THE EFFECT OF MALIA FIGHTING ON WORKING IN TURKEY: THE CASE OF SUMERBANK NAZİLLİ BATHING FACTORY

Yıl 2022, Cilt: 11 Sayı: 30, 196 - 216, 30.10.2022

Şenol Sırma

https://doi.org/10.31199/hakisderg.1134150

Cited By: 3

Öz

Nazilli Printing Factory, which is one of the first places where workers experience as well as being the first printing factory in Turkey, started production on October 9, 1937 and was opened with the participation of Mustafa Kemal herself. The construction of the Factory, which was established within the framework of the First Five-Year Industrialization Plan through Sümerbank, took 18 months and the Soviet technical personnel contributed significantly to its construction. It is noteworthy that the factory, which draws attention in terms of working class formation, has more social and economic rights than other Sümerbank factories. However, in addition to these rights, malaria, which is very common in the region due to the fact that the region where the factory is located is swampy and wet, has caused great problems in terms of workers. One of the main reasons why the factory has difficulty in finding permanent and qualified workers is malaria. The present study focused on the disruptions in labor due to malaria. The aim of the study is to emphasize another aspect of the laboring experience by approaching the labor history study of the Early Republican Period from a different perspective. While the obstacles in front of the working experience are often discussed in terms of social, economic and cultural, this study is also discussed in terms of health. The effect of malaria on labor and in Nazilli is the main subject of this study. The fact that the number of studies dealing with this problem experienced in many of the Sümerbank factories is low is the main factor that brought this study into existence.

Anahtar Kelimeler

Laborization, İndustrialization, Working Class, Skilled Worker, Sümerbank, Malaria

TÜRKİYE’DE SITMA MÜCADELESİNİN İŞÇİLEŞME ÜZERİNDEKİ ETKİSİ: SÜMERBANK NAZİLLİ BASMA FABRİKASI ÖRNEĞİ

Öz

Türkiye’nin ilk basma fabrikası olmasının yanı sıra işçileşme deneyimlerinin yaşandığı ilk mekânlardan biri olarak karşımıza çıkan Nazilli Basma Fabrikası, 9 Ekim 1937 tarihinde bizzat Mustafa Kemal’in katılımı ile açılmıştır. Sümerbank aracılığı ile Birinci Beş Yıllık Sanayileşme Planı çerçevesinde kurulan Fabrika’nın inşaatı 18 ay sürmüş olup yapımında Sovyet teknik personelin katkısı oldukça fazla olmuştur. İşçi sınıfı oluşumu açısından dikkat çeken fabrikanın, diğer Sümerbank fabrikalarından daha fazla sosyal ve ekonomik haklara sahip olması dikkat çekmektedir. Ancak bu hakların yanında fabrikanın bulunduğu bölgenin bataklık ve sulak olması sebebi ile bölgede çok yaygın olan sıtma hastalığı, işçileşme açısından çok büyük sorunlara sebebiyet vermiştir. Fabrikanın sürekli ve nitelikli işçi bulmakta güçlük çekmesinin temel sebeplerinden birisi sıtma hastalığıdır. Mevcut çalış-ma, sıtma sebebi ile işçileşmede yaşanan aksaklıklara odaklanmıştır. Çalışmanın amacı, erken Cumhuriyet dönemi emek tarihi çalışmasını farklı bir açıdan ele alarak, işçileşme deneyiminin bir başka yönüne vurgu yapmaktır. İşçileşme deneyimleri önünde yaşanan engeller sıklıkla sosyal, ekonomik ve kültürel olarak ele alınırken bu çalışmada sağlık açısından ele alınmıştır. Sıtma hastalığının işçileşme üzerinde ve Nazilli özelinde etkisi bu çalışmanın temel konusudur. Sümerbank fabrikalarının birçoğunda yaşanan bu sorunu ele alan çalışmaların sayısının az olması bu çalışmayı var eden başlıca etmendir.

Anahtar Kelimeler

İşçileşme, Sanayileşme, İşçi Sınıfı, Nitelikli İşçi, Sümerbank, Sıtma

Kaynakça

• Ağaoğlu, A. (1995), Devlet ve fert. Der: Nevin Coşar, Türkiye’de devletçilik. Bağlam Yayıncılık.
• Akpınar, H. (2019). Bir Cumhuriyet akıncısı Türkiye'de Milli sanayinin mimarlarından Nurullah Esat Sumer. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Aksu, L. (1943). Lekeli humma. Ankara: Ulusal Matbaa, Asiliskender, B. (2009). Anadolu'da modern bir yaşam kurmak: Sümerbank Kayseri bez fabrikası ve lojmanları'. Fabrika'da Barınmak, s.111-129.
• Bigat, B. (2017). Kuruluşu ve ilk yıllarında Nazilli Sümerbank basma fabrikası. Master's thesis, Adnan Menderes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Boratav, K. (2006). Türkiye’de Devletçilik, (2. Baskı). Ankara: İmge Yayınevi.
• Buğra, A. ve Savaşkan, O. (2015). Türkiye’de yeni kapitalizm. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Sümerbank (1973). Cumhuriyet’in 50. yılında Sümerbank 1933-1973. Ankara: Tisa Matbaacılık.
• Eldem, A. (1999). Türkiye’de sıtma mücadelesi. III. Tıp Tarihi Kongresi Bildiriler II, Ankara.
• Erdoğan, A., ve Kapcı, H. Z. (2018). II. Dünya Savaşı sürecinde Sümerbank. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 32(45), 83-108.
• Eren, A. A. ve Tuna, S. (2018). Birinci sanayi planı kapsamında kurulan Sümerbank Dokuma Fabrikalarında beslenme, giyim, kreş ve okul olanakları (1935-1950). Atatürk Yolu Dergisi, 16(2018 ), 165-202.
• Güçlü, F. (2015). Yıkılan bir Cumhuriyet kurumu Sümerbank. 1. Baskı. Ankara: Ürün Yayınları.
• Güneş, G. (2017). Cumhuriyet'in ilk yıllarında Aydın'da sıtma hastalığı ve sıtma ile mücadele. Ş. Köse, Ç. Büke, F. Çakmak, & E. Akçiçek içinde, Tarihsel Süreç'te Anadolu'da Sıtma (s.535-560). Ankara: Gece Kitaplığı.
• Güneş, G. (2003). Cumhuriyetin ilk yıllarında Aydın. İstanbul: Tarih ve Toplum, s.239.
• İlkin, S. & Tekeli, İ. (1982). Uygulamaya geçerken Türkiye’de devletçiliğin oluşumu. Ankara: Orta Doğu Teknik Üniversitesi Yayınları.
• Kazgan, G. (2002). Tanzimat'tan 21. yüzyıla Türkiye ekonomisi. Bilgi üniversitesi.
• Kepenek, Y. & Yentürk, N. (2000). Türkiye ekonomisi. 10. baskı. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Kiper, M. (2006). Cumhuriyetin ilk yıllarında sanayi politikaları ve Sümerbank. Mühendislik mimarlık öyküleri-2. Ankara: TMMOB.
• Koraltürk, M. ve Arolat, O. S. (1996). Türkiye ekonomisinde bir öncü: Sümerbank. Sümerbank.
• Ökçün, A. G. (1984). Osmanlı sanayii, 1913, 1915 istatistikleri. 1. Basım. Hil Yayın.
• Özelmas, E. (1963). Devletçilik ve Türkiye tatbikatından Sümerbank. İstanbul: Sümerbank Yayınları.
• Süvey, M. (1953). Sıtma savaşı çalışmaları albümü. İstanbul: T.C Sağlık Sosyal Yardım Vekaleti.
• Şahinkaya, S. (2019). Cumhuriyetimizin ilk sanayi sayımı 1927:" Bir Hesaplaşma Hazırlığı". Calisma ve Toplum, 60(1), 170-208.
• Tamer, A. ve Çavlin Bozbeyoğlu, A. (2004). Nüfus sayımının Türkiye’de ulus devlet inşasındaki yeri: basında yansımalar. Nüfusbilim Dergisi/Turkish Journal of Population Studies, 26, 73-88.
• Tekeli, İ. ve İlkin S. (2004). Türkiye’de sıtma mücadelesinin tarihi. Cumhuriyetin harcı köktenci modernitenin ekonomik politikasının gelişimi. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayını.
• Tekeli, İ. ve İlkin, S. (2014). İkinci Dünya Savaşı Türkiyesi, savaşın içinden geleceğine yönelen. Cilt: III. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Tekeli, İ., & İlkin, S. (2004). Cumhuriyetin harcı: İkinci kitap köktenci modernitenin ekonomik politikasının gelişimi. İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Tekin, S. (1997). Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Nazilli. Yayınlanmamış Doktora Tezi. Dokuz Eylül Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, İzmir.
• Toprak, Z. (1988). Sümerbank Holding A.Ş. İstanbul: Creative Yayıncılık.
• Turkay, B. (2018, Nisan 23). https://manifold.press/. https://manifold.press/: https://manifold.press/bir-donemin-toplumsal-esitleyicisi-sumerbank adresinden alındı.
• Ünalan, A. (1946). Sıtma, sıtmalı yerlerde çalışan ve yaşayanlara pratik bilgiler. Titaş.
• Arşiv Belgeleri BCA. 030.10.177-232-12 Sayı ve 18.09.1941 tarihli belge BCA. 03.10-177.223.14 sayı ve 08.04.1942 tarihli dosya BCA. 030.10.177-232-11 Sayı ve 19.12.1941 tarihli belge 15.07-12.09.1947 Tarihli geziye dair; B.C.A. 490.01.728.495.5 Sayı ve 30.12.1947 Tarihli Arşiv Fon Numaralı Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Cumhuriyet Halk Partisi Arşivi Fonu B.C.A. 030.18.01.02.-33.10.04 Numaralı ve 20.02.1933 tarihli belgede kinin satın alınmasına dair Başvekâlet Muamelat Müdürlüğü yazısı ve belgesi B.C.A. 030.18.01.02.-48.62.14 Numaralı ve 19.09.1934 tarihli belge ve ekleri 15.07-12.09.1947 Tarihli geziye dair; 490.01.728.495.5 Arşiv Fon Numaralı Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Cumhuriyet Halk Partisi Arşivi Fonu