ÜNİVERSİTE ÖĞRENCİLERİNDE PSİKOLOJİK BELİRTİLER VE ÖZ-YETERLİK İNANÇLARI

Yıl 2023, Cilt: 20 Sayı: 52, 265 - 281, 31.12.2023

Burhan Çapri

Öz

Bu çalışmanın amacı, üniversite öğrencilerinin psikolojik belirtilerinin öz-yeterlik inançlarını ne düzeyde yordadığını ve öğrencilerin öz-yeterlik inançları ile psikolojik belirtilerinin cinsiyetlerine göre farklılaşıp farklılaşmadığını incelemektir. Betimsel yöntemle yapılmış bir alan taraması niteliğindeki bu çalışmanın araştırma grubu, yaşları 17-25 ( X̄=20.69, ss=1.68) arasında değişen 409’u (%48.4) kız ve 436’sı (%51.6) erkek olmak üzere toplam 845 gönüllü üniversite öğrencisinden oluşmaktadır. “Kişisel Bilgi Formu”, “Ergen Yetkinlik Beklentisi Ölçeği (EYBÖ)” ve “Kısa Semptom Envanteri (KSE)” ile toplanan verilerin analizinde bağımsız gruplar için t-testi, Pearson momentler çarpımı korelasyon katsayısı ve Yapısal Eşitlik Modeli (YEM) kullanılmıştır. Araştırmanın bulgularında, psikolojik belirtilerin öz-yeterlik inançlarını negatif yönde anlamlı bir biçimde yordadığı ve öz-yeterlik inancı varyansının %19’unu açıkladığı bulunmuştur. Ayrıca cinsiyete göre yapılan karşılaştırmalarda, kızların EYBÖ’nün DYB alt ölçeği hariç diğer tüm ölçek ve alt ölçek puan ortalamaları açısından toplam grup ve erkeklere göre daha yüksek puanlar elde ettiği ve cinsiyet farklılıkları açısından da DYB alt ölçeği dışında anlamlı farkın bulunduğu diğer tüm ölçek ve alt ölçek puanları açısından kızların lehine anlamlı sonuçların elde edildiği görülmüştür. Bulgular ilgili alanyazın doğrultusunda tartışılıp yorumlanmış ve araştırmadan elde edilen sonuçlar ışığında öneriler sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Üniversite öğrencileri, psikolojik belirtiler, öz-yeterlik inancı, cinsiyet

Etik Beyan

Bu çalışmada “Yükseköğretim Kurumları Bilimsel Araştırma ve Yayın Etiği Yönergesi” kapsamında uyulması belirtilen tüm kurallara uyulmuştur. Yönergenin ikinci bölümü olan “Bilimsel Araştırma ve Yayın Etiğine Aykırı Eylemler” başlığı altında belirtilen eylemlerden hiçbiri gerçekleştirilmemiştir. Bu makalenin verileri 2020 yılı öncesine ait olduğu için etik kurul izni alınmamıştır. Ayrıca makale verilerinin elde edilmesinde zorunlu etik kurul kararı gerektirecek bir uygulama gerçekleştirilmemiştir.

PSYCHOLOGICAL SYMPTOMS AND SELF-EFFICACY BELIEFS IN UNIVERSITY STUDENTS

Öz

The purpose of present study is to examine to what extent university students' psychological symptoms predict their self-efficacy beliefs and whether students' self-efficacy beliefs and psychological symptoms differ according to their gender. The research group of this study, which is a field survey conducted with a descriptive method, consists of a total of 845 volunteer university students, 409 (48.4%) girls and 436 (51.6%) boys, aged between 17-25 ( X̄= 20.69, sd = 1.68). Independent groups t-test, Pearson product moment correlation coefficient and Structural Equation Model (SEM) were used in the analysis of the data collected with the “Personal Information Form", "Self-Efficacy Expectation Scale for Adolescents (SEQ-A)" and "The Brief Symptom Inventory (BSI)". In results of the research, psychological symptoms significantly predicted the self-efficacy beliefs in a negative significant way and explained %19 variance of the self-efficacy belief. Besides, in comparisons made by gender, it has been observed the females obtained higher scores than group and male and in the terms of all scales and subscale other than the ASEQ's subscale DYB and in terms of gender differences all scales and subscales except DYB are significant differences and in favor of females. The findings were discussed and interpreted in line with the relevant literature and suggestions were presented in the light of the results obtained from the research.

Anahtar Kelimeler

University students, psychological symptoms, self-efficacy belief, gender

Kaynakça

• Aktuğ, T. (2006). Ergenlerde akran baskısı ve benlik saygısının incelenmesi. Yüksek lisans tezi, Mersin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Mersin).
• Backenstrass, M., Schwarz, T., Fiedler, P., Joest, K., Reck, C., Mundt, C., & Kronmueller, K. T. (2006). Negative mood regulation expectancies, self-efficacy beliefs, and locus of control orientation: Moderators or mediators of change in the treatment of depression? Psychotherapy Research, 16(2), 250–258.
• Balcı, A. (2001). Sosyal bilimlerde araştırma yöntem, teknik ve ilkeleri. Ankara: Pegem A Yayıncılık.
• Bandura, A. (1977). Self-efficacy: Toward a unifying theory of behavioral change. Psychological Review, 84, 191-215.
• Bandura, A. (1986). Social foundations of thought and action: A social theory. Englewood Cliffs, NJ: Prentice Hall.
• Bandura, A. (1989, September). Human agency in social cognitive theory. American Psychologist, 44, 1175–1184.
• Bandura, A. (1997). Self-efficacy: The exercise of control. New York: W.H. Freeman.
• Bandura, A. (1999). Social cognitive theory: An agentic perspective. Asian Journal of Social Psychology, 2, 21–41.
• Bandura, A., Pastorelli, C., Barbaranelli, C., & Caprara, G. V. (1999). Self-Efficacy pathways to childhood depression. Journal of Personality and Social Psychology, 76, 258–269.
• Bandura, A., Caprara, G. V., Barbaranelli, C., Pastorelli, C., & Regalia, C. (2001). Sociocognitive self-regulatory mechanisms governing transgressive behavior. Journal of Personality and Social Psychology, 80, 125–135.
• Bandura, A. (2002). Social cognitive theory in cultural context. Journal of Applied Psychology: An International Review, 51, 269–290.
• Biçer, E. (2009). Parçalanmış ve tam aileye sahip ergenlerin atılganlık ve sosyal öz-yeterlik beklenti düzeylerinin bazı demografik değişkenler açısından incelenmesi. Yüksek lisans tezi, Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Adana.
• Bilgin, M. (1996). Grup rehberliğinin sosyal öz-yeterlik beklentisi üzerindeki etkisine yönelik deneysel bir çalışma. Yüksek lisans tezi, Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Adana.
• Bussey, K., & Bandura, A. (1999). Social cognitive theory of gender development and differentiation. Psychological Review, 106, 676–713.
• Cast, A. D,. & Burke, P. J. (2002). A theory of self-esteem. Social Forces, 80(3), 1041–1068.
• Coelho, R., Martins, A., & Barros, H. (2002). Clinical profiles relating gender and depressive symptoms among adolescents ascertained by the Beck Depression Inventory II. European Psychiatry, 17, 222- 226.
• Cole, T., & Sapp, G. L. (1988). Stress, locus of control and achievement of high school seniours. Psychological Reports, 63(2), 355-359.
• Coleman, K. P. (2003). Perception of parent-child attachment, social self-efficacy and peer relationsships in middle childhood. Human Development and Family Studies, 12, 351–368.
• Costello, E. J., Egger, H. L., & Angold, A. (2005). The Developmental epidemiology of anxiety disorders: Phenomenology, prevalence, and comorbidity. Child and Adolescent Psychiatric Clinics of North America, 14, 631–648.
• Çelikkaleli, Ö., Gündoğdu, M. ve Kıran-Esen, B. (2006). Ergenlerde yetkinlik beklentisi ölçeği: Türkçe uyarlamasının geçerlik ve güvenirlik çalışması. Eurasian Journal of Educational Research, 25, 62–72.
• Çelikkaleli, Ö. (2010). Ergenlerin yetkinlik inançları ile depresyon, benlik saygısı, iç-dış kontrol odağı, sürekli öfke ve öfke ifade biçimleri arasındaki ilişkinin incelenmesi. Doktora tezi, Mersin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Mersin.
• Çelikkaleli, Ö. ve Gündüz, B. (2010). Ergenlerde problem çözme becerileri ve öz-yeterlik inançları. Ç.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 19(2), 361–377.
• Çokluk, Ö., Şekercioğlu, G. ve Büyüköztürk, Ş. (2014). Sosyal bilimler için çok değişkenli istatistik: SPSS ve LISREL uygulamaları. Ankara: Pegem Akademi.
• Deniz, M. E., Avşaroğlu, S. ve Hamarta, E. (2004). Psikolojik danışma servisine başvuran üniversite öğrencilerinin psikolojik belirti düzeyleri. S.Ü. Eğitim Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 16, 1-12.
• Doğan Yatar, M. ve Özden Yıldırım, M. S. (2023). Üniversite öğrencilerinde somatizasyon eğiliminin yordanmasında stresle başa çıkma yöntemleri, genel öz yeterlik inancı ve bilişsel esnekliğin rolü. AYNA Klinik Psikoloji Dergisi, 10(2), 188–213.
• Dolgin, K. G. (2018). The adolescent: Development, relationships, and culture (14th ed.). Boston, MA: Pearson. Erkuş, A. (2013). Davranış bilimleri için bilimsel araştırma modeli (4. baskı). Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Erol, A., Toprak, G. ve Yazıcı, F. (2002). Üniversite öğrencisi kadınlarda yeme bozukluğu ve genel psikolojik belirtileri yordayan etkenler. Türk Psikiyatri Dergisi, 3, 48-57.
• Fırıncıoğlu, H. (2005). Adlerian odaklı grupla psikolojik danışmanın öğrencilerin sosyal öz-yeterlik beklenti düzeyleri üzerindeki etkisine yönelik deneysel bir çalışma. Yüksek lisans tezi, Mersin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Mersin.
• Gaudiano, B. A., & Herbert, J, D. (2006). Self-Efficacy for social situations in adolescents with generalized social anxiety disorder. Behavioural and Cognitive Psychotherapy, 35(2), 209–223.
• Hankin, B. L., Mermelstein, L., & Roesch, L. (2007). Sex differences in adolescent depression: Stress exposure and reactivity models. Child Development, 78, 279- 295.
• Hermann, K. S., & Betz, N. E. (2004). Path models of the relationships of instrumentality and expressiveness to social self-efficacy, shyness, and depressive symptoms. Sex Roles, 51, 55–66.
• Hermann, K. S., & Betz, N. E. (2006). Path models of the relationships of instrumentality and expressiveness, social self–efficacy, and self–esteem to depressive symptoms in college students. Journal of Social and Clinical Psychology, 25(10), 1086–1106.
• Hetland, J., Torsheim, T., & Aaro, L. E. (2002). Subjective health complaints in adolescence: Dimensional structure and variation across gender and age. Scandinavian Journal of Public Health, 30, 223–230.
• Hu, L. T., & Bentler, P. M. (1999). Cutoff criteria for fit indexes in covariance structural analysis: Conventional criteria versus new alternatives. Structural Equation Modeling, 6, 1−55.
• İkiz, F. E., & Sakarya Çınkı, Ö. (2016). Ergenlerin ruhsal belirtileri ile duygusal özyeterlik düzeylerinin incelenmesi. TURKISH STUDIES -International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 11(14), 333-348.
• Kapıkıran, N. A. (2001). Lise öğrencilerindeki psikopatolojik belirtilerin cinsiyet ve sınıf değişkenleri açısından incelenmesi. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 10, 34-39.
• Karasar, N. (1995). Bilimsel araştırma yöntemi. Ankara: Alkım Yayınevi. Kinnunen, P., Laukkanen, E., & Kylmä, J. (2010). Associations between psychosomatic symptoms in adolescence and mental health symptoms in early adulthood. International Journal of Nursing Practice, 16, 43-50.
• Kirkcaldy, B., Siefen, G., & Furnham, A. (2003). Gender, anxiety-depressivity and self-image among adolescents. European Psychiatry, 18, 50-58.
• Koparan, Ş., Öztürk, F., Özkılıç, F. ve Şenışık, Y. (2009). An investigation of social self-efficacy expectations and assertiveness in multi-program high school students. Procedia Social and Behavioral Sciences, 1, 623–629.
• Köknel, Ö. (2005). Depresyon: Ruhsal çöküntü. İstanbul: Altın Kitaplar.
• Lackaye, T., Margalit, M., Ziv, O., & Ziman, T. (2006). Comparisons of self-efficacy, mood, effort, and hope between students with learning disabilities and their non-LD-matched peers. Learning Disabilities Research & Practice, 21(2), 111–121.
• Landon, T. M., Ehrenreich, J. T., & Pincus, D. B. (2007). Self-efficacy: A comparison between clinically anxious and non-referred youth. Child Psychiatry and Human Development, 38, 31–45.
• Luszczynska, A., Gutierrez-Dona, B., & Schwarzer, R. (2005). General self-efficacy in various domains of human functioning: Evidence from five countries. International Journal of Psychology, 40(2), 80–89.
• Masi, G., Favilla, L., Millepiedi, S., Mucci, M., Rundell, J. R., & Engel, C. C. (2000). Somatic symptoms in children and adolescents referred for emotional and behavioral disorders. Psychiatry, 63, 140-159.
• Masten, W. G., Caldwell-Colbert, A. T., Williams, W., Jerome, W. W., Mosby, L., Barrios, Y., & Helton, J. (2003). Gender differences in depressive symptoms among Mexican adolescents. Anales de Psicologia, 19, 91-95.
• Mercer, K. L. (2004). Relations of self-efficacy to symptoms of depressions and anxiety in adolescents with learning disabilities. Doctoral dissertation, The University of British Columbia, Canada. Retrieved from http://hdl.handle.net/2429/16173
• Mills, N., Pajares, F., & Herron, C. (2006). A reevaluation of the role of anxiety: Self-efficacy, anxiety, and their relation to reading and listening proficiency. Foreign Language Annals, 39(2), 273–292.
• Muris, P. (2001). A brief questionnaire for measuring self-efficacy in youths. Journal of Psychopathology and Behavioral Assessment, 23, 145–149.
• Muris, P., Schmidt, H., Lambrichs, R., & Meesters, C. (2001). Protective and vulnerability factors of depression in normal adolescents. Behaviour Research and Therapy, 39, 555–565.
• Muris, P. (2002). Relationships between self-efficacy and symptoms of anxiety disorders and depression in a normal adolescent sample. Personality and Individual Differences, 32, 337–348.
• Muris, P., Meesters, C., Morren, M., & Moorman, L. (2004). Anger and hostility in adolescents: Relationships with self-reported attachment style and perceived parental rearing styles. Journal of Psychosomatic Research, 57, 257–264.
• Muris, P., Mayer, B., Lint, C. V., & Hofman, S. (2008). Attentional control and psychopathological symptoms in children. Personality and Individual Differences, 44, 1495–1505. Özbay, D. (2003). Lise öğrencilerinin psikopatolojik özellikleri ile kişisel, sosyal ve genel uyum düzeyleri arasındaki ilişki. Yüksek lisans tezi, Niğde Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Niğde.
• Öztürk, M. O. (2001). Ruh Sağlığı ve Bozuklukları (Yenilenmiş 8. Basım). Ankara: Nobel Tıp Kitabevleri.
• Öztürk, F. ve Şahin, S. K. (2007). Spor yapan ve yapmayan 9–13 yaş grubu bireylerin sosyal öz-yeterlik beklentisi puanlarının karşılaştırılması. Elementary Education Online, 6, 469-479.
• Palancı, M. (2023). Üniversite öğrencilerinin algılanan kontrol düzeyi ve sosyal öz yeterlik algılarının psikolojik semptomlarla ilişkisi. Erzincan Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 25(3), 477-487.
• Palapattu, A. G., Kingery, J. N., & Ginsburg, G. S. (2006). Gender role orientation and anxiety symptoms among African American adolescents. Journal of Abnormal Child Psychology, 34, 441-449.
• Puskar, K. R., Sereika, S. M., & Haller, L. L. (2003). Anxiety, somatic complaints and depressive symptoms in rural adolescents. Child and Adolescent Psychiatric Nursing, 16(3), 102-111.
• Saföz-Güven, İ. K. (2008). Fen ve genel lise öğrencilerinin cinsiyet ve sosyometrik statülerine göre öznel iyi oluş düzeyleri, genel sağlık örüntüleri ve psikolojik belirti türleri. Yüksek lisans tezi, Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Adana.
• Sahranç, Ü. (2007). Stres kontrolü, genel öz-yeterlik, durumluluk kaygı ve yaşam doyumu ile ilişkili bir akış modeli. Doktora tezi, Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Saltzman, K. M., & Holahan, C. J. (2002). Social support, self-efficacy, and depressive symptoms: An integrative model. Journal of Social and Clinical Psychology, 21(3), 309–322.
• Santrock, J. W. (2020). Ergenlik (Adolescence) (Çev. Ed. D.M. Siyez). Ankara: Nobel Yayınları.
• Saunders, J., Davis, L., Williams, T., & Williams, J. H. (2004). Gender differences in self perceptions on academic outcomes: A study of african- american high school students. Journal of Youth and Adolescence, 33(1), 81-90.
• Sayma, H. İ. (2001). İlköğretim 7. ve 8. sınıf öğrencilerinin sosyal yeterlik beklentilerinin çeşitli değişkenler açısından incelenmesi. Yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Savaşır, I. ve Şahin, N. H. (1997). Bilişsel-davranışçı terapilerde değerlendirme: Sık kullanılan ölçekler. Ankara: Türk Psikologlar Derneği Yayınları.
• Shikai, N., Uji, M., Chen, Z., Hiramura, H., Tanaka, N., Shono, M., & Kitamura, T. (2007). The role of coping styles and self-efficacy in the development of dysphoric mood among nursing students. Journal of Psychopathology and Behavioral Assessment, 29, 241-248.
• Smith, H. M., & Betz, N. E. (2002). An Examination of efficacy and esteem pathways to depression in young adulthood. Journal of Counseling Psychology, 49, 438–448.
• Solberg, V. S., & Villarreal, P. (1997). Examination of self-efficacy, social support, and stress as predictors of psychological and physical distress among hispanic college students. Hispanic Journal of Behavioral Science, 19, 182–201.
• Soylu, Ö. (2002). Üniversite sınavına hazırlanan öğrencilerin ailelerinden sosyal destek algılayıp algılamama durumlarına göre psikolojik belirtiler yönünden incelenmesi. Yüksek lisans tezi, Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Adana.
• Suldo, S. M., & Shaffer, E. J. (2007). Evaluation of the self-efficacy questionnaire for children in two samples of American adolescents. Journal of Psychoeducational Assessment, 25, 341–355.
• Sweeting, H. N., West, P. B., & Der, G. J. (2007). Explanations for female excess psychosomatic symptoms in adolescence: Evidence from a school- based cohort in the West of Scotland. BMC Public Health, 7, 298.
• Tahmassian, K., & Moghadam, N. J. (2011). Relationship between self-efficacy and symptoms of anxiety, depression, worry and social avoidance in a normal sample of students. Iranian Journal of Psychiatry and Behavioral Sciences, 5, 91–98.
• Takakura, M., & Sakihara, S. (2000). Gender differences in the association between psychosocial factors and depressive symptoms in Japanese junior high school students. Journal of Epidemiology, 10, 383-391.
• Telef, B. B. (2011). Öz-yeterlikleri farklı ergenlerin psikolojik semptomlarının incelenmesi. Doktora tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İzmir.
• Thelwell, R. C., Lane, A. M., & Weston, N. J. V. (2007). Mood states, self-set goals, self-efficacy and performance in academic examinations. Personality and Individual Differences, 42, 573–583.
• Valois, R. F., Umstattd, M. R., Zullig, K. J., & Paxton, R. J. (2008). Physical activity behaviors and emotional self‐efficacy: Is there a relationship for adolescents?. Journal of School Health, 78(6), 321-327.
• Vera, E. M., Shin, R., Montgomery, G., Mildner, C., & Speight, S. L. (2004). Conflict resolution, self-efficacy, self-control and future orientation of urban adolescents. Professional School Counseling, 8, 73-80.
• Wei, M., Russell, D. W., & Zakalik, R. A. (2005). Adult attachment, social self-efficacy, self disclosure, loneliness, and subsequent depression for freshman college students: A longitudinal study. Journal of Counseling Psychology, 52(4), 602–614.
• Wettersen, K. B., Guilmino, A., Herrick, P., Hunter, P. J., Kim, G. Y., Wettersten, K. B., Guilmino, A., Herrick, C. G., Hunter, P. J., Kim, G. Y., Jagow, D., ... McCormick, J. (2005). Predicting educational and vocational attitudes among rural high school students. Journal of Counseling Psychology, 52, 658-663.
• Willemse, M. (2008). Exporing the relationship betwen self-efficacy and aggressıon in a group of adolescents in the peri-urban town of Worcester. Master's thesis, University of Stellenbosch, South Africa. Retrieved from http://hdl.handle.net/10019.1/1515.
• Yardımcı, F. K. (2007). İlköğretim öğrencilerinde algılanan sosyal destek ile öz-yeterlik ilişkisi ve etkileyen değişkenlerin incelenmesi. Doktora tezi, Ege Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İzmir.
• Yavuz, Ö. (2021). Çocukluk çağı travmalarının psikolojik belirtiler ile travma sonrası stres bozukluğu belirtileri arasındaki ilişkide psikolojik dayanıklılık ve özyeterliliğin aracı rolü. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Arel Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, İstanbul.
• Yenidünya, A. (2005). Lise öğrencilerinde rekabetçi tutum, benlik saygısı ve akademik başarı ilişkisi. Yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.