A Point Where the Turkish World Intersections With Islam: Narrations Inspired by the Holy Quran in Dede Korkut Stories

Yıl 2025, Sayı: 23 [GÜZ 2025], 253 - 277, 25.10.2025

Zeynep Ceran

https://doi.org/10.28981/hikmet.1735955

Öz

Türk Dünyasının İslâmiyetle Kesiştiği Bir Nokta: Dede Korkut Hikâyelerinde Kur’an-ı Kerim’den İlham Alan Anlatımlar

Öz

Korkut hikâyeleri Türk dünyasının İslâmiyet’i bireysel ve toplumsal hayata aktarmasında bir kilometre taşıdır. İnsanlara erdemli bir hayatın temel gereklerini çeşitli olay örgüleriyle anlatan Dede Korkut, çağının insanları ve sonraki nesiller için bir hikâye anlatıcısı olmanın ötesinde konuma ve değere sahiptir. O, hikmetli sözleri ve davranışlarıyla, Türk toplumunun özellikle büyük imtihanlardan geçtiği dönemlerde insanlara ışık tutmuş bir bilgedir. Hayatın görünür şartları zamanla değişmiş olsa da onun vurguladığı değerlerin her çağda önemini sürdürdüğü düşüncesinden hareketle hazırladığımız çalışmamızda Dede Korkut hikâyelerinin Kur’an-ı Kerim’e doğrudan veya dolaylı telmihte bulunan anlatımlarını tahlil ettik. Dede Korkut hikâyelerini ve Kur’an-ı Kerim’i eşzamanlı okumamızla, Dede Korkut’un öne çıkardığı yaşam algısının temel unsurlarını ilahî vahiyden aldığı ve bu etkilenmenin Türk Dünyasının İslâmiyetle kesişme noktalarından birisi olduğu sonucuna ulaştık. Makalenin yöntemi, kadim kültürlerinde bulunmakla birlikte, Türklerin İslâmiyet’i benimseyerek sistematik hale getirdikleri değerler manzumesine kaynaklık etmiş ayetler ile bunlardan ilham almış anlatımların tespit edilmesi ve aralarındaki bağlantıların örnek olaylar üzerinden kurulmasıdır. Makalenin hedefi Dede Korkut hikâyelerinde geçen İslâm algısının çerçevesini çizmek ve İslâmiyetin Türklerin düşünce ve davranışlarında kayda değer bir yer işgal etmediği şeklindeki iddiaların geçersizliğini ortaya koymaktır. Makalenin tefsir ilmi açısından önemi ise aşkın hakikatler olarak düşünebileceğimiz Kur’an vahyinin, hikâyelerde anlatılan olaylar örnekliğinde somut hayata nasıl yansıtıldığını göstermesi hasebiyledir.

Anahtar Kelimeler

Tefsir-Türk Dili ve Edebiyatı , Kur’an-ı Kerim , Dede Korkut Hikâyeleri , Türk Dünyası , İslâm İnancı.

Kaynakça

• Arslan, Fatih. “Bireyselleşme Sürecinde Dirse Han Oğlu Buğaç”. Türk Dili 666 (2007), 498-505. https://www.academia.edu/41886427.
• Bars, Mehmet Emin. “Salur Kazan’ın Evi Yağmalandığı Boy’da Salur Kazan Ve Çoban”. The Journal Of Academic Social Science Studies 3/2 (2010), 55-63. https://doi.org/10.9761/jasss_28.
• Boratav, Pertev Naili. Türk Mitolojisi / Oğuzların - Anadolu, Azerbaycan Ve Türkmenistan Türklerinin Mitolojisi. çev. Recep Özbay. Ankara: BilgeSu Yayıncılık, 2012.
• Ceran, Zeynep. Kur’an-ı Kerim’de Ahiret Hayatının Aşamaları. Ankara: Fecr Yayınları, 2022.
• Çapcıoğlu, İhsan - Alpay Ahmed Hamza. “Geçmişten Geleceğe Din Ve Türklerin Din Anlayışı”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 101 (2002), 457 – 478. https://dergipark.org.tr/tr/pub/tkhcbva/issue/69523/1107571.
• Çapcıoğlu, İhsan. “Küreselleşme, Kültür Ve Din”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 49/2 (2008), 153-183. https://doi.org/10.1501/Ilhfak_0000000973.
• Eliade, Mircea. Şamanizm. Çev. İsmet Birkan. İstanbul: İmge Yayınları, 1999.
• Eliade, Mircea. Dinsel İnançlar Ve Düşünceler Tarihi. 3 Cilt. çev. Ali Berktay. İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2003.
• Eliuz, Ülkü. “Dede Korkut Hikâyelerindeki Şahıs Kadrosunun Karakter Yapıları Bakımından İncelenmesi”. Bilig 18 (2001), 63-86. https://bilig.yesevi.edu.tr/yonetim/icerik/makaleler/3414.
• Ercilasun, Ahmet Bican. “Deli Dumrul İle Kazakların Korkut Atası Arasında Bir Mukayese”. Millî Folklor, 37 (1998), 13-16. https://www.millifolklordergisi.com/PdfViewer.aspx?Sayi=37&Sayfa=12.
• Ergin, Muharrem. Dede Korkut kitabı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1989.
• Eyüboğlu, Dursun Can. “Dede Korkut’taki Deli Dumrul”. Journal Of International Social Sciences Academic Researches 6/11 (2022), 64-86. https://dergipark.org.tr/tr/pub/utsobilder/issue/69034/1067883.
• Eyüboğlu, Dursun Can. “Dede Korkut’taki Karacuk Çoban”. Oğuz-Türkmen Araştırmaları Dergisi (OTAD) 5/2 (2021), 134-179. https://dergipark.org.tr/tr/pub/otad/issue/66382/1012794.
• Eyüboğlu, Dursun Can. Korkut. İstanbul: Cinius Yayınları, 2019.
• Genç, İlhan vd. Dede Korkut Kitabı Han’ım Hey. Ankara: Özyurt Matbaacılık, 2014. Gökyay, Orhan Şaik. “Dede Korkut”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 9/ 77-80. İstanbul: TDV Yayınları, 1997. Gökyay, Orhan Şaik. Dedem Korkudun Kitabı. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 2004.
• Gökyay, Orhan Şaik. “Dede Korkut Destanlarında İslâmî Unsurlar”. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten 19 (1971), 61-82. https://dergipark.org.tr/tr/pub/belleten/issue/38363/444726.
• Güngör, Harun. “Tanrı”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39/570-571. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Güngör, Harun. “Şamanizm”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 38/325-328. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Güngör, Recep Şükrü. “Dede Korkut Hikâyelerinde İslamî Unsurlar”. Hikmet – Akademik Edebiyat Dergisi 5 (2016), 314-335. https://dergipark.org.tr/tr/pub/hikmet/issue/26320/284375.
• Hunt, Stephen. Religion and Everyday Life. Routledge, 2005.
• İnan, Abdülkadir. “Müslüman Türklerde Şamanizm kalıntıları”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1/4 (1952), 19-30. https://dergipark.org.tr/tr/pub/auifd/issue/60845/901298.
• Karakaş, Selim. “Türklerin Orijinal Dinleri Meselesi”. Gaziantep University, Journal of Social Sciences 13/2 (2014), 463-477. https://doi.org/10.21547/jss.256835.
• Kemaloğlu, Muammer. Dede Korkut (Destan içre tarih). Ankara: Raf Kitabevi, 2019.
• Köksel, Behiye. “Dede Korkut Kitabı’nda Dini-Mitolojik Yardımcı Kahraman Motifi”. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi 161 (2012), 73-88. https://dergipark.org.tr/tr/pub/tsadergisi/issue/21485/230293.
• Kur’an Yolu Meâli. çev. Hayrettin Karaman vd. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 8. Basım, 2018.
• Okudan, Gülseri. “X. Yüzyılda Çinlilerin Ve Arapların Türkistan’da Hâkimiyet Mücadelesi, Talas Meydan Muharebesi”. Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi 5/11 (2018), 28-51. https://dergipark.org.tr/tr/pub/asead/issue/41390/499593.
• Râzi, Fahruddîn. et-Tefsîru'l-kebîr (Mefâtihu'l-ğayb). 32 Cilt. Beyrut: Daru'l-Kitâbi'l-İlmiyye, 1990.
• Şişman, Bekir. “Kazakistan’da Korkut Ata İle İlgili Söylenceler”. Milli Folklor 37 (1998), 95-417. https://www.millifolklordergisi.com/PdfViewer.aspx?Sayi=37&Sayfa=50.
• Zuckerman, Phil. Invitation to the Sociology of Religion. Routledge, 2003.