XVIII. YÜZYILIN İLK YARISINDA YENİÇERİLER TARAFINDAN KURULAN VAKIF ÖRNEKLERİ

Yıl 2022, Cilt: 4 Sayı: 8, 605 - 616, 20.07.2022

Naime Karasu

https://doi.org/10.53718/gttad.1128147

Öz

Osmanlı toplumunda hemen hemen her statüde, askerî veya reâyâ sınıfına mensup, zengin ya da orta halli, pek çok hayırsever malî durumuna göre yaşadıkları şehre, kurdukları vakıf hayrat ve onlar için tesis ettikleri akarlarla katkı sağlamışlar, hizmet sunmuşlardır. Yaygın bir katılımla oluşturulan, etkin bir yönetim ve sıkı bir denetimle faaliyetlerini icra eden vakıfların Osmanlı tarihi boyunca zamanla hem sayıları artmış hem de hizmet alanları genişlemiştir. Osmanlı İstanbul’unda askeri faaliyetleri yürüten yeniçeriler, özellikle de XVIII. yüzyıl ile birlikte finans kaynakları açısından güçlenmelerinin de etkisi ile çeşitli vakıf kurucuları olmuşlardır. XVIII. yüzyılda Yeniçeri Ağası gibi ocağın en üst kademesindeki görevliden, en alt kademesindeki ocak elemanlarına kadar çok sayıda yeniçeri tarafından vakıflar kurulmuştur. Buna bağlı olarak bu çalışmada, Osmanlı askerî gücü içerisinde önemi bir yere sahip olan Yeniçeri Ocağı’na mensup kişiler tarafından kurulan vakıflar İstanbul örneği üzerinden incelenecek ve yeniçerilerin bireysel vakıf kurucuları olarak ortaya çıkan yeni kimlikleri ile ele alınacaktır. Bu çerçevede, yeniçerilerin sivil hayatla iç içe geçen ilişkileri, ocağın ekonomik gücü ve bu gücü sağlayan sermaye birikimlerine bağlı olarak ortaya çıkan dayanışma ve kredi ilişkileri ortaya çıkarılmış; şehrin ekonomik düzenine olan etkileri belirlenmiştir. Araştırma konusu olan dönem İstanbul’unda, gerek Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi’nde bulunan ve gerekse şerʻiyye sicilleri içerisinde yer alan vakfiyelerden tespit edilen vakıf belgeleri incelenecektir.

Anahtar Kelimeler

İstanbul, Yeniçeri Ocağı, Vakıf, XVIII. Yüzyıl, Osmanlı Toplumu

EXAMPLES OF WAQFS FOUNDED BY JANISSARRIES IN THE FIRST HALF OF THE 18th CENTURY

Öz

Lots of benefactors from almost every status, member of military or non-military class and wealthy or middle class member in the Ottoman society, served and contributed to the city in which they lived by waqfs they founded and properties which they donated to the waqfs to their cities. Waqfs which founded with large participation and performed with an active administration and under close supervision both grew in number and served bigger crowds throuhout the Ottoman history. Janissaries who performed military duties in Ottoman İstanbul became the founders of assorted waqfs with getting stronger financally especially in the eighteenth century. In the eighteenth century, from high ranking officers such as janissary ağas to low ranking soldiers lots of janissaries founded waqfs. Accordingly, in this paper waqfs founded by members of the janissary corps which had an important place in Ottoman military power, will be analyzed and their new identity as waqf founders will be examined in the case of Istanbul. In this context, relationships of janissaries with civil life, econemic power of the corps, colloboration and credit relations will be analyzed and their affect on city life will be described. It will go over the documents which belong to the aforementioned period both in the Archives of Directorate General of Foundations and Directorate of State Archives.

Anahtar Kelimeler

Istanbul, Janissary Corps, Waqfs, XVIII Century, Ottoman Society

Kaynakça

• Cevdet / Evkaf (C.EV.), Evrak nr. 107/5306; 161/8033; 86/4279; 429/21717; 436/22097.
• İstanbul Bâb Mahkemesi, Defter nr. 136, 150, 157, 163.
• Defter nr. 484, 623, 624, 628, 631, 633, 732, 1570.
• AKGÜNDÜZ, Ahmet, İslam Hukukunda ve Osmanlı Tatbikatında Vakıf Müessesesi, TTK Yayınları, Ankara 1988.
• ALTINAY, Ahmet Refik, Hicri Onuncu (Miladi On altıncı) Asırda İstanbul Hayatı (961-1000/1553-1591), Devlet Basımevi, İstanbul 1935.
• ARSEBÜK, E., “Mameleke İstinat Eden Şahsiyet: Vakıf”, Adliye Ceridesi, İstanbul 1937.
• BARKAN, Ömer Lüffî-AYVERDİ, Ekrem Hakkı, İstanbul Vakıfları Tahrîr Defteri 953 (1546) Tarihli, Baha Matbaası, İstanbul 1970.
• BERKİ, Ali Himmet, Vakfa Dair Yazılan Eserlerle Vakfiye ve Benzeri Vesikalarda Geçen Istılah ve Tabirler, Vakıflar Genel Müdürlüğü Neşriyatı, Ankara 1966.
• __________, “Hukukî ve İctimaî Bakımdan Vakıf”, Vakıflar Dergisi, S. V, Resimli Posta Matbaası, Ankara 1962, s. 9-13.
• CANATAR, Mehmet, İstanbul Vakıfları Tahrîr Defteri 1009 (1600) Tarihli, İstanbul Fethi Cemiyeti Yayınları, İstanbul, 2004.
• CANSEL, Erol, “Vakıf, Kuruluşu, İşleyişi ve Amacı”, Vakıflar Dergisi, S. XX, Mas Matbaacılık, Ankara 1988, s. 321-327.
• ÇİZAKÇA, Murat, Osmanlı Dönemi Vakıflarının Tarihsel ve Ekonomik Boyutları, Bahçeşehir Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2000.
• HATEMİ, Hüseyin, Önceki ve Bugünkü Türk Hukukunda Vakıf Kurma Muamelesi, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, İstanbul 1969.
• İNALCIK, Halil, Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi (1300-1600), C. I, Ed. Halil İnalcık-Donald Quataert, Çev. Halil Berktay, Eren Yay., İstanbul 2009. KOZAK, İ. Erol, Bir Sosyal Siyaset Müessesesi Olarak Vakıf, Sakarya Üniversitesi Rektörlüğü Yayınları, Sakarya 1994.
• KÖPRÜLÜ, Fuad, “Vakıf Müessesesi ve Vakıf Vesikalarının Tarihi Ehemmiyeti”, Vakıflar Dergisi, S. I, Ankara 1938, s. 1-6.
• MARDİN, Şerif, Makaleler, Türkiye’de Toplum ve Siyaset, İletişim Yayınları, İstanbul 1991. ÖZ, Tahsin, İstanbul Camileri, C. I, TTK Yayınları, Ankara 1987.
• ÖZCAN, Tahsin, Osmanlı Para Vakıfları-Kanûni Dönemi Üsküdar Örneği, TTK Yayınları, Ankara 2003.
• PAKALIN, M. Zeki “Vakıf”, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, C.III, MEB Yayınları, İstanbul 1983, s. 577-580.
• QUATAERT, Donald, Osmanlı İmparatorluğu 1700-1922, İletişim Yayınları, İstanbul 2008. Şemseddin Sami, Kamus-ı Türki, Çağrı Yayınları, İstanbul 1896.
• TOPLALOĞLU, Bekir-KARAMAN, Hayrattın, Arapça-Türkçe Yeni Kamus, Elif Ofset, İstanbul 1979. YEDİYILDIZ, Bahaeddin, XVIII. Yüzyılda Türkiye’de Vakıf Müessesesi-Bir Sosyal Tarih İncelemesi, TTK Yayınları, Ankara 2003.
• __________, “Türk Kültür Sistemi İçinde Vakfın Yeri”, Vakıflar Dergisi, S. XX, Mas Yayıncılık, Ankara 1988, s. 403-408.
• __________, “Türk Vakıf Kurucularının Sosyal Tabakalaşmadaki Yeri, 1700-1800”, Osmanlı Araştırmaları, C. III, İstanbul 1982, s. 143-164.
• YÜKSEL, Hasan, Osmanlı Sosyal ve Ekonomik Hayatında Vakıfların Rolü, Dilek Matbaası, Sivas 1998.
• ZAİM, Sabahattin, “Vakıfların Milli Ekonomiye Etkileri”, V. Vakıf Haftası Semineri (7-13 Aralık 1987), VGM, Ankara 1988, s. 209-212.