MODERNLEŞME SÜRECİNDE TÜRK AYDINININ HÜKÜMDAR VEYA HALİFE ALGISI

Yıl 2025, Cilt: 13 Sayı: 26, 217 - 230, 16.10.2025

Pasha Guluzade

https://doi.org/10.20304/humanitas.1675677

Öz

Hükümdar XX. yüzyılın ilk çeyreğine kadar Türk yönetim sisteminin en tepe noktasında yer almaktadır. Onun idare şekli, tavrı, bilgisi ve diğer yöneticilerle olan ilişkisi aynı zamanda devletin yönetim şeklini belirlemektedir. Modernleşme sürecinde Türk düşünürlerinin bazısı hükümdar veya halifeden yanayken, bazısıysa buna gerek olmadığını söylemektedir. Düşünürler hükümdarın tanımını vererek onun varlığının toplum için yararlı olduğuna işaret etmişlerdir. Modernleşmeyle birlikte yönetim şeklinin de değişmesi gerektiğini öne süren düşünürler bu makamın etkisi kalmadığını belirtmişlerdir. Halife veya hükümdarın modern dünyaya ayak uydurma sürecinde sorunlar yaratacağına işaret etmişlerdir. Çalışmada modernleşme döneminin düşünürlerinin ileri sürdüğü görüşler ışığında hükümdar veya halife açısından yönetim algısı felsefi olarak temellendirilmektedir.

Anahtar Kelimeler

hükümdar , halife , toplum , düşünür , sorun

THE TURKISH INTELLECTUAL PERCEPTION OF THE SOVEREIGN OR CALIPH IN THE MODERNIZATION PROCESS

Öz

The Sovereign until the first quarter of the 20th century, was at the top of the Turkish administrative system. Its governmental style, attitude, knowledge and relationship with other administrators also determine the state's administration style. The ruler's influence in society, particularly as he took on a religious aspect, increased. His acceptance as caliph and his position as the final decision-making authority allowed him to become the person responsible for events. While some of the thinkers of the modernization process are in favor of the sovereign or caliph, others say that it is not necessary. By giving the definition of the sovereign, the thinkers pointed out that his existence is beneficial for the society. Thinkers who argued that the form of government should change with modernization stated that this position had lost its influence and that the position in question was also open to debate. For this reason, they pointed out that the caliph or the sovereign would create problems in the process of keeping up with the modern world. In the study, the perception of governance from the perspective of the ruler or caliph is philosophically based in the light of the views put forward by the Turkish thinkers of the modernization period.

Anahtar Kelimeler

Sovereign , Society , Caliph , Thinker , Problem

Kaynakça

• Ahmet Mithat, E. (2004). Üss-i İnkılap(2): II Abdülhamid Han`ın Cülusundan Birinci Seneye Kadar, T.G.Seratlı (Haz.). Selis yayınları.
• Axundzadə, M. F. (2005). “Kəmalüddövlə Məktubları”, Əsərləri II Cild, H.Məmmədzadə (Haz.). Şərq-Qərb.
• Akçura, Y. (2001). Yeni Türk Devletinin Öncüleri(1928 Yılı Yazıları), N.Sefercioğlu (Haz.). Kültür Bakanlığı yayınları.
• Akşin, S. (2013). “Konya Delibaş İsyanının Anatomisi”, Neden Geri Kaldık? Bitmeyen Kavga:Çağdaşlaşma. Kaynak yayınları.
• Bıçak, A. (2013). Türk Düşüncesi II:Kaygılar. Dergah yayınları.
• Bigi, Carullah Musa. (1997), İslam`ın Elifba`sı, İ.Maraş & S.Erşahin (Haz.). Seba yayınları.
• Dayanç, M. (2012). “Ahmet Midhat Efendi ve Üss-i İnkılap Üzerine”, Turkish Studies, Vol.7/1, s. 837-847. http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.2790
• Erdül, M. (2002). Başveren İnkılapçı Ali Suavi. Toplumsal Dönüşüm yayınları.
• Ersoy, M. A. (2011). “Bayezid Kürsüsünde Vaaz”, Türkiye`de İslamcılık Düşüncesi:Kişiler ve Metinler I, İ.Kara (Haz.). Dergah yayınları.
• Gökalp, Z. (1977). “Fırkaların Siyasi Tasnifi”, Makaleler IV(İslam, İktisad, İçtimaiyat, Şair, Halka Doğru Mecmualarında Çıkan Makaleleri), F.R.Tuncor (Haz.). Kültür Bakanlığı yayınları.
• Gökalp, Z. (2010). Küçük Mecmua-III (Çev. Ş.Filiz). YARMH yayınları.
• Gündüz, M. (2007). II. Meşrutiyet`in Klasik Pradigmaları. Lotus yayınları.
• İzmirli, H. İ. (1997). “Hilafet-i İslamiye”, Türkiye`de İslamcılık Düşüncesi:Kişiler ve Metinler II, İ.Kara (Haz.). Kitabevi yayınları.
• Kara, İ. (2014). İslamcıların Siyasi Görüşleri 1:Hilafet ve Meşrutiyet. Dergah yayınları.
• Kara,İ. (2002). “Risaleler ve Müellifleri Hakkında Bazı Bilgiler”, Hilafet Risaleleri 1 Cilt:II Abdülhamit Devri. Klasik yayınları.
• Karal, Z. E. (1980). Halifeliğin kaldırılması. TTK yayınları.
• Karpat, H. K. (2009). Osmanlı`dan Günümüze Elitler ve Din, G.Ayas (Haz.). Timaş yayınları.
• Lewis, B. (2011). Modern Türkiye`nin Doğuşu, (Çev.B.B.Turna). Arkadaş yayınları (Orijinal çalışma 1961 yılında yayımlandı).
• Məmmədquluzadə, C. (2004). “Xilafət Məsələsi”, Seçilmiş Əsərləri III Cild, İ.Həbibbəyli (Haz.). Öndər nəşr.
• Məmmədquluzadə, C. (2004). “Təməllüq”, Seçilmiş Əsərləri II Cild, İ.Həbibbəyli (Haz.). Öndər nəşr.
• Ortaylı, İ. (2006). Son İmparatorluk Osmanlı. Timaş yayınları.
• Ortaylı, İ. (2014). İmparatorluğun Son Nefesi: Osmanlı`nın Yaşayan Mirası Cumhuriyet. Timaş yayınları.
• Resulzade, M. E. (2014). İhtilalci Sosyalizm ve Demokrasi, R.Cabbarlı (Haz.). Doğu.
• Rəsulzadə, M. Ə. (1991). Əsrimizin Səyavuşu. Gənclik nəşriyyat.
• Rəsulzadə, M. Ə. (2009). “Qövm və Millət”, Milli Birlik, Y.Türkel (Haz.). Çıraq.
• Rəsulzadə, M. Ə. (2012). Panturanizm. Qafqaz Sorunu (Çev.Y.Türkel). Təknur.
• Rəsulzadə, M. Ə. (5 aprel 1917). “Cəmaət idarəsi”, Açıq söz qəzeti, S:442.
• Rəsulzadə, M. Ə. (17 yanvar 1919). “Türkiyə məğlubmudur?”, Azərbaycan qəzeti, S:90
• Said Halim, P. (2003). Bütün Eserleri, N.A.Özalp (Haz.). Anka yayınları.
• Said Halim, P. (2004). “Türkiye ve Hilafet” (Çev. İ.Taşpınar). Hilafet Risaleleri 4. Cilt: II Meşrutiyet Devri, İ.Kara (Haz.). Klasik yayınları.
• Said Halim, P. (2011). “İslamda Siyasi Teşkilat”, Türkiye`de İslamcılık Düşüncesi:Kişiler ve Metinler I, İ.Kara (Haz.). Dergah yayınları.
• Seyyid Bey. (2011). “Hilafetin Şer`i Mahiyeti”, Türkiye`de İslamcılık Düşüncesi:Kişiler ve Metinler I, İ.Kara (Haz.). Dergah yayınları.
• Toynbee, J. Arnold. (1998). 1920`lerde Türkiye:Hilafetin İlgası (Çev. H.Aktaş). Yöneliş yayınları (Orijinal çalışma 1925 yılında yayımlandı).
• Toynbee, J. Arnold & Kirkwood, P. Kenneth. (2009). Türkiye: Bir Devletin Yeniden Doğuşu (Çev. K. Yargıcı & N.Uğurlu). Örgün yayınları (Orijinal çalışma 1926 yılında yayımlandı).