Ma’mûretü’l-Azîz Province in American Trade Reports and the Commercial Activities of the United States of America in the Province (1900-1909)

Yıl 2025, Cilt: 17 Sayı: 1, 215 - 234

İlksen Dilmaç

https://doi.org/10.9737/historystudies.1531937

Öz

The United States of America has engaged in commercial relations with the Ottoman Empire since the nineteenth century. With the 1830 Treaty of Commerce and Navigation, diplomatic relations were formalized between the two countries. Subsequently, the United States of America established diplomatic missions in select Ottoman port cities, with the objective of safeguarding the rights of American citizens residing in the Ottoman Empire and protecting the interests of American merchants engaged in commercial activities within the Empire. Towards the end of the nineteenth century, American missionaries petitioned for the establishment of consulates in the interior of Anatolia. In accordance with this petition, the American Consulate of Harput was inaugurated in 1901 within the province of Ma’mûretü’l-Azîz. The consuls appointed in this region prepared comprehensive reports on the potential for trade and commercial activities within the Ma’mûretü’l-Azîz Province. This study, based on the reports of the American Consulate in Harput, which are preserved in the National Archives of the United States (NARA) and the United States Department of Commerce and Labor (US Department of Commerce and Labor), examines the economic situation of Ma’mûretü’l-Azîz Province and American commercial activities in the province.

Anahtar Kelimeler

Ma’mûretü’l-Azîz Province, American Consulate in Harput, Elazığ, American Trade in Asia Minor, American Missionaries in Asia Minor

Amerikan Ticaret Raporlarında Ma’mûretü’l-Azîz Vilayeti ve Amerika Birleşik Devletleri’nin Vilayetteki Ticari Faaliyetleri (1900-1909)

Öz

Amerika Birleşik Devletleri 19. yüzyıldan itibaren Osmanlı Devleti ile ticaret yapmak için temaslarda bulunmuştur. 1830 yılında imzalanan Ticaret ve Seyrisefain Antlaşmasıyla iki ülke arasındaki ilişkiler resmiyet kazanmıştır. Bu Antlaşma sonrası Amerika Birleşik Devletleri Osmanlı Devleti’nin bazı liman kentlerinde konsolosluklar açarak Osmanlı Devleti’nde yaşayan Amerikalıların ve burada ticaret yapan Amerikalı tüccarların haklarını korumayı amaçlamışlardır. 19. Yüzyılın sonlarına doğru Amerikan misyonerler Anadolu’nun iç kesimlerinde Amerikan konsolosluklarının kurulması talebinde bulunmuşlardır. Bu talep doğrultusunda 1901 yılında Ma’mûretü’l-Azîz Vilayeti’nde Harput Amerikan Konsolosluğu açılmıştır. Buraya atanan konsoloslar Ma’mûretü’l-Azîz Vilayeti’nin ticaret potansiyeli ve Vilayetteki ticari faaliyetlere yönelik ayrıntılı raporlar hazırlamışlardır. Amerikan Ulusal Arşivleri’nde (NARA) ve Amerika Birleşik Devletleri Ticaret ve Çalışma Bakanlığı’nda (The United States Department of Commerce and Labor) muhafaza edilen Harput Amerikan Konsolosluğu raporları ekseninde oluşturulan bu çalışmada, Ma’mûretü’l-Azîz Vilayeti’nin ekonomik durumu ve vilayetteki Amerikan ticari faaliyetleri irdelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Ma’mûretü’l-Azîz Vilayeti, Harput Amerikan Konsolosluğu, Elâzığ, Anadolu’daki Amerikan Ticareti, Anadolu’daki Amerikan Misyonerleri

Kaynakça

• Arşiv Belgeleri
• ABD Ulusal Arşivi (American National Archives and Records Administration-NARA). T579. Despatches from U.S. Consuls in Harput, Turkey, 1895-1906.
• Araştırma Eserler ve Tezler
• Açıkses, Erdal. Amerikalıların Harput’taki Misyonerlik Faaliyetleri. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2003.
• Aksoy, Elif ve Bülent, Eşref. “19. ve 20. Yüzyıllarda Harput Bölgesinin Tekstil Sektöründeki Ticari Gelişmeleri.” Sanat ve Tasarım Dergisi 9, no. 1 (2019): 58-71. https://doi.org/10.20488/sanattasarim.600029.
• Alan, Gülbadi. “Amerikan Board Okullarında Yürütülen Misyonerlik Faaliyetleri” İslâmî Araştırmalar Dergisi 20, no. 4 (2007): 464-475.
• Armaoğlu, Fahir. Belgelerle Türk-Amerikan İlişkileri. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1991.
• Department of Commerce and Labor, U.S. Bureau of Manufactures. Commercial Relations of the United States with Foreign Countries Calender Year 1909. Washington: U.S. Government Printing Office, 1911.
• Dilmaç, İlksen. “Amerikan Konsolosluk Raporlarına Göre Diyarbekir Vilayeti’nde İktisadi Hayat (1900-1909).” Kadim, no. 6 (2023): 107-129. https://doi.org/10.54462/kadim.1285492.
• Dinçer, Sinan. “İlk Gurbetçiler: Harput’tan ABD’ye Emek Göçü.” Geçmişten Geleceğe Harput Sempozyumu, Bildiriler, Editör Enver Çakar, 307-319. Elâzığ: Fırat Üniversitesi Harput Uygulama ve Araştırma Merkezi Yayınları, 2013.
• Erhan, Çağrı. “1830 Osmanlı-Amerikan Antlaşması’nın Gizli Maddesi ve Sonuçları.” Belleten, no. 62 (1998): 457-466. doi:10.37879/belleten.1998.457.
• Erhan, Çağrı. Türk-Amerikan İlişkilerinin Tarihsel Kökenleri. Ankara: İmge Kitabevi, 2015.
• Gül, Osman Kubilay. “Sivas Amerika Birleşik Devletleri Konsolosluğu Hakkında Genel Bir Değerlendirme.”Asos Congress Bildiri Kitabı, Düzenleyen Asos Congress Fırat Üniversitesi, 1362-1370. Elâzığ: Asos Yayıncılık, 2016.
• Hayli, Selçuk. “Tarihi Coğrafya Açısından Harput Şehrinin Fonksiyonları ve Etki Sahası.” Dünü ve Bugünü ile Harput: Sempozyum, C.2, Editör Fikret Karaman, 287-305. Elâzığ: Türkiye Diyanet Vakfı Elâzığ Şubesi, 1998.
• İpek, Nedim. “Anadolu’dan Amerika’ya Ermeni Göçü.” OTAM Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi 6, no. 6 (1995): 257-280. https://doi.org/10.1501/OTAM_0000000246.
• Kantarcı, Şenol. “Osmanlı Devleti Dönemi Türk-Amerikan İktisadi-Siyasi ve Kültürel İlişkileri.” Türkiye’de Devlet Politikaları, Editör Işıl Arpacı ve Osman Ağır, 457-492. Ankara: Nobel Yayınları, 2018.
• Kurat, Akdes Nimet. “Türkiye ile Amerika Birleşik Devletleri Arasındaki Münasebetlere Ait Arşiv Vesikaları.” Tarih Araştırmaları Dergisi 5, no. 8 (1967): 282-321. https://doi.org/10.1501/Tarar_0000000306.
• Kuş Büyüktaş, Canan. “Osmanlı Döneminde Anadolu Ticaret Yolu Ağında Harput un Yeri ve Önemi.” Geçmişten Geleceğe Harput Sempozyumu, Editör Enver Çakar, 623-642. Elâzığ: Fırat Üniversitesi Harput Uygulama ve Araştırma Merkezi, 2013.
• Lang, David Marshall. The Armenians: A People in Exile. London: Cox & Wyman Ltd., 1988.
• Morison, Samuel Eliot. The Oxford History of the American People. New York: Oxford University Press, 1965. Özkaya, Sevda. “Amerikan Konsolosluk Raporlarına Göre Doğu Anadolu Bölgesinin Siyasi-Sosyal ve Ekonomik Tarihi.” Yüksek lisans tezi, Fırat Üniversitesi, 2001.
• Özkaya Sofu, Sevda. “Harput’ta Amerikan Konsolosluğunun Açılışı, Konsolos Thomas Herbert Norton’un Faaliyetleri.” Tarihin Peşinde Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, no. 29 (2023): 85-94.
• Quataert, Donald. Sanayi Devrimi Çağında Osmanlı İmalat Sektörü, 5. baskı. İstanbul: İletişim Yayınları, 2020.
• Tızlak, Fahrettin. “XIX. Yüzyılın Ortalarında Osmanlı Maden Yatakları.” Belleten 60, no. 229 (1996): 703-718.
• Tızlak, Fahrettin. Osmanlı Döneminde Keban-Ergani Yöresinde Madencilik. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1997.
• Trask, Roger R. The United States Response to Turkish Nationalism and Reform, 1914-1939. Minneapolis: The University of Minnesota Press, 1971.
• United States. Bureau of Foreign and Domestic Commerce. Commercial Relations of the United States with Foreign Countries During the Year 1901, Vol I. Washington: U.S. Government Printing Office, 1902.
• United States. Bureau of Foreign and Domestic Commerce. Commercial Relations of the United States with Foreign Countries During the Year 1902, Vol I. Washington: U.S. Government Printing Office, 1903.
• United States. Bureau of Foreign and Domestic Commerce. Commercial Relations of the United States with Foreign Countries During the Year 1903, Vol II. Washington: U.S. Government Printing Office, 1904.
• United States. Bureau of Foreign and Domestic Commerce. Commercial Relations of the United States with Foreign Countries During the Year 1904. Washington: U.S. Government Printing Office, 1905.
• United States. Bureau of Foreign and Domestic Commerce. Commercial Relations of the United States with Foreign Countries During the Year 1905. Washington: U.S. Government Printing Office, 1906.
• United States. Bureau of Foreign and Domestic Commerce. Commercial Relations of the United States with Foreign Countries During the Year 1906. Washington: U.S. Government Printing Office, 1907.
• United States. Bureau of Manufactures. Commercial Relations of the United States with Foreign Countries During the Year 1907, Vol I. Washington: U.S. Government Printing Office, 1908.
• United States. Bureau of Foreign and Domestic Commerce. Commercial Relations of the United States with Foreign Countries During the Year 1908, Vol II. Washington: U.S. Government Printing Office, 1909.
• Yapıcı, Süleyman. Osmanlı Salnamelerinde Harput (1869-1908). Elâzığ: Örnek Matbaası, 2009.