TEK PARTİ DÖNEMİ TÜRKİYE-İRAN İLİŞKİLERİ

Yıl 2016, Cilt: 2 Sayı: 3, 1 - 30, 01.06.2016

Selçuk Duman

Öz

Türk-İran İlişkilerinde her iki devlet için yeni bir yönetim ve yeniden yapılanma dönemlerini oluşturan 1923-1950 dönemini iki ayrı başlık altında incelemek doğru olacaktır. Çünkü Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin Kurucu Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Atatürk Dönemi; Türkiye merkezli, anti emperyalist, eşitliğe dayalı, din ve mezhep olgusundan uzak, tarihi derinliği olan pragmatik bir yaklaşımı içerirken, Türkiye’nin II. Cumhurbaşkanı İsmet İnönü Dönemi; büyük devletler ile yakın işbirliğini önceleyen, devletler arası denge politikası güden, bölge ve dünya ile ilişkileri büyük devletlerin tavırlarına göre şekillendiren bir politika eksenindedir. İran Devleti’nde ise 1925-1941 dönemini içeren Rıza Şah Pehlevi Dönemi İran’da üniterleşmenin yaşandığı ve merkezi otoritenin güçlendirilmeye çalışıldığı bir dönemdir. Nispeten bağımsız bir yönetim görülmektedir. 1941-1950 dönemi ise Muhammet Rıza Şah Dönemi olup, İran’da ordunun kontrolü dışında tüm devlet kurumlarının kontrolü ve yönetiminin İngiltere ve Amerika Birleşik Devletleri tarafından yönlendirildiği bir dönemdir. Bizde çalışmamızı bu dönemler ekseninde Türk kaynaklarını esas alarak yaptık

Anahtar Kelimeler

Türkiye, İran, İlişkiler, Atatürk, Pehlevi

TURKEY- IRAN RELATIONS in ONE-PARTY PERIOD

Öz

While analyzing the Turkey-Iran relations, it will be beter that to analyze the term 1923-1950 reflects the new administration and reconstruction era for both states, under two separate titles because the period of Mustafa Kemal Atatürk Founding President of Turkish Republic, was Turkey centric, anti-imperialist, equality-based, free from religion and sectfacts and contained a historically depth pragmatic approach. On the other hand the period of İsmet İnönü 2nd President of Turkey prioritized the alliance with great powers, pursued the international equilibrium policy and embodied the foreign policy of the country in compliance with attitudes of great powers. 19251941 Shah Reza Pahlavi Period in Iran, was an era that modernization, secularization, nation building, unitarization occurred; central authority had been tried to empowerment and there was a comparatively independent administration. The period of 1941- 1950 was Mohammad Reza Shah Pahlavi period. In this term the controls of all state institution sexcept for the army in Iran, were leaded by United Kingdom and United States. In this study the period of 1923-1950 was basically analyzed in the process of mentioned these terms in the direction of Turkish literature

Anahtar Kelimeler

Turkey – Iran Relations, Atatürk, Pahlavi

Kaynakça

• BCA, 030 10 105 684 27.
• BCA, 030 10 105 686 51.
• BCA, 030 10 112 753 14.
• BCA, 030 10 112 755 9.
• BCA, 030 10 112 761 3.
• BCA, 030 10 116 808 17.
• BCA, 030 10 116 811 18.
• BCA, 030 10 127 912 14.
• BCA, 030 10 127 912 25.
• BCA, 030 10 128 915 43.
• BCA, 030 10 143 21 16.
• BCA, 030 10 151 71 15.
• BCA, 030 10 162 195.
• BCA, 030 10 200 362 14.
• BCA, 030 10 200 367 3.
• BCA, 030 10 22 439 5.
• BCA, 030 10 230 547 9.
• BCA, 030 10 48 308 7.
• BCA, 030 10 55 366 3.
• BCA, 030 10 69 457 19.
• BCA, 030 10 71 464 27.
• BCA, 030 10 71 465 1.
• BCA, 030 10 81 530 191.
• BCA, 030 10 83 549 16.
• BCA, 030 10 83 549 3.
• BCA, 030 10 89 592 3.
• BCA, 030 18 01 02 31 68 12.
• BCA, 030 18 01 02 12 45 18.
• BCA, 030 18 01 02 28 37 8.
• BCA, 030 18 01 02 31 67 18.
• BCA, 030 18 01 02 31 70 3.
• BCA, 030 18 01 02 6 56 6.
• BCA, 030 18 01 02 64 36 15.
• BCA, 030 18 01 02 75 41 19.
• BCA, 030 18 01 02 75 42 1.
• BCA, 030 18 01 02 75 42 10.
• BCA, 030 18 01 02 75 42 12.
• BCA, 030 18 01 02 75 42 5.
• BCA, 030 18 01 02 75 42 8.
• BCA, 030 18 01 02 80 98 13.
• BCA, 030 18 01 02 82 15 16.
• BCA, 030 18 01 27 26 11.
• TBMM Zabıt Ceridesi D.1 C.28.
• TBMM Zabıt Ceridesi D. 2 C.3.
• TBMM Zabıt Ceridesi D. 2 C.7.
• TBMM Zabıt Ceridesi D. 2 C.25.
• TBMM Zabıt Ceridesi D.2 C.27.
• TBMM Zabıt Ceridesi D.3 C.5.
• TBMM Zabıt Ceridesi D.3 C.43.
• TBMM Zabıt Ceridesi D. 4 C.5.
• TBMM Zabıt Ceridesi D. 4 C.9.
• TBMM Zabıt Ceridesi D. 4 C.19.
• TBMM Zabıt Ceridesi D. 4 C.23.
• TBMM Zabıt Ceridesi D. 5 C.4.
• TBMM Zabıt Ceridesi D.5 C.17 . TBMM Zabıt Ceridesi D.5 C.22 . TBMM Zabıt Ceridesi D. 5 C.25.
• TBMM Zabıt Ceridesi D.5 C.26.
• TBMM Zabıt Ceridesi D. 5 C.28.
• TBMM Zabıt Ceridesi D.6 C.8.
• TBMM Zabıt Ceridesi D.6 C.11.
• TBMM Zabıt Ceridesi D. 4 C.21.
• TBMM Zabıt Ceridesi D. 7 C.10.
• TBMM Zabıt Ceridesi D. 8 C.2.
• TBMM Zabıt Ceridesi D.8 C.7.
• TBMM Zabıt Ceridesi D. 8 C.21.
• TBMM Zabıt Ceridesi D.8 C.22.
• TBMM Zabıt Ceridesi D.8 C.24.
• TBMM Zabıt Ceridesi D.8 C. 13.
• TBMM Zabıt Ceridesi D.8 C. 10.
• Abrahamıan, Ervand(2011), Modern İran Tarihi(Çev:Dilek Şendil), İstanbul.
• Akdevelioğlu, Atay(2001) “İranla İlişkiler”Türk Dış Politikası(Ed:Baskın Oran), İstanbul.
• Akdevelioğlu, Atay(2001) “Ortadoğu İle İlişkiler”Türk Dış Politikası(Ed:Baskın Oran), İstanbul.
• Akşin Aptülahat(1991) Atatürk’ün Dış Politika İlkeleri ve Diplomasisi, Ankara.
• Arafat, Muhammet(2012), “Doğu Ülkeleri İle İlişkiler”, Türk Dış Politikası(Ed: Haydar Çakmak), Ankara.
• Arazoğlu, Azerbaycan Tarihi, Bakü.
• Arı, Tayyar(2007), Irak, İran, ABD ve Petrol,İstanbul.
• Armaoğlu, Fahir(1989), 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi, Ankara.
• Atatürk, Mustafa Kemal(1997), Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri, Ankara.
• Bağcı, Hüseyin-Sinkaya, Bayram(2005), “Türk İran İlişkileri Güvenlik Perspektifinde Bir Değerlendirme”, 4. Türkiye İran İlişkileri Sempozyumu, İstanbul.
• Cronın, Stephanie(2007), “Yukarıda Reform Aşağıda Direniş İran’da Yeni Düzen ve Muhalifleri(1927-1929)”, Devlet ve Medeniyet
• Türkiye ve İran’da Modernleşme, Toplum ve Devlet(Der: TourajAtabaki), (Çev: Serhan Afacan), İstanbul.
• Çeçen, Anıl(2005), “Türkiye’nin B Planı: Merkezi Devlet Birliği”, 4. Türkiye İran İlişkileri Sempozyumu, İstanbul.
• Çete, Mehmet(2007), Türk İran İlişkileri, Sakarya.
• Çetinsaya, Gökhan(2016), “Milli Mücadeleden Cumhuriyete Türk İran İlişkileri81919-1925),(Hata! Köprü başvurusu geçerli değil. Tarihi:020.02.2016)
• Furon, Raymond(1943), İran (Çev:Galip Kemali Söylemezoğlu), Ankara.
• Garthwarte, Gener G.(2007), İran Tarihi(Çev: Fethi Aytuna), İstanbul.
• Genelkurmay Başkanlığı(1976), Tarihte Türk İran İlişkileri, Ankara.
• Gerede, Hüsrev(1952), Siyasi Hatıralarım I İran, İstanbul.
• Gönlübol, Mehmet-Sar, Cem(1997), Atatürk ve Türkiye’nin Dış Politikası, Ankara.
• Gürakar, Tolga(2012), Türkiye ve İran, Đstanbul.
• Hakyemez, Cemil(2014), Osmanlı-İran İlişkileri ve Sunni Şii İttifakı, İstanbul.
• Hesenli, Cemil(1999), Güney Azerbaycan, Bakü.
• İzzeti, İzzetullah(2005), İran ve Bölge Jeopolitiği, (Çev:Hakkı Uygur), İstanbul.
• Kajbaf, Ali Ekber(2005), “İran İle Türkiye İlişkilerinde Kavmiyet ve Küreselleşme”, 4. Türkiye İran İlişkileri Sempozyumu, İstanbul. Karatay, Osman(2003), İran İle Turan, Ankara.
• Kaya, Mehmet(2004), Türk-İran İlişkiler(1923-1938), Elazığ.
• Saray, Mehmet(1999) Türk-İran İlişkileri, Ankara.
• Soysal, İsmail(2000), Türkiye’nin Siyasal Antlaşmaları I, Ankara.
• Tağıyeva, Şövket-Rahimli, Ekrem-Bayramzade, Samed(2000), Güney Azerbaycan, Bakü.
• Yalçın, Semih(2007), Atatürk’ün Milli Dış Siyaseti, Ankara.