A Versified Şurutu’s-Salat Translated from Molla Fenari

Yıl 2025, Sayı: 23 [GÜZ 2025], 113 - 143, 25.10.2025

Hasan Karaca

https://doi.org/10.28981/hikmet.1736470

Öz

Şurutu’s-salat are treatises that present the religious rulings on prayer, ablution and ritual bathing (ghusl). The subject of this study is a Şurutu’s-salat written in verse and catalogued under Turc. 12 / 6 in the Leipzig University Library. The source text translated in this manuscript is attributed to Molla Fenari. However, the name of the translator or scribe is not known. It was written in the mathnawī poetic form. It contains a total of 72 couplets. Structurally, it begins with a 14-couplet introduction and continues with 18 chapters and headings. The organization of the content covers the conditions , obligatory acts, necessary acts, sunnah, commendable acts, reprehensible acts and invalidating factors of the prayer. It also discusses the obligatory and recommended aspects of ablution, including its etiquettes, supererogatory types, disliked practices, prohibitions, and nullifiers; as well as the obligatory and sunnah aspects of ritual bathing. In terms of language and orthography, the work displays features of both Old Anatolian Turkish and Ottoman Turkish, making it a transitional text. It reflects characteristics of 17th-century Ottoman Turkish. Overall, the phonological and morphological features of Ottoman Turkish dominate the text.

Anahtar Kelimeler

Şurutu’s-Salat , Prayer , Ablution , Ghusl , Old Anatolian Turkish , Ottoman Turkish.

Mollâ Fenârî’den Tercüme Edilmiş Manzum Bir Şurûtu’s-Salât

Öz

Şurûtu’s-salâtlar; namaz, abdest ve guslün hükümlerini anlatan risalelerdir. Bu çalışmaya konu olan eser Leipzig Üniversitesi Kütüphanesinde Turc. 12 /6 katalog bilgisiyle kayıtlı manzum bir şurûtu’s-salâttır. Tercümeye kaynaklık eden eserin müellifi Molla Fenârî’dir. Eserde mütercim veya müstensih bilgisi yoktur. Mesnevi nazım şekliyle yazılmıştır. Beyit sayısı 72’dir. Tertibi 14 beyitlik mukaddimeden sonra 18 baptan oluşmaktadır. Söz konusu tertip namazın şartları, farzları, vacipleri, sünnetleri, müstehapları, mekruhları, müfsitleri; abdestin farzları, sünnetleri, müstehapları, adabı, nafileleri, mekruhları, yasakları, bozanları; guslün farz ve sünnetleri şeklindedir. Yazım ve dil özellikleri bakımından hem Eski Anadolu Türkçesi hem Osmanlı Türkçesi özellikleri barındırmaktadır. Bu yönüyle bir geçiş metni olup ağırlıklı olarak 17. yüzyıl Osmanlı Türkçesi dönemini yansıtmaktadır. Metinde yer alan sadece yuvarlak ünlülü veya sadece düz ünlülü şekli kullanılan ekler, ilk hecede i/e değişmesi, bazı sözcüklerin başındaki t sesinin korunmuş olması, t>d değişmesi; +n belirtme hâli eki, -gil emir ikinci teklik şahıs eki ve -UbAn zarf-fiil eki Eski Anadolu Türkçesini tanıklamaktadır. Birçok ekin Eski Anadolu Türkçesinden sonra ortaya çıkan eş biçim birimleri, bu eş biçim birimlerle ortaya çıkmış dudak uyumu, bazı sözcüklerin ilk hecesinde i>e değişmesi, hem i’li hem e’li şekli kullanılan sözcükler Osmanlı Türkçesi dönemi özellikleridir.

Anahtar Kelimeler

Şurûtu’s-salât , namaz , abdest , gusül , Eski Anadolu Türkçesi , Osmanlı Türkçesi.

Etik Beyan

Bu çalışmanın, özgün bir çalışma olduğunu; çalışmanın bütün aşamalarında bilimsel etik ilke ve kurallarına uygun davrandığımı beyan ederim.

Kaynakça

• Alkan, Mustafa. “Ezop Anlatılarını İçeren Letâyifü’l-Hikâyât’ın Dil ve İmla Özellikleri”. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi 13/3 (2024), 868-899.
• Alper, Mehtap. “İblîs Hakkında Risâle Adlı Mensur Eser Üzerinde Bir Dil İncelemesi”. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi 31 (2022), 682-705. http://dx.doi.org/10.29000/rumelide.1222099
• Arpaguş, Hatice Kelpetin. “İlmihal”. İslam Ansiklopedisi. 22/ 139-141. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2000.
• Aydın, Ahmet. “Manzum Fıkıh Metinleri II”. Usûl İslam Araştırmaları 27 (2017), 73-10.
• Aydın, İbrahim Hakkı. “Molla Fenârî”. İslam Ansiklopedisi. 30/ 245-247. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2020.
• Azak, Necmettin. “Molla Fenârî’nin Şurûtu’s-Salât Eseri Etrafındaki Literatürün Belirlenmesi ve Analizi”. Avrasya Beşeri Bilim Araştırmaları Dergisi 5/1 (2025), 1-24.
• Çelik, Aysun. “Molla Fenârî’ye Atfedilen Şurûtü’s-Salât Adlı Eserin Manzum Tercümesi”. Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları Dergisi (ESTAD) 3/1 (2020), 25-57.
• Demir, Nurettin-Yılmaz, Emine. “Osmanlı Türkçesi”. Türkler. 11/ 475-488. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 2002.
• Develi, Hayati. “18. Yüzyıl Türkiye Türkçesi Üzerine”. Doğu Akdeniz Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi 1 (1998), 27-36.
• Doğan, Cihan. “XIV. Yüzyıl Başı Memlûk Türkçesiyle Yazılmış Eserlerin İmlası Üzerine Bazı Notlar”. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-BELLETEN 76 (2023), 155-178. http://dx.doi.org/10.32925/tday.2023.107
• Durgun, Öznur. “Bir İmla Meselesi mi Yoksa i > e Değişimi mi?: Osmanlı Türkçesi Metinlerinde Kapalı /ė/ Sesi Üzerine”. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi 31 (2022), 468-483. http://dx.doi.org/10.29000/rumelide.1221885
• Erdem, Mehmet Dursun-Gül, Münteha. “Kapalı e (ė) Sesi Bağlamında Eski Anadolu Türkçesi-Anadolu Ağızları İlişkisi”. Karadeniz Araştırmaları Dergisi 11 (2006), 111-148.
• Ergin, Muharrem. Osmanlıca Dersleri. İstanbul: Boğaziçi Yayınları, 1999.
• Gökçe, Aziz. “Eski Anadolu Türkçesinden Osmanlı Türkçesine Dudak Uyumu ve Ünsüz Uyumu”. Turkish Studies 4/3 (2009), 991-1012. http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.713
• Görgün, Tahsin. “Molla Fenârî”. İslam Ansiklopedisi 30/ 247-248. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2020.
• Güçlü, Betül. Molla Fenârî'nin Bilgi ve Varlık Anlayışı. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, 2014.
• Güler, Mehmet. “Hacı Sinân Efendi’nin Şurûtu’s-Salât Manzumesi”. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi (TUDED) 61/2 (2021), 647–688. https://doi.org/10.26650/TUDED2021-917284
• Gülsevin, Gürer-Boz, Erdoğan. Eski Anadolu Türkçesi. Ankara: Gazi Kitabevi, 2004.
• Karaca, Mehmet Mustafa. “Tarihî Türkçe Metinlerde Farsça İzafet ve Atıf Tamlamalarında Görülen Dudak Uyumu ve Çeviri Yazı Üzerine Birkaç Öneri”. Türkiyat Mecmuası-Journal of Turkology 31 (2021), 115-130. https://doi.org/10.26650/iuturkiyat.984104
• Kartallıoğlu, Yavuz. “Tanzimat Gramerlerinde Bazı Eklerin İmlası ve Dudak Uyumu ile İlgili Uyarılar”. Bilig 43 (2007), 85-106.
• Kocaoğlu, Timur. “Tarihi Türk Lehçeleri Metinlerinin Transkripsiyonlanmasında Kapalı é / i Meselesi. Türk Kültürü 483/484 (2003), 266-281.
• Kuzubaş, Muhammet. “Derviş Miskîn’in Namâz Manzûmesi”. Academic Social Resources Journal 5/15 (2020), 351-360.
• Mansuroğlu, Mecdut. “Eski Osmanlıca”. Tarihî Türk Şiveleri. Çev. Mehmet Akalın. 73/ 247-276. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, 1988.
• Söylemez, İdris. “Mücellî’nin Manzum Şurûtü’s-Salâtı”. Artuklu Akademi 6/1 (2019), 115-143. https://doi.org/10.34247/artukluakademi.560675
• Söylemez, İdris. “Said Efendi’nin Manzum Şurûtü’s-Salât Adlı Eseri”. Külliyat Osmanlı Araştırmaları Dergisi 14 (2021), 113-120. https://doi.org/10.51592/kulliyat.944631
• Süer, Fatih Ramazan. “Sa‘dî Efendi’nin Es’ile-ı Sûfî Ecvibe-i Sa‘dî Adlı Namaz Risalesi”. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi 18/18 (2017), 467-502.
• Süslü, Zahir. “Mevlevî Şeyh Yahya Ayşî ve Manzûme-i Salât’ı”. Batman Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi Hakemli Dergisi 3/2 (2019a), 134-145.
• Süslü, Zahir. “Ali Efendi’nin Manzûm İlmihâli”. International Journal of Economics, Politics, Humanities & Social Sciences 2/3 (2019b), 165-183.
• Timurtaş, Faruk. “Küçük Eski Anadolu Türkçesi Grameri”. Journal of Turkology 18 (2010), 331-368. https://doi.org/10.18345/tm.05547
• Yaşaroğlu, M. Kâmil. “Namaz”. İslam Ansiklopedisi 32 / 350-357. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2006.
• Yazar, Sadık. “Fıkh-ı Keydânî Tercümesi (Rızâyî, İshâk)”. Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü. 18.05.2025. http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/fikh-i-keydani-tercumesi-rizayi-ishak.
• Yıldırım, İlyas. “Molla Fenârî: İlmî Kişiliği, Fıkıhla İlgili Eserleri ve Osmanlı Fıkıh Tarihindeki Yeri”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 11/22 (2013), 255-284.
• Yıldırım, Aydın-Yılmaz, Edip. “İlk Osmanlı Şeyhülislamı Molla Fenâri”. Diyanet İlmi Dergi 31/3 (1995), 71-81.
• Yıldırım, Yusuf. “Selîm Mahlaslı Bir Şaire Ait Mukaddimetü Li’s-Salât İsimli Mesnevî”. Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 8 (2015), 99-138.
• Yıldız, Alim. “Müellifi Meçhul Bir Şurûtü’s-Salât Mesnevîsi”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 13/2 (2009), 175-187.
• Yılmaz, Oğuz. “Şurût-ı Salâtlar İlmihal Midir? Edebî Türlerin Tanımı, Tespiti, İsimlendirilmesi Meseleleri Bağlamında Şurût-ı Salâtlar ya da Salâtnâmeler”. İSTEM 20/40 (2022), 399-422. https://doi.org/10.31591/istem.1225848
• Yücel, Bilal. “Adnî Receb Dede'nin Tasavvuf Manzumesinde XVII. Yüzyıl Türkçesi Özellikleri”. Türklük Bilimi Araştırmaları 4 (1997), 57-98.