COLONIAL CONTACTS OF A GEOGRAPHIC BRITISH VICE-CONSUL CAPTAIN BERTRAM DICKSON AND HIS OBSERVATIONS ON THE OTTOMAN-IRANIAN BORDERLANDS

Yıl 2022, Cilt: 4 Sayı: 8, 803 - 826, 20.07.2022

Fatih Karlıoğlu

https://doi.org/10.53718/gttad.1116997

Öz

This article discusses the relationship between the Royal Geographical Society (RGS) and British officials at a time when the British political stance changed negatively towards Ottoman territorial integrity and became the target of British imperialist concerns. The RGS, which was officially established in the 1830s for the development of purely scientific geography knowledge, has also become a catalyst for British imperialism by producing and preserving the geographical knowledge needed by British statesmen to create new policies. While the article examines how British imperialism influenced the views of RGS members with different titles such as British consul, vice-consul, military attaché, or how both were paradoxically intertwined, it also evaluates how a state-centered understanding of geography was applied in the British consulate in Van and its environs in order to explore both the physical and social aspects of the Ottoman-Iranian frontier. In this context, Captain Bertram Dickson (b.1873-d.1913), who served as a geography enthusiast, British explorer, vice-consul and military consul in the Ottoman Van Province between 1906 and 1908 during the pre-World War I revolutions, had a close bond with the Royal Geographical Society, just like other British government officials are available. The article claims that Dickson has a colonial point of view in his explorations on the Ottoman border, in which he deals with the political and military rivalry between the empires within the framework of border-specific conflicts, rebellions and tensions, and evaluates the dynamics of contention, manageability and geo-sociological characteristics of local elements.

Anahtar Kelimeler

Royal Geographical Society, British Imperialism, C. B. Dickson, Ottoman-Iranian Frontier

VAN’DA COĞRAFYACI BİR İNGİLİZ KONSOLOS YARDIMCISI YÜZBAŞI BERTRAM DICKSON’IN KOLONİAL BAĞLARI VE OSMANLI-İRAN SINIRI ÜZERİNE GÖZLEMLERİ

Öz

Bu makale, İngiliz siyasi duruşunun Osmanlı toprak bütünlüğüne karşı olumsuz yönde değiştiği ve İngiliz emperyalist kaygılarının hedefi haline geldiği bir dönemde Kraliyet Coğrafya Topluluğu (RGS) ile İngiliz devlet görevlileri arasındaki ilişkiyi tartışmaktadır. 1830’larda salt bilimsel coğrafya bilgisinin geliştirilmesi amacıyla resmen kurulan RGS, İngiliz devlet adamlarının yeni politikalar oluşturması için ihtiyaç duyulan coğrafi bilgiyi üretip muhafaza ederek İngiliz emperyalizminin de katalizörü haline gelmiştir. Makale, İngiltere emperyalizminin İngiliz konsolos, konsolos yardımcıları, askerî ataşeler gibi farklı unvanlara sahip RGS üyelerinin görüşlerini nasıl etkilediğine veya her ikisinin de paradoksal olarak nasıl iç içe geçtiğini incelerken Osmanlı-İran sınırının hem fiziksel hem de sosyal unsurlarını keşfetmek için RGS’te devlet merkezli bir coğrafya anlayışının Van ve çevresinde bulunan konsolosluk bölgesinde nasıl uygulandığını değerlendirmektir. Bu bağlamda, I. Dünya Savaşı öncesi ihtilaller döneminde 1906-1908 yılları arasında Osmanlı Van Vilayetinde coğrafya meraklısı İngiliz bir kâşif, konsolos yardımcısı ve askeri konsolos olarak görev yapan Yüzbaşı Bertram Dickson’ın (d.1873-ö.1913) tıpkı diğer İngiliz devlet görevlileri gibi Kraliyet Coğrafya Topluluğu ile sıkı bir bağı bulunmaktadır. Makale, Dickson’ın Osmanlı sınırında yaptığı keşiflerde sınıra özgü ihtilaflar, isyanlar ve gerilimler çerçevesinde imparatorluklar arası siyasi ve askeri rekabeti ele aldığı ve yerel unsurların çekişme dinamiklerini, yönetilebilirlik ve jeo-sosyolojik özelliklerini değerlendirdiği çalışmalarında RGS benzeri koloniyal bakış açısına sahip olduğunu iddia etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Kraliyet Coğrafya Topluluğu, Britanya Emperyalizmi, Y. B. Dickson, Osmanlı-İran Sınırı

Kaynakça

• BAE PH1, 37424, Captain Bertram Dickson, Aerospace Bristol, 25-Sep-56.
• FO 371/155/73, Folios 465-478, Turkey Code 44, File 35458, Paper 35458, 22/10/1906.
• FO 371/155/76, Folios 492-498, Turkey Code 44, File 35462, Paper 35462, 22/10/1906.
• FO 371/155/78, Folios 504-509, Turkey Code 44, File 35464, Paper 35464, 22/10/1906.
• Richard Schofield, The Iran-Iraq Border, 1840-1958: Ottoman Enchrachments Across Northern Border and Recurrence of Muhammara Dispute: 1903-1911, Vol. 4, Archive Editions, 1989.
• FO 371/710, [11849], Inclosure in No. 1, Vice Consul Dickson’fan Sir G. Lowther’a, Van, 24 Şubat 1909, Schofield IV, s. 354-355.
• FO 416/31-34 &FO 371/513, [37119], No. 214, Sir A. Nicolson’dan Sir Edward Grey’e, St. Petersburgh, 6 Kasım 1907, Schofield IV, s. 225.
• FO 416/31-34 &FO 371/513, [37242], No. 220, Mr. Marling’ten Sir Edward Grey’e, Tahran, 11 Kasım 1907, Schofield IV, s. 226.
• FO 416/31-34 &FO 371/513, [37295], No. 219, Sir N. O’Conor’dan Sir Edward Grey’e, İstanbul, 11 Kasım 1907, Schofield IV, s. 225.
• FO 416/31-34 &FO 371/513, [37564], No. 273, Sir Edward Grey’den Mr. Marling’e, Dış İşleri, 21 Kasım 1907, Schofield IV, s. 231.
• FO 416/31-34 &FO 371/513, [37855], Inclosure 1 in No. 245, Vice-Consul Dickson’dan Sir N. O’Conor’a, Van, 1 Ekim 1907, Schofield IV, s. 226.
• FO 416/31-34 &FO 371/513, [37855], Inclosure 2 in No. 245, Vice-Consul Dickson’dan Sir N. O’Conor’a, “Memorandum Respecting the Turco-Persian Frontier Dispute”, Van, 1 Ekim 1907, Schofield IV, s. 227-229.
• FO 416/31-34 &FO 371/513, [37855], No. 245, Sir N. O’Conor’dan Sir Edward Grey’e, İstanbul, 12 Kasım 1907, Schofield IV, s. 226.
• FO 416/31-34 &FO 371/513, [37859], No. 246, Sir N. O’Conor’dan Sir Edward Grey’e, Pera, 12 Kasım 1907, Schofield IV, s. 229.
• FO 416/31-34 &FO 371/513, [38117], No. 258, Sir Edward Grey’den Sir A. Nicolson’a, Dışişleri, 19 Kasım 1907, Schofield IV, s. 230.
• FO 416/31-34 &FO 371/513, [38230], No. 255, Sir N. O’Conor’dan Sir Edward Grey’e, İstanbul, 19 Kasım 1907, Schofield IV, s. 229.
• FO 416/31-34 &FO 371/513, [38671], No. 284, Mr. Marling’den Sir Edward Grey’e, Tahran, 6 Kasım 1907, 25 Kasım’da ulaştı, Schofield IV, 1840-1958, s. 232-233.
• FO 416/31-34 &FO 371/513, [38724], No. 302, Sir A. Nicolson’dan Sir Edward Grey’e, St. Petersburgh, 18 Kasım 1907, Schofield IV, s. 235.
• FO 416/31-34 &FO 371/513, [38762], No. 305, Sir N. O’Conor’dan Sir Edward Grey’e, Pera, 20 Kasım 1907, Schofield IV, s. 235-236.
• FO 416/31-34&FO 371/503, [30813], No. 378, Sir N. O’Conor’dan Sir Edward Grey’e, İstanbul, 15 Eylül 1907, Schofield IV, s. 164.
• FO 416/35-38&FO 881/9130, [15161], Inclosure 2 in No. 136, Vice-Consul Dickson’dan Sir N. O’Conor’a, Van, 15 Mart 1908, Reports by Vice-Consul Dickson: Route Report, Schofield IV, s. 310-316.
• FO 416/35-38&FO 881/9130, [2550], Inclosure 2 in No. 1, Consul McDowall’dan Mr. Marling’e, Mohammerah, 12 Ekim 1907, Schofield IV, s. 254-255.
• FO 416/35-38&FO 881/9130, [4537], Inclosure 1 in No. 174, Vice-Consul Dickson’dan Sir N. O’Conor’a, Van, 14 Aralık 1908, Schofield IV, s. 262-263.
• FO 416/35-38&FO 881/9130, [4537], Inclosure 2 in No. 174, Vice-Consul Dickson’dan Sir N. O’Conor’a, Van, 14 Aralık 1908, Schofield IV, s. 263-269.
• FO 416/35-38&FO 881/9130, [5428], Inclosure 1 in No. 1, Consul-General Cox’tan Mr. Marling’e, Bushire, 18 Ocak 1908, Schofield IV, s. 257.
• BNA, “B. Dickson’s Career”, Daily Gazette for Middlesbrough, 03 October 1910.
• BNA, “Pioneer of Army Aviation” Aberdeen Press and Journal, 01 October 1913.
• BNA, “British Pioneer Pilot Honoured Thirty Years After His Death”, Weekly Dispatch (London), 16 January 1944.
• BNA, “Pioneer of Army Aviation: Funeral of C. B. Dickson”, Aberdeen Press and Journal, 03 October 1913.
• RGS “Obituary: C. B. Dickson”, The Geographical Journal, Vol. 42/5, 1913, s. 501.
• Dickson, Bertram, “Journeys in Kurdistan”, The Geographical Journal, Vol. 35/4, 1910, s. 357-378.
• Trove, “The Berlin Treaty”, 5 Eylül 1878, The Maitland Mercury and Hunter River General Advertiser, s. 2.
• Wise, M. J., “The Scott Keltie Report 1885 and the Teaching of Geography in Great Britain”, The Geographical Journal, Vol. 152/3, 1986, s. 367-382.
• MacKinder, H. J., “On the Scope and Methods of Geography” Royal Geographical Society, Vol. 9/3, 1887, s. 141-74.
• Atalay, Selim, Hedefteki Osmanlı: 100 Yıllık Komplo, Turkuvaz, İstanbul 2020.
• Aybay, Rona, Tarih ve Hukuk Açısından Konsolosluk, Literatür Yay., İstanbul 2020.
• Baysun, M. Cavit, “Balyos”, İA, C. 2, İstanbul 1979, s. 291-295.
• Bilge, Mustafa L., “Şattülarap”, DİA, C. 38, İstanbul 2010, s. 381-382.
• Bijan Cezani, İran Meşrutiyet Devrimi: Güçler ve Amaçlar (1906-1911), Kaynak Yay., 2014.
• Black, Jeremy, İngiltere Tarihi, Çev., Aytaç Yıldız. Doğu Batı Yay., Ankara 2020.
• Britannica, “Edward VII”, Encyclopedia Britannica, Erişim Tarihi: 6 Mart 2022, https://www.britannica.com/biography/Edward-VII. Buchan, John, Memory Hold-The-Door, Londra 1940.
• Burçak, Rıfkı Salim, Türk-Rus-İngiliz Münasebetleri (1791-1941), İkinci Cihan Harbinde Türkiye’nin Durumu, İstanbul 1946.
• Chambers, William Nesbitt, Yolculuk: İmparatorluk Türkiye’sinden Bölük Pörçük Hatıralar, çev. Kadri Mustafa Orağlı, Yeditepe Yay., İstanbul 2016.
• Darby, Henry C., “Academic Geography in Britain: 1918-1946”, Transactions of the Institute of British Geographers N.S.8, 1983a, s. 14-26.
• Darby, Henry C., “Historical Geography in Britain: 1920-1980”, Transactions of the Institute of British Geographers N.S.8, 1983b, s. 421-428.
• Dinç, Güney, Mehmet Nail Bey’in Derlediği Kartpostallarda Balkan Savaşı (1912-1913), YKY., İstanbul 2008.
• Gökbilgin, M. Tayyib, “Konsolos”, İA, C. VI, 1955, s. 836-840.
• Gross, Matthias, “Human Geography and Ecological Sociology: The Unfolding of a Human Ecology, 1890 to 1930 and Beyond.” Social Science History, vol. 28, no. 4, 2004, s. 575-605.
• Halliday, Fred, The Middle East in International Relations: Power, Politics and Ideology, Cambridge University Press, Cambridge 2005.
• History of the Society, https://www.rgs.org/about/the-society/history-and-future/
• İnalcık, Halil, Devlet-i ‘Aliyye Osmanlı İmparatorluğu Üzerine Araştırmalar-IV Âyanlar, Tanzimat, Meşrutiyet, Türkiye İş Bankası Kültür Yay., İstanbul 2015.
• Karaca, Ali, “Yolculuk Kitabı’nın Düşündürdükleri Hakkında Birkaç Söz”, William Nesbitt Chambers, Yolculuk: İmparatorluk Türkiye’sinden Bölük Pörçük Hatıralar, çev. Kadri Mustafa Orağlı, Yeditepe Yay., İstanbul 2016, s. 175-223.
• Karadeniz, Yılmaz, “1907’deki İngiliz-Rus Anlaşması’nın İran Siyasetine Etkisi”, Route Educational and Social Science Journal, C. 4/2, 2017, s. 222-236.
• Karakuş, Erdoğan, İkinci Dünya Savaşı Öncesi İngiliz Belgelerinde Türk-İngiliz İlişkileri (1938-1939), IQ Kültür Sanat Yay., İstanbul 2006.
• Karlıoğlu, Fatih, “Delimitation of the Ottoman-İranian Frontier: Tahir Pasha and the Ottoman Frontier Commission, 1905-1908”, İstanbul Şehir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2015.
• Katz, David S., İngilizlerin Gözünde Türkiye (1776-1923), (çev. Nurettin Elhüseyni), YKY., İstanbul 2019.
• Kocabaşoğlu, Uygur, Majestelerinin Konsolosları İngiliz Belgeleriyle Osmanlı İmparatorluğu’ndaki İngiliz Konsolosları (1580 1900), İletişim Yay., İstanbul 2004.
• Kocatürk, Önder, Balkanlar’dan Ortadoğu’ya Osmanlı İngiliz İlişkileri (1908-1910), IQ Kültür Sanat Yay., İstanbul 2009.
• Safa Kılıçoğlu, Nezihe Araz, Hakkı Devrim, “Konsolos”, Meydan Larousse: Büyük Lugat ve Ansiklopedi, C. XI., s. 444-446.
• Krylov, N. A., Boksernan, A. A., Stavrovsky, E. R., The Oil Industry of the Former Soviet Union, CRC Press, 2019.
• Kurat, Akdes Nimet, Türk-İngiliz Münasebetlerine Kısa Bir Bakış (1553-1952), Ankara 1953.
• Kütükoğlu, Mübahat S., Osmanlı-İngiliz İktisadi Münasebetleri I (1580-1838), Ankara 1974.
• Livingstone, David N., The Geographical Tradition: Episodes in the History of a Contested Enterprise, Blackwell, Cambridge 1993.
• Marius S. Vassiliou, Historical Dictionary of the Petroleum Industry, Scarecrow Press, Maryland 2009.
• Markham, Clements R., The Fifty Years’ Work of the Royal Geographical Society, Cambridge University Press, Cambridge 1881.
• Meram, Ali Kemal, Belgelerle Türk İngiliz İlişkileri Tarihi, İstanbul 1969.
• Özgüç, Nezmiye; Tümertekin, Erol, Coğrafya: Geçmiş, Kavramlar, Coğrafyacılar, Çantay Kitabevi, İstanbul 2000.
• Porter, Jeremy R., Frank M. Howell, Geographical Sociology: Theoretical Foundations and Methodological Applications in the Sociology of Location, Springer, New York 2012.
• Ryan, James R., “Visualizing Imperial Geography: Halford Mackinder and the Colonial Office Visual Instruction Committee, 1902-11.” Ecumene 1/2, 1994, s. 157-76. Savaş, Ali İbrahim, “Konsolos”, DİA, C. 26, Ankara 2002, s. 178-180.
• Shenk, Wilbert R., North American Foreign Missions, 1810-1914: Theology, Theory, and Policy, Wm. B. Eerdmans Publishing, 2004, s. 1-349.
• Stebbins, H. Lyman, British Imperialism in Qajar Iran: Consuls, Agents and Influence in the Middle East, I. B. Tauris, London 2016.
• Şakiroğlu, Mahmut H., “Balyos”, DİA, C. V, İstanbul 1992, s. 43-47.
• Talbot, Michael, British-Ottoman Relations, 1661-1807: Commerce and Diplomatic Practice in Eighteenth-Century İstanbul, Boydell Press, 2017.
• Turan, Orhan, “Van’da Bir İngiliz Konsolos Vekili: Bertram Dickson’ın Taşnak Cemiyeti Üzerine Değerlendirmeleri” Ermeni Araştırmaları, S. 65, 2020, s. 131-158.
• Ünal, Fatih, “Şikak Aşireti ve Reisi Simko Lakaplı İsmail Ağa'nın Faaliyetleri”, Tarih Dergisi, C. 0/44, 2012, s. 169-198.