SAHİPLİĞE DAYALI KİRA SERTİFİKALARI VE BUNLARIN SAF İNANÇLI İŞLEM NİTELİĞİ

Yıl 2020, Cilt: 10 Sayı: 1, 150 - 182, 15.06.2020

Elif Berktaş Yüksel

https://doi.org/10.32957/hacettepehdf.704507

Öz

Türk sermaye piyasası hukukunda, ‘Kira Sertifikalarına ve Varlık Kiralama Şirketlerine İlişkin Esaslar Hakkında Tebliğ’ ile ilk kez ihracına olanak tanınan kira sertifikaları, önceleri, yalnızca sukuk’un bir türü olan ijara sukuk’un yansıması şeklinde piyasalarda yer aldı. ‘6362 sayılı Sermaye Piyasası Kanunu’ ve ‘III-61.1 Kira Sertifikaları Tebliği’ ile, ‘sahipliğe dayalı kira sertifikası’ da dahil olmak üzere beş farklı kira sertifikası türü düzenlenerek, kira sertifikaları terimi, yalnızca ijara sukuk’u yansıtacak şekilde değil, sukuk terimine karşılık gelecek şekilde kullanılmış oldu. Literatürde, sahipliğe dayalı kira sertifikalarının hukuki niteliği ve sertifika ihracını gerçekleştiren Varlık Kiralama Şirketi (VKŞ)’nin portföyünde yer alan varlığın mülkiyetinin veya hakkın sahipliğinin kime ait olduğu konusu tartışmalıdır. Kanaatimizce, kaynak kuruluş, VKŞ ve sertifika sahibi yatırımcılar olmak üzere üç sacayağına dayanan ve kendine özgü yapıya sahip olan sahipliğe dayalı kira sertifikası işlemleri saf inançlı işlem niteliğindedir. Kaynak kuruluş ile VKŞ arasında gerçekleştirilen inanç anlaşması çerçevesinde, varlığını ve/veya hakkını, vade sonunda geri almak inancıyla VKŞ’ye devreden kaynak kuruluş inanan; ihraca dayanak varlık ve/veya hakkı vade boyunca yatırımcıların menfaatine yönetmek amacıyla kaynak kuruluştan devralan VKŞ inanılan ve kira sertifikasının itfasına kadar inanç konusu kendi menfaatine VKŞ tarafından yönetilecek olan yatırımcılar ise yararlanan konumundadır. Kaynak kuruluş ile VKŞ arasında gerçekleştirilen inanç anlaşmasına, en yakın tipik sözleşme olarak vekalet hükümleri kıyasen uygulanmalıdır.

Anahtar Kelimeler

Sukuk, Sahipliğe Dayalı Kira Sertifikası, Varlık Kiralama Şirketi, Geri Alım Hakkı, Saf İnançlı İşlem

Kaynakça

• AFSHAR, Tahmoures A., “Compare and Contrast Sukuk (Islamic Bonds) with Conventional Bonds, Are they Compatible?”, The Journal of Global Business Management, 2013, C. 9, S.1, (s. 44-52).
• AHMED, Essia Ries/ ISLAM, Md. Aminul/ ALABDULLAH, Tariq Tawfeeq Yousif, “Islamic Sukuk: Pricing Mechanism and Rating”, Journal of Asian Scientific Research, 2014, S. 4, C. 11, (s. 640-648).
• AKTAŞ, Mehmet Murat, “Muşaraka Sukuk ve Türk Hukukunda Düzenlenişi”, https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/271153, son erişim tarihi: 21.11.2019.
• ALTINKAYA, Rıdvan, Sukuk Finans Modeli ve Türkiye’deki Modelinin Araştırılması, Yüksek Lisans Tezi, Karabük Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2014.
• AMMANN, F., Treuhand und Grundbuch, Bern, 1946.
• ARIFF, Mohamed/ SAFARI, Meysam/ MOHAMAD, Shamsher, “Sukuk Securities, Their Definitions, Classification and Pricing Issues”.
• AYDIN, Erkan / AYYILDIRIM, Kadir, “Kira Sertifikalarının ve Varlık Kiralama Şirketlerinin Gelir Vergisi ve Kurumlar Vergisi Bakımından Değerlendirilmesi”, Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 2015, S. 46, (s. 43-74).
• AYTAÇ, Zühtü, “Özel Finans Kurumlarının Hukuki Yapısı”, (s. 221-246), https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/38330, son erişim tarihi: 21.10.2019.
• BAFRA, Erdem, İslami Bankacılıkta Sukuk (Kira Sertifikaları) ve Uygulaması, 1. Baskı, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2016.
• BAYINDIR, Abdülaziz, İslam Ansiklopedisi, BEY‘bi’l-VEFÂ, 1992, C. 6.
• BÜYÜKAKIN, Figen/ ÖNYILMAZ, Onur, “Faizsiz Finansman Bonosu Sukuk ve Türkiye Uygulamaları”, Finansal Araştırmalar ve Çalışmalar Dergisi, 2012, S. 4, C. 7, (s.1-16).
• DURMUŞ, Abdullah, “Modern Bir Finansal Araç Olarak Sukuk ve Fıkhi Açıdan Tahlili”, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, 2010, S. 16, (s. 141-156).
• ECE, Nalan, “Dünya’da ve Türk Bankacılık Sektöründe İslam Bankalarının Gelişimi”, Akademik Bakış Dergisi, 2011, S. 25, (s. 1-17).
• EREN, Fikret, Borçlar Hukuku Genel Hükümler, 21. Baskı, Yetkin Yayınları, Ankara, 2017.
• ESENER, Turhan, Türk Hususi Hukukunda Muvazaalı Muameleler, Fakülteler Matbaası, İstanbul, 1956.
• FELMANN, Walter, Berner Kommentar, Schweizerisches Zivilgesetzbuch, Das Obligationenrecht, Band VI, 2. Abteilung Die einzelnen Vertragsverhältnisse, 4. Teilband, Der einfache Auftrag, Art. 394-406 OR, Bern, 1992, Art. 394.
• GERSTLE, Leo, Das reine Treuhandgeschäft im schweizerischen Privtrecht, Stämpfli Verlag, Bern, 1917.
• GÜNGÖREN, Muaz, Katılım Bankalarında Menkul Kıymet İhracının (Seküritizasyon) Yapısal Farklılık Gösteren Finansal Piyasalarda Uyum Modellemesi: Sukuk Örneği, Doktora Tezi, Kadir Has Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 2011.
• GÜRLER, Halil Emre, “Türk Hukuku’nda İnançlı İşlemler”, https://www.academia.edu/39316328/Türk_Hukukunda_İnançlı_İşlemler, son erişim tarihi: 31.10.2019.
• GÜVENÇ, Özgür, Taşınmazların İnançlı İşlemle Devri, 1. Basım, Yetkin Yayınları, Ankara, 2014.
• HAHOLU, Murat, “Sukuk İhraçları ve Ülkemizdeki Sukuk Düzenlemeleri”, Çerçeve Dergisi, 2012, C. 58, (s. 128-139).
• HANSMANN, Henry/ MATTEI, Ugo; “The Functions of Trust Law: A Comparative Legal and Economic Analysis”, New York University Law Review, C. 73, S. 434, 1998.
• HELVACI, İlhan, “Türk Medeni Kanunu’na Göre Sözleşmeden Doğan İpotek Hakkı”, İstanbul 2008.
• HONSELL, H. / VOGT, N. P. / WEWGAND, W., Basler Kommentar, Obligationenrecht I (Art. 1-529 OR), 6. Auflage, Helbing Lichtenhahn Verlag, Basel, 2015, (Art. 18).
• HOOFS, K. (Ed. Boudewijn BOUCKAERT), “Property Rights in Legal History”, Property Law and Economics: Encyclopedia of Law and Economics, 2. Baskı, C. 5, Cheltenham, Northampton, Edward Elgar, 2010, (s. 5-30).
• HUGUENIN, C. / MÜLLER-CHEN, M., Handkommentar zum Schweizer Privatrecht, Vertragsverhaltnisse Teil 2: Arbeitsvertrag, Werkvertrag, Auftrag, GoA, Bürgschaft 3. Auflage [CHK – Gehrer Cordey, C. / Giger, G.], Schulthess, Basel, 2016, (Art. 394).
• İNAN, Ali Naim / YÜCEL, Özge, Borçlar Hukuku Genel Hükümler, 4. Baskı, Seçkin Yayıncılık, Eylül 2014. KAAN, Enver Osman, ‘Finansman Kaynağı Olarak Bey’ Bi’l-Vefa, Bey’ Bi’l-İstiğlal ve Bey’u’l-Îne”, Dil ve Edebiyat Araştırmaları, Bahar 2018, S. 17, (s. 223-251).
• KALLEK, Cengiz, “Bir Hukuk, Maliye ve Ticaret Terimi Olarak SAK”, Recep Şentürk (Ed.), Ekonomik Kalkınma ve Değerler, UTESAV, İstanbul, 2008, (s. 157-170).
• KAYAPINAR, Hüseyin, İslâm Hukûku’nda Beyu’l-Vefâ ve Bey’u Bi’l-İstiğlâl Akitleri, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, M.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 1986.
• KELLER, Rolf, Das fiduziarische Rechtsgeschäft im schweizerischen Zivilrecht, Verlag von Stämpfli & Cie., Bern, 1944.
• KILIÇOĞLU, Ahmet, Borçlar Hukuku Genel Hükümler, Genişletilmiş 21. Bası, Turhan Kitabevi, Ankara, 2017.
• KOCAYUSUFPAŞAOĞLU, Necip, Borçlar Hukuku Genel Bölüm, Borçlar Hukukuna Giriş Hukuki İşlem Sözleşme, Yenilenmiş, Genişletilmiş, Tamamlanmış 4’üncü Bası’dan 7nci Tıpkı Bası, Filiz Kitabevi, İstanbul, 2017.
• KOÇAK, Sefa, “Sukuk: Çeşitleri, Piyasası ve Ülkemizdeki Gelişimi”, Vergi Sorunları Dergisi, 2012, C. 283, (s. 177-186).
• KÖPRÜLÜ, Bülent / KANETİ, Selim, Sınırlı Ayni Haklar, 2. Bası, İstanbul, 1982-1983.
• KUNTALP, Erden, “Finansal Kiralama Sözleşme Tipinin Özellikleri ve Bu Özellikler Açısından FKK md. 25/1’in Değerlendirilmesi (Finansal Kiralama Konusu Malın Teminat İşlevi)”, Prof. Dr. Kemal Oğuzman’a Armağan, Ocak 2002.
• KUNTALP, Erden, Kâr Ortaklığı Belgesi, Türkiye Bankalar Birliği Yayınları, Olgaç Matbaası, Ankara 1983.
• KUNTALP, Erden, “Lex Commissoria Yasağı Kavramı, Koşulları ve Uygulama Alanı”, İnan Kıraç’a Armağan, Galatasaray Üniversitesi Yayınları, S. 1, İstanbul, 1994.
• KUNTALP, Erden, “Lex Commissoria Yasağı Kavramı, Koşulları ve Uygulama Alanı”, İnan Kıraç’a Armağan, Ankara 1995.
• KÜÇÜKÇOLAK, Necla, “Faizsiz Finansman Sertifikası Sukuk’un Türk Sermaye Piyasası Açısından Değerlendirilmesi”, Finans Politik ve Ekonomik Yorumlar, 2008, C. 45, S. 520.
• LAHSASNA, Alcene / HASSAN, M. Kabir / AHMAD, Rubi, Forward Lease Sukuk in Islamic Capital Markets: Structure and Governing Rules, 1. Bası, Palgrave Macmillan Cham, 2018, https://doi.org/10.1007/978-3-319-94262-9, son erişim tarihi: 14.11.2019.
• MERZ, Hans, “Legalzession und Aussonderungsrecht gemäss Art. 401 OR, in Erhaltung und Entfaltung des Rechts in der Rechtsprechung des Schweizerischen Bundesgerichts”, Festgabe der schweizerischen Rechtsfakultäten zur Hundertjahrfeier des Bundesgerichts, Basel, 1975.
• MESCİ, Çağlar, İstanbul Kadı Sı̇cı̇llerı̇ Işığında Bey‘Bı̇’l- İstı̇ğlâl Akı̇dlerı̇, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 2017, http://katalog.marmara.edu.tr/veriler/yordambt/cokluortam/BDC48D98-416A-5C43-A782-935CECB54FC6/2EAF5674-2682-5F47-9105-64BA713E719C.pdf, son erişim tarihi: 26.11.2019.
• NISAR, Shariq, “İslami Hisse Senedi (Sukuk): Giriş ve Uygulama Sukuk Konusunda Son Bilgiler, Ekonomik Kalkınma ve Değerler, UTESAV, İstanbul, 2008.
• NOMER, Haluk N., Vefa Hakkı, İstanbul, 1992.
• NOMER, Haluk Nami, Teminat Amaçlı Vefalı Satışlar ile İnanç Sözleşmeleri ve Lex Commissoria Yasağı, Cevdet Yavuz’a Armağan, (s. 2007-2015).
• OĞUZ, A., “Roma ve Türk Hukukunda İnançlı İşlem ve Vekâlet Sözleşmelerinin Karşılaştırılması”, AÜHFD, C. XLI, S. 1-4, Ankara, 1989-1990.
• OĞUZMAN, Kemal /ÖZ, Turgut, Borçlar Hukuku Genel Hükümler, C.1, Gözden Geçirilmiş 15. Bası, Vedat Kitapçılık, İstanbul, 2017.
• OĞUZMAN/ SELİÇİ/ OKTAY ÖZDEMİR, Eşya Hukuku, 16. Tıpkı Bası, İstanbul, 2013.
• OKTAY ÖZDEMİR, Saibe, Teminat Amaçlı Mülkiyet Devri Sözleşmeleri, Milletlerarası Hukuk ve Milletlerarası Özel Hukuk Bülteni, Prof. Dr. Aysel Çelikel’e Armağan, C. 19-20, S: 1-2, 1999-2000.
• ÖZ, Turgut, “Parçalanmış Bir Mülkiyet: Trust”, Prof. Dr. Rona Serozan’a Armağan, XII Levha Yayınları, İstanbul, 2010, (s.1425-1444).
• ÖZDEMİR, Mücahit/ ASLAN, Hakan, Türkiye’de İslami Finansın Dönüşümünün Ekonomi Politiği, I. Baskı, Seta Yayınları, 2017 (Rapor).
• ÖZSOY, İsmail/ YABANLI, Aydın, “Yeni Gelişmeler Işığında Türkiye’de Faizsiz Finans ve Katılım Bankacılığı”, Turcomoney Dergisi, 2011, Şubat Sayısı, (s. 1-6).
• ÖZSUNAY, Ergun, Türk Hukukunda ve Mukayeseli Hukukta İnançlı Muameleler, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, İstanbul, 1968.
• RADU, Mihnea-Dan, “Fiducia: From Fides to Trust and the New Romanian Civil Code Regulation”, Valahia University Law Study, 2012, C. 20, S. 2.
• SARI, Salim Sercan, Alternatif Bir Finansman Aracı Olarak: Sukuk, Yüksek Lisans Tezi, Erzincan, Erzincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2014.
• SCHWARZ, Andreas B. (çev. Bülent Davran), “Roma Hukuku ve İngiliz Hukuku”, Hukuk Fakültesi Mecmuası, (ss. 180-202), s. 196.
• SIEBERT, W., Das rechtsgeschäftliche Treuhandverhältnis, Ein Dogmatischer und Rechtsvergleichender Beitrag zum Allgemeinen Treuhandproblem, Marburg in Hessen, 1933.
• SİRMEN, Lale, Eşya Hukuku, 3. Bası, Yetkin Yayınları, Ankara 2015.
• SÖYLER, İlhami, Hukuki ve Mali Boyutlarıyla Sukuk (Kira Sertifikaları), Gazi Kitabevi, 2014.
• ŞARKAYA İÇELLİOĞLU, Cansu, “Bir Sermaye Piyasası Aracı Olarak Sukuk: S&P Sukuk Endeksi ve Geleneksel Tahvil Endeksi Üzerine Bir Uygulama”, BAİBÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2019, C. 19, S. 1/Bahar, (s. 43-62).
• TANDOĞAN, Haluk, “İnançlı İşlemlerde İnananın Korunması Sorunu ve Bu Sorunun Çözümünde BK md. 393’ten Yararlanma Olanağı”, Temsil ve Vekalete İlişkin Sorunlar Sempozyumu, İstanbul, 1977.
• TANDOĞAN, Haluk, Borçlar Hukuku Özel Borç İlişkileri, C. II, Vedat Kitapçılık, İstanbul, 2010.
• TEKİN, Abdullah, “Türkiye’de Kira Sertifikaları ile İslami Finans Piyasalarındaki Eşdeğer Ürünler Arasında Bir Karşılaştırma”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Meslek Yüksekokulu Dergisi, 2017, S. 2, C. 20, (s. 160-175).
• TOK, Ahmet, İslami Finans Çerçevesinde Sukuk (İslami Tahvil) Uygulamaları, Katılım Bankaları ve Türkiye Açısından Değerlendirmeler, Sermaye Piyasası Kurulu Yayınları, Ankara, 2009.
• ULUSOY, Ahmet/ ELA, Mehmet, “Türkiye’de Devlet Sukuku İhraçları ve İhtiyacı”, 2. Uluslararası Çin’den Adriyatik’e Sosyal Bilimler Kongresi, İktisadi Kalkınma ve Sosyal Araştırmalar Derneği Yayınları, 2016, (s. 341-358)
• VAN ERP, J.H.M. / AKKERMANS, B. (Ed. Boudewijn Bouckaert), “Property Rights: A Comparative View”, International Encyclopaedia of Law and Economics, Edward Elgar, 2010.
• WÄLLI, Pierre, Das reine fiduziarische Rechtsgeschäft, Verlag Schulthess & Co. AG., Zürich, 1969.
• YARDIMCIOĞLU, Mahmut/ AYRIÇAY, Yücel/ SABUNCU, İbrahim/ GEREKLİ, İsa, “Türkiye’de Sukuk: Kira Sertifikaları”, KSÜİİBF, C. 4, S. 1, 2014.
• YAVUZ, Cevdet, Borçlar Hukuku Dersleri: Özel Hükümler, Beta Yayınları, İstanbul, 2016.
• YELEK, Kâmil, “Bir Finansman Türü Olarak Kullanılan Bey’ Bi’l-Vefânın İslam Hukuku Açısından Değerlendirilmesi”, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, 2016, S. 27, (s. 257-286).
• YILMAZ, Erdal, “Yeni Bir Finansal Araç Olarak Sukuk: Çeşitleri, Türkiye Uygulaması ve Vergilendirilmesi”, Muhasebe ve Finansman Dergisi, 2014, (s. 81-100).
• YILMAZ, Mustafa K., “Türk Sermaye Piyasasında Faizsiz Yatırım Araçlarının Gelişiminin Değerlendirilmesi ve Geleceğe Dönük Bir Bakış”, Finans Politik ve Ekonomik Yorumlar, 2012, C. 49, S. 563.
• ZOBL, Dieter/ THURNHERR, Christoph, Berner Kommentar Schweizerisches Zivilgesetzbuch Das Sachenrecht, Band IV, 2. Abteilung, Die beschränkten dinglichen Rechte, 5. Teilband Das Fahrnispfand 1. Unterteilband Systematischer Teil und Art. 884-887 ZGB, Stämpfli Verlag AG, Bern, 2010.