Türk Hukukunda ve İngiliz Hukukunda Yakalamaya Dair Kısa Bir Karşılaştırma

Yıl 2015, Cilt: 5 Sayı: 2, 9 - 38, 01.12.2015

Ümit Güveyi

Öz

İngiliz Hukuku ile Türk Hukuku arasındaki farklılaşma, sosyolojik farklılıkların doğal bir neticesidir. İngiliz Hukuk Sisteminin bin yılı aşkın kadim geçmişine oranla Türk Hukuk Sisteminin temeli, henüz yakın bir geçmiş olarak nitelendirilebilmektedir. Diğer taraftan Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi bu iki hukuk düzeninin ortak paydası olarak yakınlaştırıcı bir etkiye sahiptir. İngiliz Hukuk Sisteminin kadim geçmişi özellikle hukuki birikimin oluşumu bakımından büyük bir öneme sahiptir. İngiliz Hukukunun sahip olduğu derin hukuki birikim; mevzuat, uygulama ve organik oluşum boyutlarıyla tüm sisteme müspet bir biçimde sirayet ederek hak ve özgürlüklerin gelişimine yadsınamayacak ölçüde katkı sağlamaktadır. İngiliz sisteminin sağlıklı bir biçimde işleyişi ise temelinde, yasama ile yargı erkleri arasındaki uyuma işaret etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Türk Hukuk Sistemi, İngiliz Hukuk Sistemi, yakalama, gözaltı, yasama ve yürütme erkleri arasındaki uyum

A Short Comparison on Arrest in Turkish Legal System and English Legal

Öz

SystemT he differences between English Legal System and Turkish Legal System is a natural consequence of sociological differences. Compared to the ancient history of English Legal System, Turkish Legal System’s foundation can be characterised as an early history. On the other hand European Convention on Human Rights has an unifying effect as a common ground of these two different systems.Ancient history of English Legal System has great importance about law accumulation. The law accumulation of English Legal System has an incontrovertibly contribution to the development of rights and freedoms by its positive effects in legislation, judiciary and organic formation dimensions. The healthy functioning of the English system grounds from the harmony between legislative power and judicial power

Anahtar Kelimeler

Turkish Legal System, English Legal System, arrest, detention, harmony between legislative power and judicial power

Kaynakça

• Legislation, Constables’ Protection Act 1750, (http://www.legislation.gov.uk/apgb/Geo2/24/44), (27.11.2014).
• BRADLEY/EWING, 2011, ss. 451-452.
• Legislation, Police and Criminal Evidence Act 1984, (http://www.legislation.gov.uk/ukpga/1984/60/ contents), (27.11.2014); Bradley/Ewing, s. 452.
• Legislation, Serious Organised Crime and Police Act 2005, (http://www.legislation.gov.uk/ukp- ga/2005/15/contents), (27.11.2014).
• BRADLEY/EWING, 2011, s. 452.
• Court of Appeal, 2009 tarihli, Buckley & Ors v. Thames Valley Chief Officer Kararı, (http://www.bailii. org/ew/cases/EWCA/Civ/2009/356.html), (27.11.2014).
• BRADLEY/EWING, 2011, s. 453.
• Court of Appeal, 2002 tarihli, Chief Constable of Humberside Police v. Mc Quade Kararı, (http://www. bailii.org/ew/cases/EWCA/Civ/2001/1330.html), (28.11.2014).
• Court of Appeal, 1982 tarihli, Regina v. Howell Kararı, (http://www.hrcr.org/safrica/arrested_rights/Re- gina_Howell.htm), (28.11.2014).
• Asayişi bozma eyleminden etkilenmesi muhtemel tüm insanlar özel mülk içerisindeyseler ve davranış dı- şarıda bulunan başkaca kimseyi kapsamıyorsa söz konusu davranış asayişi bozmanın özel mülkte ger- çekleştiği kabul edilmektedir. Court of Appeal, 1990 tarihli, Mc Connel v. Chief Constable of Greater Manchester Kararı, (http://www.freebeagles.org/caselaw/CL_bp_McConnell_full.html), (28.11.2014).
• Yakalama Sonrası Gerçekleştirilen İşlemler
• House of Lords, 1947 tarihli, Christie v. Leachinsky Kararı, (http://www.bailii.org/uk/cases/UKHL/1947/2. html), (29.11.2014).
• Court of Appeal, 2004 tarihli, Taylor v. Chief Constable of Thames Valley Police Kararı, (http://www. bailii.org/cgi-bin/markup.cgi?doc=/ew/cases/EWCA/Civ/2004/858.html&query=THAMES+and+VALLEY +and+TAYLOR&method=boolean), (29.11.2014).
• Söz konusu hükümlerin tamamı, Yakalama üzerine arama başlıklı PACE md. 82 kapsamında düzenlenmek- tedir.
• İlgili mevzuat olarak: PACE, the Home Office Code of Practice on the Detention, Treatment and Questio- ning of Persons by Police Officers sayılabilmektedir. sorumludur84.
• Yakalananın Hakları
• PACE md. 41 uyarınca polis yakalanan kişiyi yirmi dört saate kadar gözaltında tuta- bilmektedir. Takibi şikâyete bağlı olmayan suçlarda ise müfettiş/başkomiser rütbesine sahip olan polis memuru tarafından bu süre otuz altı saate kadar çıkarılabilmektedir. Söz konusu otuz altı saatlik süre polisin mahkemeye85 başvurması üzerine mahkemeden alınacak bir karar ile toplamda doksan altı saate kadar uzatılabilmektedir.
• Bu kararı verecek olan magistrates’ court adlı mahkeme iki ya da daha fazla hâkimden oluşan bir mahke- medir. Söz konusu mahkemede jüri yoktur. Bkz. GOV.UK. Criminal Courts, (https://www.gov.uk/courts/ magistrates-courts), (30.11.2014).
• Haksız Yakalamaya Karşı Başvurulabilecek Hukuki Çareler
• yılında bir kararında91 Court of Appeal tarafından jürilere, polislerin kötü dav- ranışlarından kaynaklanan davalarda yüksek tazminat verilebileceğini gösteren bir tav- siye yer almıştır. Bahsi geçen karar sonrasında polisin kötü muamelesinden kaynakla- nan davalarda yüksek tazminatlara hükmedilmiştir. Tazminat davası yanında polise kar- şı ceza davası da açılabilmekle birlikte hukuka aykırı eylem nedeniyle polis memurunun şahsından ziyade bağlı bulunduğu birim suçlu bulunmaktadır92.
• Bağımsız Polis Şikâyeti Komisyonu (Independent Police Complaints Commissions), 86 Legislation, Mental Health Act 1983, (http://www.legislation.gov.uk/ukpga/1983/20/section/136), (30.11.2014).
• HM Government, ss. 77-78; Ayrıca parlamenter dokunulmazlığı konusunda bkz. PARPWORTH, 2012, ss. 129-134; BRADLEY/EWING, 2011, ss. 213-232.
• Police Act 1996 md. 88.
• Court of Appeal, 1990 tarihli, Kirkham v. Chief Constable of Greater Manchester Kararı, (http://www. bailii.org/ew/cases/EWCA/Civ/1989/3.html), ( 30.11.2014).
• Court of Appeal, 2001 tarihli, Vellino v. Chief Constable of Manchester Kararı, (http://www.bailii. org/cgi-bin/markup.cgi?doc=/ew/cases/EWCA/Civ/2001/1249.html&query=VELLINO&method=boolean), (30.11.2014).
• Court of Appeal, 1997 tarihli, Thompson v. Metropolitan Police Commissioner Kararı, (http://www.bailii. org/ew/cases/EWCA/Civ/1997/3083.html), (30.11.2014).
• 2005 yılında bir kişi terörist zannedilerek vurulmuş ve hayatını kaybetmiştir. Olay sonrası soruşturma açılmış ve kişinin ölümüne neden olan eylemi gerçekleştiren polis memuru değil polisin görev yaptığı Met- ropolitan Police Kurumu suçlu bulunmuştur. BRADLEY/EWING, 2011, s. 467.
• Türk Hukuku ile İngiliz Hukuku kapsamında yakalama konusunda verilen bilgiler ışığında iki sistemin belirli başlıklar altında ana hatları ile karşılaştırılabilmesi mümkündür. Şöyle ki: A. Hukuk Sistemleri Bakımından
• The Crown Prosecution Service, 1986 yılında, Prosecution of Offences 1985 ile kurulmuş olup, İngiltere ve Galler’de esas cezai soruşturma makamıdır. Bkz. The Crown Prosecution Service, Introduction, (http:// www.cps.gov.uk/about/index.html), 02.12.2014).
• IPCC, A Guide to IPCC Independent Investigations, (https://www.ipcc.gov.uk/sites/default/files/Docu- ments/investigation_commissioner_reports/guide_to_IPCC_investigations_Nov2013.PDF), (02.12.2014). gelişmelerin bir ürünü olmasına karşın, Türk Hukuk Sistemi çok daha genç bir sistemdir. Bu itibarla iki sistemde mevcut hukuk kurallarında görülen farklılaşma, hukuk kuralları- nın uygulanışı açısından da gözlemlenebilmektedir.
• Mevzuat bakımından bir karşılaştırmaya gidildiğinde; İngiliz Hukuku’nda konunun daha karmaşık ve ayrıntılı bir biçimde düzenlendiği, bu doğrultuda organik yapılanma- nın da karmaşık bir biçimde geliştiği anlaşılmaktadır. Diğer taraftan Türk Hukuku’nda durum daha anlaşılır bir nitelik taşımaktadır. Diğer taraftan her iki sistem de AİHS’ne paralel bir gelişim göstermektedir.
• B. Yakalama Yetkisi Bakımından
• Yakalamada yetkinin kapsamı konusuna bakıldığında, İngiliz Hukuku’nda polise daha geniş bir yetki alanı tanındığı ve fakat söz konusu geniş yetkinin ciddi bir biçim- de yargısal denetime tabi tutulduğu görülmektedir. Türk Hukuku’nda ise polise tanınan yakalama yetkisi daha sınırlı tutulmakta ve yakalama konusunda baş aktör savcı olarak belirlenmektedir. Diğer taraftan söz konusu yetkinin denetimi konusunda her iki sistem de yargısal denetimi öngörmesine rağmen, İngiliz Hukuku’nda yer alan bağımsız dene- tim kurumuna karşılık gösterilebilecek bir kurum Türk Hukuku’nda yer almamaktadır.
• C. Yakalama Sonrası İşlemler Bakımından
• D. Yakalananın Hakları Bakımından
• İngiliz Hukuku’na göre yakalanan; ücretsiz olarak avukattan ve hukuki danışmanlıktan faydalanma hakkı, ilgili mevzuatı inceleme hakkı, yakalanmayı haber verme hakkı, ilgili mevzuatı inceleme hakkı, tercümandan faydalanma hakkı ve şayet yabancı ise elçilik ya da konsolosluğu ile iletişime geçme hakkı, gözaltı tutanaklarından kopya edinme hakkı, susma hakkı, savunmasında kullanabileceği her türlü bilgi ve belgeye erişim hakkı, tıbbi destekten faydalanma hakkı ve kovuşturmaya başlanmış ise duruşmadan önce delillere erişim hakkına sahiptir.
• Çalışma kapsamında, yakalama kurumunun iki farklı hukuk düzenindeki görünümü kar- şılaştırmalı olarak ele alınmaya çalışılmıştır. Söz konusu iki düzen başta Kara Avrupası Hukuk Sistemi ile Anglo-Sakson Hukuk Sistemi olmak üzere temelde farklılık göster- mekle birlikte; her ikisi de AİHS noktasında birleşmektedir. Diğer taraftan söz konusu (AİHS’ne uyum konusundaki) amaç ortaklığı İngiliz Hukuku ile Türk Hukuku arasındaki farklılığı ortadan kaldırmamaktadır. Mevcut farklılık çalışma kapsamında ortaya konul- maya çalışıldığı üzere polis gücü ve yakalama konusunda da varlığını sürdürmektedir.
• İngiliz Hukuku yakın zamanda özellikle AİHS’ne uyum süreciyle, yakalama
• , (Constituional).
• BRADLEY, A. W./ EWING, K. D. Constitutional & Administrative Law, 15th Edition, Pearson Education Limited, Malaysia, 2011.
• CENTEL, Nur. Ceza Muhakemesi Hukukunda Tutuklama ve Yakalama, İstanbul 1992.
• COURTS AND TRIBUNALS JUDICIARY, “Structure of the Court System”, (http://www.judiciary.gov.uk/ about-the-judiciary/the-justice-system/court-structure/), (25.11.2014).
• ERDOĞAN, Mustafa. Anayasa Hukuku, 6. Baskı, Orion Kitabevi, Ankara, 2011.
• IPCC, A Guide to IPCC Independent Investigations, (https://www.ipcc.gov.uk/sites/default/files/ Documents/investigation_commissioner_reports/guide_to_IPCC_investigations_Nov2013. PDF), (02.12.2014).
• IPCC, History, (https://www.ipcc.gov.uk/page/history), (01.12.2014).
• KUNTER, Nurullah. Muhakeme Hukuku Dalı Olarak Ceza Muhakemesi Hukuku, 9. Baskı, İstanbul, 1989. KUNTER, Nurullah/ YENİSEY, Feridun. Muhakeme Hukuku Dalı Olarak Ceza Muhakemesi Hukuku, 11. Baskı, İstanbul, 2000.
• KUNTER, Nurullah/ YENİSEY, Feridun/ NUHOĞLU, Ayşe. Muhakeme Hukuku Dalı Olarak Ceza Muhakemesi Hukuku, 14. Baskı, İstanbul, 2006.
• LORD BİNGHAM OF CORNHİLL, Lordlar Kamarası, 17 Haziran 2004 tarihli Ullah, R (on the Application of) v. Special Adjudicator Kararı içerisinde, 20. Paragraf, (http://www.bailii.org/uk/ cases/UKHL/2004/26.html ), (26.11.2014).
• LOVELAND, Ian. Constitutional, Administrative Law and Human Rights: A Critical Introduction, Sixth Edition, Oxford University Press, Croydon, 2012.
• GOV.UK. Criminal Courts, (https://www.gov.uk/courts/magistrates-courts), (30.11.2014).
• GÖREN, Zafer. Anayasa Hukuku, Yetkin Yayınları, Ankara, 2011.
• GÖZLER, Kemal. Türk Anayasa Hukuku, 16. Baskı, Ekin Kitabevi, Bursa, 2014.
• GÖZLÜGÖL, Said Vakkas. “Diplomatik Dokunulmazlıkların ve Ayrıcalıkların Kötüye Kullanılması”, Marmara Üniversitesi Hukuku Fakültesi, Hukuk Araştırmaları Dergisi, Y. 2013, C. 19, S. 1, ss. 99-127.
• GÜVEYİ, Nazmiye. Anayasa Mahkemesi’ne Bireysel Başvuruda Kabul Edilebilirlik Aşaması, On İki Levha Yayıncılık, İstanbul, 2015.
• HM Government, Parliamentary Privilege, The Stationery Office Limited, UK, 2012.
• ÖZBEK, Veli Özer/ KANBUR, Mehmet Nihat/ DOĞAN, Koray/ BACAKSIZ, Pınar/ TEPE, İlker. Ceza Muhakemesi Hukuku, 6. Baskı, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2014.
• ÖZBUDUN, Ergun. Türk Anayasa Hukuku, 7. Baskı, Yetkin Yayınları, Ankara, 2002.
• ÖZTÜRK, Bahri/ ERDEM, Mustafa Ruhan/ ÖZBEK, Veli Özer. Uygulamalı Ceza Muhakemesi, 5. Baskı, Ankara, 2000.
• PARPWORTH, Neil. Constitutional & Administrative Law, 7th Edition, Oxford University Press, Hampshire, 2012.
• SLAPPER, Gary/ KELLY, David. The English Legal System, Ninth Edition, Routledge-Cavendish, Oxon, 2009.
• SOYASLAN, Doğan. Ceza Muhakemesi Hukuku, 3. Baskı, Yetkin Yayınları, Ankara, 2007.
• ŞAHİN, İlyas. Türk Ceza Yargılaması Hukukunda Yakalama ve Gözaltına Alma, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2003.
• TEZCAN, Durmuş. Türk Hukukunda Haksız Yakalama ve Tutuklama, Ankara Üniversitesi Basımevi, 1989.
• TEZİÇ, Erdoğan. Anayasa Hukuku, 13. Baskı, Beta Yayıncılık, İstanbul, 2009.
• THE CROWN PROSECUTION SERVICE, Introduction, (http://www.cps.gov.uk/about/index.html), 02.12.2014)
• THE SUPREME COURT, The Supreme Court, (https://www.supremecourt.uk/about/the-supreme- court.html), (26.11.2014).
• TOROSLU, Nevzat/ FEYZİOĞLU, Metin. Ceza Muhakemesi Hukuku, 9. Baskı, Savaş Yayınevi, Ankara, 2012.
• ÜNVER, Yener/ HAKERİ, Hakan. Ceza Muhakemesi Hukuku, Adalet Yayınevi, Ankara, 2010.
• WILSON, Steve/ MITCHELL, Rebecca/ STOREY, Tony/ WORTLEY, Natalie. English Legal System, 2nd Edition, Oxford University Press, New York, 2011.