Trabzon’da Kaybolan Bir Kültür Öğesi: Geleneksel Ahşap Beşik

Yıl 2017, , 424 - 437, 30.11.2017

Fatma Yıldırmış

https://doi.org/10.18795/gumusmaviatlas.352437

Öz

Beşik, geleneksel
yaşam içerisinde Türk kültüründe çok eski zamanlardan beri kullanılmaktadır. Beşik
kullanımındaki asıl amaç, bebeğin uyumasını hızlandırmak, onu dış etkilerden
korumak ve beşiğin sallanmasını sağlayarak bebeğin rahatlamasına yardımcı
olmaktır. Beşik çeşitlerinde teknolojik gelişmelere, gelenek-görenek ve yaşam
şartlarına göre farklılıklar görülmektedir. Türk toplumunda eskiden beri yaygın
olarak ahşap beşik kullanılmaktadır. Özellikle kırsal kesimlerde bu beşiklerin tercih
edilmesinin nedeni, kolay taşınabilir ve pratik olmasıdır. Fakat günümüzde
gerek yaşam tarzlarının değişmiş olması gerek modern beşiklerin çıkmasıyla
ahşap beşiklerin kullanımı yok denecek kadar azalmıştır. Makalenin konusunu
oluşturan ahşap beşikler, Anadolu’nun birçok yerinde olduğu gibi Trabzon’da da
yapılarak bir el sanatı hâline gelmiştir. Özellikle de ilin Köprübaşı ilçesi,
ahşap el sanatlarının gelişmesine uygun bir coğrafyaya sahiptir. Köprübaşı’nda
beşik, kemençe, kaşık, sepet gibi el sanatları yapılmaya devam etmektedir.
Makalede beşiğin tanımı ve tarihsel gelişimi hakkında bilgi verildikten sonra yörede
beşiğin nasıl yapıldığı incelenmiş ve beşik ile ilgili derlenen sözlü kültür
öğelerine yer verilmiştir. Geçmişle günümüz arasında kültürel bağın
kurulmasında önemli bir faktör olan el sanatları içinde yer alan beşik, içinde
yaşadığı gelenek ve taşıdığı sözlü kültürüyle araştırılmaya ve yaşatılmaya
değerdir.

Anahtar Kelimeler

Trabzon, Köprübaşı, Beşik, El Sanatları, Sözlü Kültür Öğeleri

A Missing Culture Element in Trabzon: Traditional Wooden Cradle

Öz

The cradle has
been used in Turkish culture from time immemorial. The main purpose of cradle
is accelerating the baby’s sleep, protecting him from external injuries, and
helping his relief during sleeping by swinging it. The range of the cradles
varies according to technological developments, traditions, customs, and life
conditions. In Turkish society, wooden cradle has been used commonly for years.
Especially, they are preferred in countryside because of being portable and
practical. However; the usage of wooden cradles has decreased almost
nonexistent due to changing both living conditions and modern cradles. The
wooden cradles which are the subject of this study have become handicraft in
Trabzon as in lots of places of Anatolia. Especially Köprübaşı distinct has a
very suitable geography for developing of handicrafts. In Köprübaşı,
handicrafts like cradle, kemancha, spoon, and basket have been still done. In
this article, firstly some information is given about the description of
cradle, historical developments, then making of cradle in the area is
researched and lastly verbal culture elements about the cradle are included.
The cradle, which has an important role in connecting both past and present
like other handicrafts, is worth to be lived and researched with its traditions
and verbal culture.

Anahtar Kelimeler

Trabzon, Köprübaşı, Cradle, Handicraft, Verbal Culture Elements

Kaynakça

• AKGÜNDÜZ, Ahmed (2002). “Bir Aile ve Hizmet Müessesesi Olarak Osmanlı'da Harem”, Türkler, Cilt 10: 572-633 Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• ARSEVEN, Celal Esad (1950). Sanat Ansiklopedisi, Cilt 3, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• BAŞARAN, Fatma Nur ve Hanife YARMACI (2012). “Ağrı-Doğubayazıt Yöresi Dokuma Beşik Örnekleri”, Süleyman Demirel Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Hakemli Dergisi (9): 97-108.
• BAŞGÖZ, İlhan (1993a). Türk Bilmeceleri 1, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• BAŞGÖZ, İlhan (1993b). Türk Bilmeceleri 2, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• CİRAVOĞLU, Tevfik Vural (2009). Trabzon Folkloru, İstanbul: Türkmenler Mat.
• ÇELİK, Ali (1994). “Trabzon Yöresi Ağıtları”, Milli Folklor, 3(23): 18-24.
• ÇELİK, Ali (2005). Mânilerimiz ve Trabzon Mânileri, 1. Baskı, Ankara: Akçağ Yayınları.
• DUMAN, Mustafa (2011). Trabzon Halk Kültürü, 1. Baskı, İstanbul: Heyamola Yayınları.
• DURGUN, Hasan Hüsnü (Ed.) (2005) Geçmişten Geleceğe Çaykara Dernekpazarı, İstanbul: Seçil Ofset.
• EREN, Hasan (1999). Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü, Ankara: Bizim Büro Basımevi.
• ERGÖNENÇ AKBABA, Dilek ve Hasan BENLİ (2011). “Anadolu’da ve Kuzey Kafkasya’da Yaşayan Nogay Türklerinde Doğum Sonrası İnançlar”, Gazi Türkiyat Türkoloji Araştırmaları Dergisi, (9): 87-100.
• EYNALLI, Ebru (2014). “Vakıfsever Bir Hanım Sultan: Mihrimah”, Vakıf Restorasyon Yıllığı, (9): 7-22.
• İSAYEV, Y. N. (2013). “Çuvaşçada ve Bazı Türk Şivelerinde “Ardıç” Kelimesinin Mitolojik Anlamı ve Etimolojisi”, Çev. Bülent Bayram, Türük Dil, Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, (2): 432-435.
• KARACA, Sabahattin (2000). Her Yönüyle Dünden Bugüne Ağasar-Şalpazarı, 1. Baskı, İstanbul: Göksu Grafik.
• MUSTAFA, Ali (1982). “Beşik”, Kıyı Dergisi, (10): 3-8.
• MUSTAFA, Ali (2009) “Beşik”, Bir Şiirdir Trabzon Osmanlı’dan Günümüze Trabzon Şiir Antolojisi, ed. Mehmet Akif Bal, 1. Baskı içinde (125), Ankara: Cantekin Mat.
• ÖKSÜZ, Selami (2005). “Güneşli’nin Son Beşikçileri”, Tekne Kültür-Sanat Dergisi, 3: 30-33.
• SÜMERKAN, M. Reşat (1982). “Doğu Karadeniz Köylerinde Renk Beğenisi”, Kıyı Dergisi, 15: 10-13. Trabzon İl Yıllığı (2006). Trabzon: İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayınları.
• Türk Ansiklopedisi (1974). Cilt 21, Ankara: Milli Eğitim Basımevi.
• YILDIZ, M. Cengiz (2013). “Harput’taki Ziyaret Yerleri Etrafında Oluşan Ritüellere Din Sosyolojisi Açısından Bakış”, Fırat Üniversitesi Harput Uygulama ve Araştırma Merkezi Geçmişten Geleceğe Harput Sempozyumu, ss. 879-892, Elazığ.
• Kaynak Kişiler: *K 1: İsmail Avcı, Köprübaşı 1961, Lise Mezunu, Esnaf. (Görüşme: 06. 06. 2012). | **K 2: Hasan Çin, Sürmene 1972, Ortaokul Mezunu, Esnaf. (Görüşme: 06. 06. 2012).