İkinci Dünya Savaşı’nın Türkiye-Bulgaristan İlişkilerine Etkisi

Yıl 2022, Cilt: 14 Sayı: 2, 425 - 451, 30.05.2023

Esra Sarıkoyuncu Değerli Hasan Karakuzu

Öz

Türkiye ve Bulgaristan, I. Dünya Savaşı sırasında İttifak Devletleri içerisinde İtilaf Devletlerine karşı aynı safta savaşmıştır. Savaş sonucunda iki devlet de savaştan mağlup olarak ayrılmıştır. I. Dünya Savaşı sonrasında, Türkiye Cumhuriyeti Mustafa Kemal Paşa’nın liderliğinde “Yurtta Sulh, Cihanda Sulh İlkesi” doğrultusunda barışçıl bir siyaset izlemiştir. Bulgaristan ise dünyada gelişen siyasi ve askeri gelişmelerden etkilenerek revizyonist bir politika takip etmiştir. Bu bağlamda iki devlet II. Dünya Savaşı’na kadar olan süreçte kısa süreli siyasi gerginlikler yaşasa da yapılan karşılıklı ziyaretler dostluk ve komşuluğun ön plana çıkmasını sağlayarak diplomatik krizleri çözüme kavuşturmuştur. II. Dünya Savaşı başlarında hem Türkiye hem de Bulgaristan tarafsızlığını ilan etmiş ancak savaşın ilerlemesiyle birlikte Bulgaristan tarafsızlık siyasetini terk ederek Mihver Devletleri tarafında savaşa katılmıştır. Türkiye Cumhuriyeti ise ABD, İngiltere ve Rusya’nın baskılarına rağmen savaş boyunca tarafsızlığını korumuş ve savaşın bitmesine yakın da Almanya liderliğindeki Mihver Devletlerine sembolik olarak savaş ilan ettiğini açıklamıştır. Bulgaristan ise 1944 yılında teslim olduğunu dünyaya duyarak savaştan çekilmiştir. Çalışmanın konusunu teşkil eden II. Dünya Savaşı’nda Türkiye ile Bulgaristan arasındaki siyasi ilişkiler, savaşın başladığı 1939 yılından iki ülke arasındaki haberleşmelerin kesildiği 1945 yılına kadar devlet liderlerinin ve yöneticilerinin barışı korumak ve ilişkileri sürdürmek maksadıyla verdikleri dostluk mesajları çerçevesinde ilerlemiştir. Bu doğrultuda çalışmada; iki ülke arasında yapılan karşılıklı ziyaretler, antlaşmalar, devlet başkanları ve bakanlarının açıklamaları ortaya konularak siyasi ilişkilere etkisi incelenmiştir. Ayrıca devlet başkan ve bakanlarının yaptığı ziyaretlerin Türk ve Bulgar kamuoyuna yansıması irdelenerek iki ülke ilişkilerine katkılarından da bahsedilmiştir.

Anahtar Kelimeler

II. Dünya Savaşı, Türkiye, Bulgaristan, Siyasi İlişkiler

Kaynakça

• Birincil Kaynaklar
• Başkanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA), Fon Kodu: 030.10.0.0, Yer No: 200.369.17.1.
• Cumhurbaşkanlığı İsmet İnönü Arşivi, Yer No: 2/3-36, Fihrist No: 1580-9.
• Cumhurbaşkanlığı İsmet İnönü Arşivi, Yer No: 2/10-24, Fihrist No: 4731.
• Resmî Yayınlar
• Ayın Tarihi, No: 64, Mart 1939.
• Ayın Tarihi, No: 74, İkinci kanun 1940.
• Ayın Tarihi, No: 75, Şubat 1940.
• Ayın Tarihi, No: 87, Şubat 1941.
• Ayın Tarihi, No: 88, Mart 1941.
• Ayın Tarihi, No: 91, Haziran 1941.
• Ayın Tarihi, No: 93, Ağustos 1941.
• Ayın Tarihi, No: 96, Son Teşrin 1941.
• Ayın Tarihi, No: 97, İlkkanun 1941.
• Ayın Tarihi, No: 103, Haziran 1942.
• Ayın Tarihi, No: 111, Şubat 1943.
• Ayın Tarihi, No: 118, Eylül 1943.
• Ayın Tarihi, No: 120, İkinci teşrin 1943.
• Ayın Tarihi, No: 121, Birincikanun 1943.
• Ayın Tarihi, No: 130, Eylül 1944.
• Ayın Tarihi, No: 133, Birincikanun 1944.
• Ayın Tarihi, No: 135, Şubat 1945.
• https://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/KANUNLAR_KARARLAR/kanuntbmmc004/kanuntbmmc004/kanuntbmmc00400874.pdf, Erişim Tarihi: 28.08.207.
• https://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/KANUNLAR_KARARLAR/kanuntbmmc007/kanuntbmmc007/kanuntbmmc00701458.pdf, Erişim Tarihi: 28.08.2017.
• https://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/TBMM/d03/c012/tbmm03012068ss0181.pdf, Erişim Tarihi: 28.08.2017.
• Resmî Gazete, 25 Mayıs 1935.
• Resmî Gazete, 12 Kanunusani 1939.
• TBMM Zabıt Ceridesi, Dönem: 6, Cilt: 1, Birleşim: 2, Tarih: 10.04.1939.
• TBMM Zabıt Ceridesi, Dönem: 6, Cilt: 27. Birleşim: 77, Tarih: 05.08.1942.
• TBMM Zabıt Ceridesi, Dönem: 7, 14. Cilt:14, Birleşim: 1, Tarih: 01.01.1944.
• İkinci Dünya Savaşı’nın Türkiye-Bulgaristan İlişkilerine Etkisi
• Gazete ve Dergiler
• Akşam, 16 Mart 1939.
• Akşam, 17 Mart 1939.
• Akşam, 18 Mart 1939.
• Akşam, 19 Mart 1939.
• Akşam, 20 Mart 1939.
• Akşam, 21 Mart 1939.
• Akşam, 20 Teşrinievvel 1939.
• Akşam, 21 Teşrinievvel 1939.
• Akşam, 14 Nisan 1942.
• Akşam, 17 Haziran 1942.
• Akşam, 13 Teşrinievvel 1944.
• Akşam, 20 Kanunuevvel 1944.
• Akşam, 30 Teşrinievvel 1944.
• Akşam, 6 Teşrinievvel 1944.
• Akşam, 13 Nisan 1944.
• Akşam, 24 Nisan 1944.
• Akşam, 22 Ağustos 1944.
• Akşam, 29 Ağustos 1944.
• Akşam, 30 Ağustos 1944.
• Akşam, 6 Eylül 1944.
• Akşam, 2 Şubat 1945.
• Akşam, 3 Şubat 1945.
• Cumhuriyet, 15 Birincikanun 1939.
• Cumhuriyet, 20 Mart 1939.
• Cumhuriyet, 22 Mart 1939.
• Cumhuriyet, 17 Eylül 1939.
• Cumhuriyet, 14 İkinci kanun 1940.
• Cumhuriyet, 15 İkinci kanun 1940.
• Cumhuriyet, 7 Şubat 1940.
• Cumhuriyet, 8 Şubat 1940.
• Cumhuriyet, 16 Şubat 1940.
• Cumhuriyet, 18 Şubat 1941.
• Cumhuriyet, 19 Şubat 1941.
• Cumhuriyet, 24 Şubat 1941.
• Cumhuriyet, 14 Birincikanun 1941.
• Cumhuriyet, 13 Mayıs 1944.
• Cumhuriyet, 2 Şubat 1945.
• Vakit, 13 İkinci kanun 1940.
• Vakit, 14 İkinci kanun 1940.
• Vakit, 15 İkinci kanun 1940.
• Vakit, 20 İkinci kanun 1940.
• Vakit, 7 Şubat 1940.
• Vatan, 18 Şubat 1941.
• Vatan, 20 Şubat 1941.
• Vatan, 3 Mart 1941.
• Yeni Sabah, 7 Mayıs 1939.
• Tetkik Eserler
• ARAS, Tevfik Rüştü, Atatürk’ün Dış Politikası, 2. Basım, Kaynak Yayınları, İstanbul 2010.
• BALKAYA, İhsan Sabri, “Basınımıza Yansıdığı Şekliyle Balkan Antantı Sürecinde Türkiye ve Bulgaristan”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Cilt: XX, Kasım 2014, s. 759-783.
• BIÇAKLI, Hüseyin Avni, Türkiye-Bulgaristan İlişkileri (1919-1938), A.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi, Ankara 1988.
• BİLGİN, Mustafa Sıtkı, “Atatürk Döneminde Türkiye’nin Balkan Diplomasisi (1923-1930)”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Cit: XX, Kasım 2004, s. 799-820.
• DEMİRTAŞ-COŞKUN, Birgül, Bulgaristan’la Yeni Dönem (Soğuk Savaş Sonrası Ankara-Sofya İlişkileri), Avrasya Stratejik Araştırmalar Merkezi Yayınları, Ankara 2001.
• EROĞLU, Hamza, “Milletlerarası Hukuk Açısından Bulgaristan’daki Türk Azınlığı Sorunu”, Bulgaristan’da Türk Varlığı Bildiriler, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Tarih Kurumu Yayınları, VİI. Dizi-Sa.87, Ankara 1985.
• Genelkurmay Başkanlığı, Tarihte Türk-Bulgar İlişkileri, Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Yayınları, Genelkurmay Basımevi, Ankara 2004.
• GÖNLÜBOL, Mehmet-Cem Sar, Atatürk ve Türkiye’nin Dış Politikası (1919-1938), Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara 2013.
• HALE, William, Türk Dış Politikası 1774-2000, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, Çev; Petek Demir, İstanbul 2003.
• KILIÇ, Altemur, Türkiye ve Dünya, Akasya Kitap, Ankara 2010.
• ÖKSÜZ, Hikmet, “Atatürk Döneminde Balkan Politikası (1923-1938)”, Türkler, Cilt: 16, Ankara 2002, s. 625-642.
• SARIKOYUNCU, Ali, “Millî Mücadelede Türk-Bulgar İlişkileri”, Türkler, Cilt: 16, Ankara 2002, s. 278-284.
• SARIKOYUNCU DEĞERLİ, Esra, “Türk-Bulgar İlişkilerinde Mustafa Kemal Atatürk (1919-1923)”, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı: 18, Ağustos 2007, s. 301-319.
• ŞİMŞİR, Bilal, Bulgaristan Türkleri (1878-2008), Bilgi Yayınevi, İstanbul 1986.