İlk Hristiyan Kadın Şairi Proba’nın Centosunda Eski Ve Yeni Ahit Anlatısı

Yıl 2024, , 563 - 574, 29.10.2024

Ufuk Arslan , Murat Öntuğ

https://doi.org/10.18795/gumusmaviatlas.1533478

Öz

Bu çalışma, Faltonia Betitia Proba ismini taşıyan Romalı aristokrat bir kadının, İS IV. yüzyılın ortalarında kaleme aldığı Cento Vergilianus de laudibus Christi adlı esere odaklanmaktadır. Proba, eserini IV. yüzyılda son derece popüler bir edebi tür olan cento şeklinde kaleme almıştır. Cento, başka bir yazarın eserindeki dize ve pasajların kopyala-yapıştır yöntemiyle alınarak ve alınan bu dize ve pasajlara yeni anlamlar yükleyerek oluşturulan şiire verilen isimdir. Proba da Latin edebiyatının en önemli isimlerinden olan Vergilius’un; Aeneis, Georgica (Çiftçilik Sanatı) ve Ecloga (Çoban Türküleri) adlı eserlerinde kullandığı dize ve pasajları alarak, Eski ve Yeni Ahit’i yeniden yazmıştır. Proba’nın eserini, bir pagan olan İmparator Iulianus’un (İS 361-363) döneminde veya onun hükümdarlığının hemen sonrasında yazdığı kesin gibidir. Iulianus’un paganlığı canlandırmak adına uyguladığı politikalar ve aristokrat sınıfının üyeleri arasında azımsanmayacak derecede pagan taraftarı olması, onun bu eseri kaleme almasında etkin bir rol oynamıştır. Proba eserinde Hristiyanlığın, Roma’nın geleneksel sosyal ve dinî yaşamına çok da uzak olmadığını gösterme gayreti içerisindedir. Bu bağlamda, Vergilius’un eserleri ile Eski ve Yeni Ahit arasında tipolojik bağlantılar kurmuştur. Üstelik gayretinden sonuç elde edebilmek adına, Eski ve Yeni Ahit’in bazı bölümlerinde değişiklik yapmaktan da çekinmemiştir. Cento Vergilianus de laudibus Christi, Antik Çağda bir kadın tarafından kaleme alınan az sayıdaki eserden birisi olmasının yanı sıra Hristiyanlığın da erken dönem metinlerindendir; ki bu da bu eseri eşsiz kılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Hristiyanlık Tarihi, Faltonia Betitia Proba, Cento Vergilianus de laudibus Christi

Narratives from the Old and New Testaments in the Cento of Proba, the First Christian Female Poet

Öz

Kaynakça

• Ammianus Marcellinus. (2020). Roma tarihi (S. Özgüler, Çev.; 2. baskı). Historia Yayınevi.
• Lactantius. (1964). Divine institutes (M.F. McDonald, Çev.). The Catholic University of America Press.
• Proba, F.B. (2015). Cento Vergilianus (A. Fassina & Carlo M. Lucarini, Eds.). De Gruyter.
• Vergilius. (1998). Aeneis (T. Uzel, Çev.). Öteki Yayınevi.
• Vergilius. (2015). Georgica/Çiftçilik sanatı (Ç. Dürüşken, Çev.). Alfa Yayınları.
• Vergilius. (2024). Bucolica/Çoban türküleri: Şiirler (G. Varinlioğlu, Çev.). Doğu Batı Yayınları.
• Alova, E. (2013). Cento. İçinde Latince-Türkçe sözlük (5. baskı, s.79). Sosyal Yayınları.
• Amatucci, A. G. (1955). Storia della letteratura Latina Cristiana. Turin.
• Cinemre, İ. T. (2016). Geç antik çağ'da savaş ve barış: II. Constantius vs. II. Shapur. Tarih Okulu Dergisi, 9(25), 697-718. http://dx.doi.org/10.14225/Joh836
• Clark, E. A. & Hatch, D. F. (1981). Jesus as hero in the Vergilian “Cento” of Faltonia Betitia Proba. Vergilius, (27), 31-39. http://www.jstor.org/stable/41591857
• Cooper, K. (2007). The fall of the Roman household. Cambridge University Press.
• Cullhed, S.S. (2015). Proba the prophet: The Christian Virgilian cento of Faltonia Betitia Proba. Brill.
• Curran, J. (2012). Virgilizing Christianity in late antique Rome. İçinde L. Grig & G. Kelly (Eds.), Two Romes: Rome and Constantinople in late antiquity (pp. 325-344). Oxford University Press. https://doi.org/10.1093/acprof:oso/9780199739400.003.0014
• Green, R. P. H. (1995). Proba’s cento: Its date, purpose, and reception. The Classical Quarterly, 45(2), 551-563. https://doi.org/10.1017/s0009838800043627
• Green, R.P.H. (2008). Which Proba wrote the cento. The Classical Quarterly, 58(1), 264-276. https://doi.org/10.1017/s0009838808000219
• İncil. (2022). Kitab-ı Mukaddes Şirketi.
• Kançal Ferrari, N. (2015). Hıristiyan ve İslâm dünyasındaki peygamber tasvirleri: Bir değerlendirme. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (30), 63-100. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/10303
• Kastner, G.R. & Millin, A. (1981). Proba cento: Introduction. İçinde P. Wilson-Kastner (Ed.), A lost tradition: Women writers of the early church (pp. 33–44). University Press of America.
• Kyriakidis, S. (1992). Eve and Mary: Proba’s technique in the creation of two different female figures. MD, (29), 121-153. https://doi.org/10.2307/40236015
• Laato, A. (2017). Adam and Eve rewritten in Vergil’s words: Cento of Proba. İçinde A. Laato & L. Valve (Eds.), Adam and Eve story in Jewish, Christian and Islamic perspectives (pp. 85-117). Eisenbrauns.
• Matthews, J. (1992). The poetess Proba and fourth-century Rome: Questions of interpretation. İçinde M. Christol (Ed.), Institutions, Société et Vie Politique Dans l'Empire Romain au IVe Siècle Apres J.C: Actes de la Table Tonde Autour de L'oeuvre d'André Chastagnol (Paris, 20-21 Janvier 1989) (pp. 277-304). École Française de Rome.
• Meconi, D. V. (2004). The Christian cento and the evangelization of Christian culture. Logos: A Journal of Catholic Thought and Culture, 7(4), 109-132. https://doi.org/10.1353/log.2004.0038
• Mitchell, S. (2020). Geç Roma imparatorluğu (T. Kaçar, Çev.; 2. baskı). Türk Tarih Kurumu.
• Pollmann, K. (2004). Sex and salvation in the Vergilian cento of the fourth century. İçinde R. Rees (Ed.), Romane memento: Vergil in the fourth century (pp. 79-96). Duckworth Press.
• Schenkl, K. (1888). Corpus scriptorum ecclesiasticorum Latinorum: Cilt 16. Poetae Christiani minores. Hoepli.
• Sevillalı Isidore. (2006). Etymologies (S.A. Barrney & W. J. Lewis & J. A. Beach & O. Berghof, Çev.). Cambridge University Press.
• Shanzer, D. (1986). The anonymous carmen contra paganos and the date and identity of the centonist Proba. Revue d’Etudes Augustiniennes et Patristiques, 32(3-4), 232-248. https://doi.org/10.1484/J.REA.5.104540
• Sivan, H. (1993). Anician women, the cento of Proba, and aristocratic conversion in the fourth fentury. Vigiliae Christianae, 47(2), 140-157. https://doi.org/10.2307/1584170
• Stevenson, J. (2005). Women Latin poets: Language, gender, and authority, from antiquity to the eighteenth Century. Oxford University Press.
• Tevrat: Tora, neviim, ketuvim. (2022). Kitab-ı Mukaddes Şirketi.
• Watson, C. N. (2024). A feminine typological trinity in Proba’s cento Vergilianvs 380–414. The Classical Quarterly, 1-9. https://doi.org/10.1017/S0009838824000053