Postwar Sovereignty Concerns, Debt Diplomacy, And Strategic Positioning: Turkey’s Accession To The Bretton Woods System In The Early Cold War

Yıl 2025, Cilt: 13 Sayı: 26, 125 - 144, 16.10.2025

Zeynep Coşkun Koç

https://doi.org/10.20304/humanitas.1735824

Öz

In the post-Second War era, the Bretton Woods Conference, the agreements that followed, became the cornerstones of the new world order spearheaded by the United Nations. Turkey’s accession process wasn’t driven solely by financial needs but also by Turkey’s complex political problems. When the Soviet Union announced it was ending its mutual friendship pact with Turkey, Turkey’s efforts to build stronger relations with Atlantic nations intensified. The accession process to the Bretton Woods system should be evaluated as an element of that strategy. However, this step was not just a political move but also an example of how Turkey was taking a multifaceted and strategic approach to solving its economic problems. By becoming part of the new global financial order, Turkey also hoped to finally resolve the long-standing issue of Ottoman public debt (Düyun-u Umumiye), which had dragged on for over a century. At the same time, it sought relief from wartime debts, like those owed to Germany and Japan. This period also highlights how Turkey managed to find solutions despite limited resources. Multifactor gains such as closing the chapter on historical wartime debts, taking steps to counter the Soviet threat, and improving access to international credit show how the Turkish government has displayed political will for national gains.

Anahtar Kelimeler

Bretton Woods System , Debt Diplomacy , Early Cold War Period , Ottoman Public Debt , Turkiye in the Postwar Order

İKİNCİ SAVAŞ SONRASI EGEMENLİK KAYGILARI, BORÇ DİPLOMASİSİ VE STRATEJİK KONUMLANMA: ERKEN SOĞUK SAVAŞ DÖNEMİNDE TÜRKİYE’NİN BRETTON WOODS SİSTEMİNE KATILIMI

Öz

İkinci Savaş sonrasında kurulan ve Birleşmiş Milletlerin başı çektiği dünya sisteminde, Bretton Woods Konferansı'nın ardından imzalanan Bretton Woods Antlaşmaları da bu sistemin temel yapı taşlarındandır. Türkiye Cumhuriyeti’nin bu sisteme dâhil olma süreci, yalnızca ekonomik ve finansal ihtiyaçların değil, aynı zamanda dönemin ciddi siyasi sorunlarına da çözüm arayışının bir sonucudur. Sovyetler Birliği’nin Türkiye ile olan karşılıklı dostluk anlaşmasını feshettiğini bildirmesiyle birlikte, savaş yıllarından itibaren hissedilen ve giderek somutlaşan Rus tehdidi karşısında Türkiye’nin Atlantik ülkeleriyle daha derin ilişkiler kurma çabaları hız kazanmıştır. Bretton Woods sistemine katılım süreci bu bağlamda değerlendirilmelidir. Bu süreç, yalnızca siyasi bir gereklilik değil, aynı zamanda Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin ekonomik sorunlara çok yönlü bir yaklaşım geliştirme iradesinin de göstergesidir. Türkiye, bu sisteme dâhil olurken, 100 yılı aşkın süredir çözülemeyen Düyun-u Umumiye borçlarını sonlandırmayı ve savaş mağlubu Almanya ile Japonya’ya olan borçların silinmesi sürecine katılarak bu yükten kurtulmayı hedeflemiştir. Karşılıklı taahhütler çerçevesinde ilerleyen bu süreç, dönemin sınırlı siyasi ve bürokratik imkânlarına rağmen çözüm üretme kapasitesinin bir göstergesidir. Ayrıca 100 yılı aşan borç meselesinin kapanması, Rus tehdidine karşı bir alternatif oluşturulması ve ülkenin uluslararası kredi fonlarına erişiminin artırılması gibi çok yönlü kazanımlar, Türkiye Cumhuriyeti’nin devlet iradesi ortaya koyma yetkinliğinin önemli bir örneği olmuştur.

Anahtar Kelimeler

Bretton Woods Sistemi , Borç Diplomasisi , Erken Soğuk Savaş Dönemi , Duyun-u Umumiye , İkinci Savaş Sonrası Dünya Düzeninde Türkiye

Kaynakça

• Adiloğlu, B., & Yücel, G. (2021). Düyûn-ı Umûmiyye Osmanlı Devlet Borçları İdaresi. Accounting and Financial History Research Journal, 21, Article 21.
• Akbulut, G. (2023). Financial Power of the United States and the Bretton Woods Institutions: Financialization in Periphery and the Turkish Experience (31661094) [Middle East Technical University]. https://www.proquest.com/openview/91467ff65d4a5231776a063a3b6b0ad4/1?pq-origsite=gscholar&cbl=2026366&diss=y
• Akşin, S. (2025). Çok Partili Düzene Geçiş. İnönü Vakfı. https://www.ismetinonu.org.tr/cok-partili-duzene-gecis/
• Altınay, A., & Akıncı, Ö. S. (2018). Antik Dönemden Bretton Woods’a Finansal Düzenlemelerin Yolculuğu. Finans Politik ve Ekonomik Yorumlar, 643, 325–346.
• Altınay, A. T., & Akıncı, S. Ö. (2018). Sanayi Devriminden 1990’lara Dünyadaki Finansal Yapının Gelişimi ve Bretton Woods Kurumlarının Ortaya Çıkış Süreci. Bankacılık ve Sermaye Piyasası Araştırmaları Dergisi, 2(5), 1–18.
• Arslan, M. (2016). 2. Dünya Savaşı ve Türkiye’de Savaş Ekonomisi. Aydın İnsan ve Toplum Dergisi, 2(2), 1–14.
• Buttonwood. (2014, June 30). What was decided at the Bretton Woods summit. The Economist. https://www.economist.com/the-economist-explains/2014/06/30/what-was-decided-at-the-bretton-woods-summit
• Cömert, H. (2016). İmkansız Üçleme’den İmkansız İkilem’e: Bretton Woods Dönemi ve Sonrası Para Politikası. Hacettepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 34(1), 115–136. https://doi.org/10.17065/huniibf.309287
• Federal Reserve Bulletin. (1945). Bretton Woods Documents—Federal Reserve Report on U.S. and U.K. Proposal for Postwar International Monetary Stabilization—Proposal (1849644; Bretton Woods Collection). Board of Governors of the Federal Reserve System; World Bank Group Archives.
• Gezer, T. (2024). (PDF) Kuruluşundan Bugüne Türkiye Cumhuriyeti’nin Dış Borçlanma Serüveni. İn Türkiye’de Kamu Maliyesinde Seçme Konular (pp. 253–273). https://doi.org/10.58830/ozgur.pub532.c2195
• Koyuncu, M. (2004). Social Policy as a Missing Component in Post-Crisis Programs of Bretton Woods Institutions: A Comparative Analysis of the Experiences of Argentina, Indonesia and Turkey [Middle East Technical University]. https://www.proquest.com/openview/fdeb8ed0c65f15b99f17e62d55d83b59/1?pq-origsite=gscholar&cbl=2026366&diss=y
• Kuniholm, B. R. (1980). The Origins of the Cold War in the Near East: Great Power Conflict and Diplomacy in Iran, Turkey, and Greece (REV-Revised, Vol. 732). Princeton University Press. https://doi.org/10.2307/j.ctt7ztfvs
• Kuruç, B. (2016). Bretton Woods Antlaşması'nın 70. Yılı. Hacettepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 34(1), 7–26. https://doi.org/10.17065/huniibf.309266
• Leo Rosenthal Photographic Collection. (1944). Members of the Bretton Woods Conference (L, 2000/0038) [Photo]. United Nations Archives. https://www.citeco.fr/10000-years-history-economics/industrial-revolutions/the-bretton-woods-agreements-and-the-gatt
• Mcconnel, A. (2018). Dean Acheson and the Turkish—American alliance, 1945-1953 [Sabancı Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü]. https://acikbilim.yok.gov.tr/handle/20.500.12812/231563
• Oran, B. (2022). Türk Dış Politikası Cilt 1: 1919-1980 (Ciltli): Kurtuluş Savaşından Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar. İletişim Yayınları.
• Poroy, N. (1946). Yarının İş, Para ve Mübadele Hukukunun Esasları: Bretton Woods Mukavelesi. Adalet Dergisi, 37(12), 1239–1260.
• Selvi, B. (2014). Dünya’da ve Türkiye’de dış borçlanma ve dış borçlanmanın kontrolü / Control of external debt and foreign borrowing in the World and in Turkey [Trakya Üniversitesi]. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Soba, M., Kumcu, S., & Akıncı, Ö. (2018). Bretton Woods İkizleri: Aşırı Yoksulluk ve Derinleşen Eşitsizlik. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 23(Geybulla Ramazanoğlu Özel Sayısı), 669–687.
• T.B.M.M. Tutanak Dergisi. (1947). Kırk Dördüncü Birleşim. T.B.M.M. Tutanak Dergisi, Dönem: VIII(Cilt 4), 157–181.
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı. (1947, April 24). 1943 Tarihli Londra, 1944 Tarihli Altın Beyannameleri Ve VI. Numaralı Bretton Woods Kararlarına Katılmamızın İlanı Ve Bunların Tatbiki İçin Tedbirler Almamızın İstendiği. (219 - 476 - 17) [Şifreli Tel]. T.C. Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi.
• T.C. Dışişleri Bakanlığı. (1973). Türkiye Dış Politikasında 50 Yıl—İkinci Dünya Savaşı Yılları (1939—1946). Dışişleri Bakanlığı Araştırma ve Siyaset Planlama Genel Müdürlüğü. https://diad.mfa.gov.tr/diad/50yil/ikinci-dunya-savasi-yillari-1939-1946.pdf
• Temizer, A., & Özkan, M. (2013). İkinci Dünya Savaşı Yıllarında Türkiye’nin Krom Ticaretinin Siyasi Ve Ekonomik Sonuçları (The Politic and Economic Results of Turkey’s Chrome Trade Durig the Second World War). Studies of Ottoman Domain, 3(4), 1–17.
• Uzman, N. (2018). II. Dünya Savaşı Sonrasında Sovyet Talepleri ve Türkiye’nin Tepkisi. Gazi Akademik Bakış, 117–142. https://doi.org/10.19060/gav.437787
• Yılmaz, F. (1995). Hukuki̇ -İkti̇sadi̇ - Mali̇ Yönleri̇yle Osmanlı Borçlarının (Duyun-ı Umumiye-i Osmaniye'nin) Tasfi̇yesi̇ Meselesi̇ [Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi]. https://nek.istanbul.edu.tr/ekos/TEZ/25775.pdf
• Young, J. P. (1944). Conference at Bretton Woods Prepares Plans for International Finance (Conference Series No. Publication 2216; 57). United States Department of State; Federal Bank Reserve of St Louis. https://fraser.stlouisfed.org/files/docs/historical/eccles/036_17_0001.pdf