), “Hezirki Zaman Türkmen Dilinde Yönekey Sözlemlerin Kebir Tipleri”, Ilım Yazgıları, XIII. Goyberiliş, TDU.
• Ibrayımov,A. (1959), “Yönekey Sözlemlerin Tiplerinin Pikir Anladış Maksadı Boyunça Bölünişleri”, Ilımlı Yazgıları, XVI. Goyberiliş, TDU.
• Karaağaç, Günay (2009), Türkçenin Söz Dizimi, Kesit Yayınları: İstanbul.
• Karahan, Leyla (2004), Türkçede Söz Dizimi, Akçağ Yay: Ankara.
• Kayasandık, Ahmet (1998), Türkmen Türkçesi`nde Cümle Yapısı (Syntax in Turkoman), Yüksek Lisans Tezi.
• Kerimoğlu, Caner (2014), Türkiye Türkçesi ve Tatar Türkçesinin Karşılaştırmalı Söz Dizimi, TDK: Ankara. Koç, Nurettin (1996), “Türk Dilinde Öbek”, Çağdaş Türk Dili, c. 19, Ekim, 3-9.
• Kükey, Mazhar (1975), Türkçenin Sözdizimi, Ankara.
• Kürenov, S.- Nurmuhamedov, A.- Sapayev, A. (1977), Türkmen Dilinde Yönekey ve Sorag Sözlemlerin İntonasiyası (Eksperimental-Fonetik Dernev), Aşgabat.
• Mammetyazov, B. Esenmıradov, N., (1983), Türkmen Nakılları ve Atalarsözi (TNA), Aşkabad.
• Muradov, A. (1977), Nepolnıye Predlojeniya v Sovremennom Turkmenskom Yazıke, AKD.
• Nartıyev, N. (1980), Häzirki Zaman Türkmen Dilinde Goşma Sözlemin Gurluşı “Çağdaş Türkmen Dilinde Birleşik Cümle Yapısı” (I. Bölüm), Aşgabat.
• Nartıyev, N. (1981), Häzirki Zaman Türkmen Dilinde Goşma Sözlemin Gurluşı “Çağdaş Türkmen Dilinde Birleşik Cümle Yapısı”, (II. Bölüm), Aşgabat.
• Oruç, Birsel (2013), “Türkiye Türkçesi ve Tatar Türkçesindeki Benzer Atasözleri”, Türk Dünyası Araştırmaları, 1-10.
• Özkan, Mustafa, Veysi Sevinçli (2012), Türkiye Türkçesi Söz Dizimi, Akademik Kitaplar, Ankara.
• Özmen, Mehmet (2013), Türkçenin Sözdizimi, Karahan Kitabevi.
• Poseluyevskiy, A. P. (1943), Osnovı Sintaksisa Turkmenskogo Literaturnogo Yazıka, Aşhabad.
• Saparow, K. H., (1971), Poryadok Clenov Prostogo Prediojeniya v Sovremenom Türkmenskom Yazıke, Avtoreferat, “Çağdaş Türkmen Dilinde Basit Cümle Ögelerinin Düzeni, Tez Özeti” Askhabad.
• Sarıyev, G., (1972), Türkmen Edebi Dilinde Söz Düzümleri, Aşgabat
• Sarıyev, G. (1980), Hezirki Zaman Türkmen Dilinde Yönekey Sözlemler, Aşgabat.
• Sarıyev, Berdi, Güder, Nurcan (1998), Türkmencenin Grameri (III Sintaksis), Türk Dünyası Gençlerinin Mahtumkulu Yayın Birliği, Ankara: 1998.
• Sis, Nesrin (2005), “Türkmen Atasözleri Üzerine Karşılaştırmalı Bir Çalışma”, Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, Journal of Turkish World Studies, Cilt: V, Sayı 2, S: 257-266.
• Şimşek, Rasim (1987), Örneklerle Türkçe Sözdizimi, Trabzon.
• Taymas, Abdullah Battal (1968), Kazan Türkçesinde Atasözleri ve Deyimler, TDK: Ankara.
• Usta, Halil İbrahim (2000), “Türkiye Türkçesinde Kelime Grupları ile İlgili Bir Sınıflandırma”, Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi, 579, 209-216.
• Uzun, N. Engin ve Aydın, Özgür (2006), “Sözdizim, Dilbilim Temel Kavramlar Sorunlar Tartışmalar İçinde”, ed. Ahmet Kocaman, Ankara: Dil Derneği, 63-76.