KİŞİLİK VE KARAKTER İNŞASINDA KUR’AN’IN SUNDUĞU GÜZEL İNSAN MODELİ

Yıl 2018, Cilt: 6 Sayı: 2, 277 - 296, 30.12.2018

Erdoğan Baş

Öz

Kur’an-ı
Kerim’in tamamı bir “ahlak, kişilik ve karakter inşası kitabı” olarak kabul
edilebilir. Bilindiği üzere Hz. Peygamber’in ahlakı, Hz. Aişe’nin ifadesi ile
“Kur’an ” idi. Başka bir deyişle O’nun yaşayışı Kur’an’î değerlere bağlı bir
yaşayış idi; tabiri caizse O, Kur’an’ın ete kemiğe bürünmüş canlı hali idi.
Yine Kur’an’da O bize, “üsve-i hasene” olarak takdim edilmekte, kendisi de “Ben
mekarim-i ahlakı tamamlamak için gönderildim” buyurmaktadır. Dolayısıyla
Kur’an’da Hz. Peygamber’in ahlakı 
“kişilik ve karakterde güzel insan modeli” olarak sunulmuştur. Kur’an-ı Kerim’de sadece Hz. Peygamber’in değil, diğer
peygamberlerin ahlakı/kişilik ve karakteri de örnek ahlak (üsve-i hasene)
olarak takdim edilmiştir. Örneğin Kur’an’da Hz. İbrahim sıddîk nebi, Hz. Musa ihlaslı nebi, Hz. İsmail vaadinde sadık nebi, Hz. İdris sıddîk nebi olarak zikredilmiştir.
İnsanlığın önünde her bakımdan örnek olan bu peygamberler, Kur’an’ın bize
tanıttığı güzel insan modelleri sayılmıştır. Yine Kur’an’da Hz. Davud, Hz. Süleyman ve Hz. Eyyüb gibi bazı
peygamberlerin Cenab-ı
Allah’ın büyük imtihanlarına maruz kaldığı, ancak bu imtihanları sabır ve
metanetle karşılayarak Allah’ın rızasına erdiği, Allah’ın da onları “ne güzel kul” diyerek takdir
ettiği ve hepsini birer “güzel insan modeli” olarak bize takdim ettiği
görülmektedir. Kur’an’da
peygamberlerin dışında da güzel insan modelleri ile karşılaşmaktayız. Örneğin
Hz. Lokman fazileti ve hikmetli nasihatleriyle, Hz. Meryem iffeti ve ihlaslı
ibadetleriyle, Ashab-ı Kehf Allah yolundaki yılmaz mücadelesiyle, muhacir ile
ensar iman, îsâr ve kardeşlik şuuruyla, Hz. Musa’nın annesi
annelik şefkat ve merhametiyle, Firavun’un hanımı sarsılmaz iman ve sabrıyla
güzel insan modelleri olarak karşımıza çıkmaktadır. Elbette ki Kur’an-ı
Kerim’in işaret ettiği güzel insan modelleri bunlarla sınırlı değildir, daha
birçok örnekle karşılaşmak mümkündür (mesela, İmran Ailesi ve Ashab-ı Uhdud’un
ateşte yakarak şehid ettiği müslümanlar gibi.) Güzel
ahlakın oluşması ve yaygınlaşması, bulunduğumuz ailede ve sosyal çevrede güzel
ahlakı yaşayan insanların mevcut olmasına bağlıdır. Yukarıda adı geçen (veya
geçmeyen) türden kimselerin tamamı güzel ahlakı üzerlerinde taşıyan model
şahsiyetler olarak karşımıza çıkmaktadır. Onlar güzel ahlakı sadece talim ve
tedris etmekle kalmamış; onu aynı zamanda bireysel ve toplumsal hayatlarında
pratize etmişlerdir. Bu
düşüncelerden yola çıkarak biz de bu makalemizde
Kur’an-ı Kerim’in kişilik ve karakter itibarı ile nasıl güzel bir insan modeli
tavsiye ettiğini, bugün toplumumuzun ve insanlığın buna ne kadar da muhtaç
olduğunu tespit ederek bireysel ve toplumsal ahlakın yaygınlaştırılmasına
katkıda bulunmak istiyoruz.

Anahtar Kelimeler

Kişilik, Karakter, Ahlak, Güzel Insan, Peygamber, Model

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel, Müsned, İstanbul, 1992,
• Algül, Hüseyin, “Asr-ı Saadet”, İslamda İtikat İbadet ve Günlük Yaşayış Ansiklopedisi, İstanbul, 2006,
• Beydavî, Nasıruddin Ebu Said, Envâru’t-tenzîl ve esrâru’t-te’vîl, Beyrut, 2013,
• Buhari, es-Sahîh, İstanbul, 1992,
• Çağrıcı, Mustafa, “İhsan”, DİA, İstanbul, 2000,
• Çelik, Ömer ve dğr., Üsve-i Hasene, Kullukta Ahlakta Adapta En Güzel İnsan, I-II, İstanbul, 2003, 2004,
• Dimyati, Şihabüddin Ahmed b. Muhammed, İthâfu fudalâi’l-beşer, Beyrut, 2001,
• Ebu Davud, es-Sünen, İstanbul, 1992,
• Elmalılı, Muhammed Hamdi Yazır, Hak Dini Kur’an Dili, İstanbul, ts. (Eser Neşriyat),
• Farabi, Ebu Nasr Muallim-i Sani Muhammed b. Muhammed b. Tarhan, el-Medinetü’l-Fadıla (çev. Nafiz Danışman), Ankara, 1956,
• İbn Hişam, es-Siretü’n-nebeviyye (neşr. Mustafa es-Sekka, İbrahim el-Ebyari, Abdülhafız Şelebi), Kahire, 1936,
• İbn Kesir, Ebu’l-Fida İsmail, Tefsîru’l-Kur’âni’l-azîm, Beyrut, 1988,
• Karaman, Hayrettin ve dğr., Kur’an Yolu, Ankara, 2007,
• Kurt, Yaşar, “Kur’an’da Hz. Peygamber’in Örnek İnsan Oluşu: Üsve-i Hasene”, İslami İlimler Dergisi, yıl: 1, sy. 1,
• Kutluer, İlhan, “İnsan”, DİA, İstanbul, 2000,
• Mevdudi, Ebu’l-A’la, Tefhimü’l-Kur’an (çev. Muhammed Han Kayani ve dğr.), İstanbul, 2006,
• Münavi, Feyzü’l-Kadir, Beyrut, 1938,
• Müslim, es-Sahih, İstanbul, 1992,
• Nesefi, Abdullah b. Ahmed, Medârikü’t-tenzîl ve hakâiku’t-te’vîl, Beyrut, 1989,
• Rağıb el-Isfahani, el-Müfredat, İstanbul, 1986,
• Şimşek, M. Sait, Hayat Kaynağı Kur’an Tefsiri, İstanbul, ts. (Beyan Yayınları),
• Tarhan, Nevzat, Güzel İnsan Modeli, İstanbul, 2014,
• Tirmizi, es-Sünen, İstanbul, 1992,
• Zemahşeri, el-Keşşaf, Beyrut, 2003.