Poems Written by Süheylî for Hadım Cafer Paşa and an Unknown Qasida by the Poet

Yıl 2025, Sayı: 23 [GÜZ 2025], 84 - 99, 25.10.2025

Uğur Öztürk

https://doi.org/10.28981/hikmet.1735916

Öz

Ahmed b. Hemdem Kethudâ, who wrote under the pen name Süheylî, was one of the poets of the 17th century. His Dîvân and other works reveal that he successively enjoyed the patronage of Hadım Cafer Pasha, Cerrah Mehmed Pasha, and the Canbulatoğulları family. Having spent a significant part of his life in Egypt, the poet came under the protection of the Egyptian governor Mehmed Pasha (1607), for whom he composed numerous poems. Following Mehmed Pasha, Hadım Cafer Pasha appears to be the statesman for whom Süheylî wrote the most verse. Cafer Pasha, who played a crucial role in the conquest of several regions during the Ottoman-Safavid wars (1598–1590), became the subject of Süheylî’s poetry, celebrating his military achievements. While under Cafer Pasha’s patronage, Süheylî composed four qasidas in his honor. Each of these poems contains a heading indicating the time at which it was presented to the Pasha. The final qasida written for Cafer Pasha, examined in this article, is preserved in a manuscript catalogued as K0868 in the Atatürk Library of the Istanbul Metropolitan Municipality. This previously unknown poem by Süheylî is also attributed to Hisâlî in another poetry compilation held at the Süleymaniye Library under the Esad Efendi collection, number 3424. The article first provides a general overview of the Iranian campaigns, followed by an account of the lives of Hadım Cafer Pasha and Süheylî. It then analyzes the poems Süheylî composed in praise of Cafer Pasha, concluding with the full text of the aforementioned qasida.

Anahtar Kelimeler

Süheylî , Hadım Cafer Pasha , Ottoman-Safavid , Qasida , Patronage

Süheylî’nin Hadım Cafer Paşa İçin Yazdığı Şiirler ve Şairin Bilinmeyen Bir Kasidesi

Öz

Eserlerinde ve şiirlerinde Süheylî mahlasını kullanan Ahmed b. Hemdem Kethudâ, 17. yüzyıl şairlerindendir. Dîvân’ında ve diğer eserlerinde onun sırasıyla önce Hadım Cafer Paşa’nın ardından Cerrah Mehmed Paşa’nın ve Canbulatoğullarının himayesinde olduğu anlaşılmaktadır. Ömrünün belirli bir kısmını Mısır’da geçiren şair, Mısır valisi Mehmed Paşa’nın (1607) himayesine girerek paşaya birçok manzume de yazmıştır. Mehmed Paşa’dan sonra şairin en çok şiir yazdığı paşaların başında Hadım Cafer Paşa gelmektedir. Osmanlı-Safevî (1598-1590) savaşları sırasında birçok yerin fethedilmesinde başarılı görevler üstelenen Cafer Paşa’nın bu başarısı yanında bulunan Süheylî tarafından şiirlere konu olmuştur. Süheylî, Hadım Cafer Paşa’nın himayesinde bulunduğu sırada onun için dört kaside kaleme almıştır. Bu kasidelerin her birinin başlığında paşaya ne zaman sunulduğuna dair bilgiler yer almaktadır. Cafer Paşa adına yazılan ve bu makalede incelenen son kaside İBB Atatürk Kitaplığı K0868 numarada kayıtlı bir mecmua içerisindedir. Süheylî’nin bilinmeyen bu kasidesi aynı zamanda Süleymaniye Ktp. Esad Efendi 3424 numarada kayıtlı başka bir şiir mecmuasında Hisâlî’ye ait olarak gösterilmiştir. Yazıda İran seferleri hakkında genel bir değerlendirmeden sonra Hadım Cafer Paşa’nın ve Süheylî’nin hayatına değinilmiş, ardından Süheylî’nin Hadım Cafer Paşa için yazdığı manzumeler incelenmiş ve çalışmanın son kısmında bahsi geçen kasidenin metnine yer verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Süheylî , Hadım Cafer Paşa , Osmanlı-Safevî , kaside , himaye.

Kaynakça

• Afyoncu, Erhan. Tanzimat Öncesi Osmanlı Araştırma Rehberi. İstanbul: Yeditepe Yayınları, 2013.
• Ahıshalı, Recep. “Divan Şairi ve Tarihçi Süheylî Ahmed ile Babası Hemdem Kethudâ Hakkında Arşiv Belgeleri”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 29 (2022): 1-80.
• Aksoyak, İsmail Hakkı. “Gelibolulu Mustafa Âli: Fursat-nâme”. Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi, 3/1(2019): 171-220.
• Allahverdi, Reyhan Şahin. Kafkas Fatihi Özdemiroğlu Osman Paşa. İstanbul: Çamlıca, 2016.
• Andrews, Walter G. ve Mehmet Kalpaklı. “Kasidenin Ekonomisi: Vuslat, İntisab, Pazarlık”. Eski Türk Edebiyatı Çalışmaları VIII/Kasideye Medhiye: Biçime, İşleve ve Muhtevaya Dair Tespitler, haz. Hatice Aynur, İstanbul: Mas Matbaacılık, 2013, 32-43.
• Biltekin, Halit - Muhammet Nalbat (2019). Süheylî, Fezâil-i Şâm (İnceleme-Tenkitli Metin-Dizin-Tıpkıbasım). Eskişehir: Gece Akademi.
• Cemal b. Hasan Şüsterî. Fütûhü’l-Acem. Bibliothèque National de France Suppl. Persian, 236.
• Durmuş, Tuba Işınsu. “Yöneticilere Sunulan Kasideler Üzerinden Osmanlı Edebî Himâye Geleneğinin Seyri”. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi 25/25 (Aralık 2020): 191-275.
• Eravcı, H. Mustafa. Âsafî Dal Mehmed Çelebi ve Şecâ‘at-nâme. İstanbul: MTV Yayınları, 2009.
• Ersoy, Ersen. Azîzî, Dîvân. İstanbul: Akademi Titiz Yayınları, 2013.
• Gelibolulu Âlî, Nusret-nâme, TSMK H. 1365.
• Gelibolulu Mustafa Alî, Nusret-nâme, haz. H. Mustafa Eravcı, Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2014.
• Harmancı, Esat. Divan: Süheyli Ahmed bin Hemdem Kethuda. Ankara: Akçağ Yay., 2007.
• III. Mehmed Murakkası, TSMK H. 2165.
• Kallek, Cengiz. "Hisâlî Abdurrahman Çelebi". TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/hisali-abdurrahman-celebi (05.07.2025).
• Kütükoğlu, Bekir. Osmanlı-İran Siyasî Münasebetleri (1578-1612). İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti, 1993.
• Lokmacı, Süleyman. Şark Seferleri Ebubekir b. Abdullah: Tahlil-Metin ve Tıpkıbasım. İstanbul: Akıl Fikir Yayınevi, 2018.
• Matthee, Rudi. “Saiklerin ve Sebeplerin Işığında 986-998/1578-1590 Tarihli Osmanlı-Safevî Savaşı.” çev. İlker Külbilge, Cihannüma Tarih ve Coğrafya Araştırmaları Dergisi, 4 (2018): 115-140.
• Özcan, Abdülkadir. Âsafî Dal Mehmed Çelebi, Şecâ‘at-nâme Özdemiroğlu Osman Paşa’nın Şark Seferleri 1578-1585. İstanbul: Çamlıca Yayınları, 2007.
• Özçelik, Emirhan. “Acem Serhaddinde Cafer Paşalar: Tebriz Ve Şirvan Eyaletlerinin Muhafazası (1583-1591)”. FSM İlmi Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi 18 (Aralık 2021), 139-194.
• Özkuzugüdenli, Bülent. Talikizade Mehmed Subhi Tebriziyye. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2005.
• Öztürk, Uğur. “Özdemiroğlu Osman Paşa’nın İran Seferlerine Dair Seyyid Lokman’ın Fethiyye Kasidesi”. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi 29/29 (Aralık 2022), 1122-1136.
• Öztürk, Uğur. Osmanlı Dünyasında Himaye İlişkileri ve Yazılı Kültür: Sultan III. Murâd Devri: 1574-1595. İstanbul: Dergâh, 2024.
• Özveren, Sedat. Süleymaniye Kütüphanesi Es'ad Efendi bölümü 3424 numaralı şiir mecmuası (Mecmû'a-i Kasâ'id)(91ᵇ – 126ᵃ varak)(Transkripsiyonlu metin – inceleme). Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2015.
• Rahîmî-zâde İbrâhim Çavuş Harîmî. Kitâb-ı Gencîne-i Feth-i Gence. haz. Günay Karaağaç - Adnan Eskikurt, İstanbul: Çamlıca Yayınları, 2010.
• Samancı, Metin vd. “III. Murad’a Sunulan Gazanın ve Savaş Atlarının Faziletine Dair Bir Eser: Miftâhu’l-‘Adâle”. Hikmet - Akademik Edebiyat Dergisi 19 (Ekim 2023), 201-232.
• Selânikî Mustafa Efendi. Târîh-i Selânikî. haz. Mehmet İpşirli. c. 2. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1999.
• Solmaz, Süleyman (haz.). Ahdî ve Gülşen-i Şu’arâ'sı (İnceleme-Metin). Ankara: AKM Başkanlığı Yay. 2005.
• Süheyli Ahmed b. Hemdem. Süheylî’den Duyulmadık Hikayeler Acâibü’l-meâsir ve garâibü’n-nevâdir. haz. İlknur Kirenci, İstanbul: Büyüyenay Yayınları, 2012.
• Süheylî. Fezâ’il-i Şâm, İnceleme-Tenkitli Metin-Dizin-Tıpkıbasım. haz. Halit Biltekin - Muhammet Nalbat, Eskişehir: Gece Akademi, 2019.
• Şeyh Vefâyî Mehmed. Osmanlı-Safevî Savaşlarına Dair Bir Kaynak: Tevârih-i Gazavât-ı Sultan Murâd-ı Sâlis. haz. Erhan Afyoncu, İstanbul: Yeditepe Yayınevi, 2020.
• Şifâü’l-Kulûb ve Likâu’l-Mahbûb (Natru’n-Nâzirîn ve Makbûlü’l-Hâtirîn). Leiden Üniversitesi Kütüphanesi cod . wam, 801.
• Şiir Mecmuası, İBB Atatürk Kitaplığı, Belediye Yazmaları, 0.118/2.
• Şiir Mecmuası, Süleymaniye Ktp. Esad Efendi 3424.
• Tulum, Muhammed Emir, Osmanlı Edebiyatında Manzum Fetihnameler, İstanbul: İstanbul Medeniyet Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, 2022.
• Yağcı, Şerife, Süheylî’nin Acâibü’l-Meâsir ve Garâibü’n-Nevâdir’i, İzmir: Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, 2001.
• Yıldız, Kenan. Tâlikîzâde Mehmed Subhî’nin Gürcistan Seferi Tarihçesi: Tahlil ve Metin. İstanbul: Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2021.
• Yılmaz, Kâşif. Budinli Hisâlî Divanı (Transkripsiyonlu Metin ve Divânın El Yazması Eski. Metni). İstanbul: Kriter Yayınları, 2010.