Determination of Future Trends of Sugar in Turkey Through Time Series Analysis

Yıl 2023, , 497 - 532, 27.09.2023

Kurtuluş Merdan

https://doi.org/10.17065/huniibf.1186497

Öz

This study aims to reveal the current status of sugar market in Turkey and to provide future predictions for sugar markets. Exponential Correction Method, one of the time series analyses, was used in determining future predictions. Secondary data for time series analysis were obtained from the Turkish Statistical Institute (TURKSTAT), the websites or databases of the Turkish Sugar Factories Joint Stock Company (TŞFAŞ). Within this context, five-year future predictions regarding sugar markets were developed for beet cultivation area, amount of processed beet, number of sugar beet producers, production amount and yield values, sugar production and consumption, export and import amounts. According to the findings of the study, it is predicted that sugar beet cultivation areas, the amount of processed beet and sugar beet production will increase, the number of sugar beet producers and yield will decrease, and the production, consumption, import and export amount of sugar will increase in the next five years (2022-2027). Predictions regarding the supply-demand balance in sugar suggest that the balance will shift towards supply, and that this shift will stem from an increase in exports, not from an increase in production, and that foreign-source dependency for sugar will increase. Reduction of input costs, elimination of irregularities in prices through various factors, improvement of support to increase the competition of Turkseker with private companies, and minimization of the quota application in sugar beet should be ensured to reduce foreign-source dependency in sugar production.

TÜRKİYE’DE ŞEKERİN ZAMAN SERİLERİ ANALİZİNE GÖRE GELECEK EĞİLİMLERİNİN BELİRLENMESİ

Öz

Bu çalışma ile Türkiye’de şeker piyasasının mevcut durumunu ortaya koymak, şeker piyasaları için gelecek öngörülerinde bulunmak amaçlanmaktadır. Gelecek öngörülerinin tespiti için zaman serisi analizlerinden Üstel Düzeltme Yöntemi kullanılmıştır. Zaman serileri analizi için ikincil veriler Türkiye İstatistik Kurumu’ndan (TÜİK), Türkiye Şeker Fabrikaları Anonim Şirketi’nin (TŞFAŞ) internet siteleri veya veri tabanlarından elde edilmiştir. Bu bağlamda şeker piyasalarına ait pancar ekim alanı, işlenen pancar miktarı, şeker pancarı üretici sayısı, üretim miktarı ve verim değerleri, şekerin üretimi tüketim, ihracat ve ithalat miktarları için beş yıllık gelecek öngörüleri oluşturulmuştur. Araştırma bulgularına göre gelecek beş yıllık süreçte (2022-2027) Türkiye’de şeker pancarı ekim alanlarının, işlenen pancar miktarının ve şeker pancarı üretim miktarlarının artacağı üretici sayısının ve verimin azalacağı, şekerin üretim, tüketim, ithalat ve ihracat miktarının artacağı öngörülmektedir. Şekerdeki Arz-Talep denge öngörülerinde ise dengenin arz yönüne kayacağı, bu kaymanın da üretim artışından değil, ihracat artışından kaynaklanacağı, şekerde ise dışa bağlılığın artacağı düşünülmektedir. Şeker üretiminde dışa bağımlığı azaltabilmek için girdi maliyetlerinin düşürülmesi, fiyattaki düzensizliğin çeşitli faktörlerle giderilmesi, Türk şekerin özel firmalarla rekabetinin artırılması amacıyla desteklerin iyileştirilmesi, şeker pancarında kota uygulamasının en asgariye indirilmesi sağlanmalıdır.

Anahtar Kelimeler

şeker pancarı, Türkşeker, çift üssel düzeltme

Kaynakça

• Akbay, A. Ö. (2003). Türkiye'de şeker üretiminin ekonomik ve sosyal karlılığının değerlendirilmesi. Tarım Ekonomisi Araştırma Enstitüsü, Ankara: Proje Raporu.
• Akbay, A. Ö. (2005). Türkiye’de şeker politikalarının üretici ve tüketici refahına etkileri. II. Ulusal Şeker Sempozyumu, Ankara.
• Akpınar, D., & Karadeniz, V. (2015). Erzincan şeker fabrikasının kuruluşu, gelişimi ve geleceği. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 8(39), 233-243. https://www.sosyalarastirmalar.com/articles/establishment-development-and-future-of-erzncan-sugar-factory.pdf
• Anonim, (2020). Tarım ürünleri piyasaları şeker pancarı. 15 Ağustos 2022 tarihinde https://arastirma.tarimorman.gov.tr/tepge/Belgeler/PDF%20Tar%C4%B1m%20%C3%9Cr%C3%BCnleri%20Piyasalar%C4%B1/2020-Ocak%20Tar%C4%B1m%20%C3%9Cr%C3%BCnleri%20Raporu/%C5%9Eeker%20Pancar%C4%B1%20Tar%C4%B1m%20%C3%9Cr%C3%BCnleri%20Piyasa%20Raporu%202020%20ocak.pdf adresinden erişilmiştir.
• Avcı, S. (1996). Türkiye’de şeker sanayinin kuruluş ve gelişmesinde devletin etkisi. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Coğrafya Bölümü Coğrafya Dergisi, (4), 291-302. Retrieved from https://dergipark.org.tr/tr/pub/iucografya/issue/25053/264500
• Bergmeir, C., Hyndman, R. J., & Benítez, J. M. (2016) Bagging exponential smoothing methods using STL decomposition and Box–Cox transformation. International Journal of Forecasting, 32, 303-312. Bowerman, Bruce L., & Richard T. O’Connell (1979). Time Series and Forecasting: An Applied Approach. New York: Duxbury Press.
• Bozdağ, E. G. (2010). Türkiye’de şeker politikalarının etkinliği. Verimlilik Dergisi, 10(3), 163-177.
• Demirci, S. (2003). Şeker kanunundaki değişiklikle olası etkilerin ekonomik analizi. Tarımsal Ekonomi Araştırma Enstitüsü Yayınları, Ankara.
• Demirdöğen, A. (2022). Türkiye’de şeker: üretim, tüketim, ticaret ve politikaların kısa bir tartışması. Tarım Ekonomisi Araştırmaları Dergisi, 8(1), 85-95 Retrieved from https://dergipark.org.tr/tr/pub/tead/issue/70136/1132194
• Erdinç, Z. (2017). Türkiye’de şeker sanayinin gelişimi ve şeker sanayinde izlenen politikalar. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 17(3), 9-26. https://doi.org/10.18037/ausbd.417269
• Eştürk, Ö. (2018). Türkiye’de şeker sektörünün önemi ve geleceği üzerine bir değerlendirme. Anadolu İktisat ve İşletme Dergisi, 2(1), 67-81. Retrieved from https://dergipark.org.tr/tr/pub/anadoluiid/issue/36718/413753
• Food and Agriculture Organization of the United Nations (FAO), (2022). Statıstıcal Yearbook 2022 World Food And Agrıculture. 28 Eylül tarihinde https://www.fao.org/3/cc2211en/cc2211en.pdf adresinden erişilmiştir. Güneş, E., Gün, S., Gülçubuk, B., & Olhan, E. (2004). Türkiye’de şeker politikalarının şeker pancarı üretimine etkileri. VI Tarım ve Ekonomi Kongresi, Tokat.
• Güler, Z., & Güler A.T. (2006). IMF, Dünya Bankası ve Uluslararası sermayenin kıskacında şeker savaşı. Neden Kitap Yayıncılık. İstanbul.
• Günel, E., Çalışkan, M.E., Kuşman, N., Tuğrul, K.M., Yılmaz A., Dede, Ö., & Öztürk M. (2005). Nişasta ve Şeker Bitkileri Üretimi, Türkiye Ziraat Mühendisliği VI. Teknik Kongresi, Ankara.
• Güney, S. (2013). Türkiye’de özelleştirmenin maliyetler üzerine etkisi: Konya şeker sanayi ve ticaret anonim şirketi örneği. Niğde Üniversitesi İ.İ.B.F Dergisi, 6(1), 314-327. Retrieved from https://dergipark.org.tr/tr/pub/niguiibfd/issue/19752/211428
• Karabulut, T., & Topak, A. (2007). Şeker sanayiinde maliyet ve verimlilik analizi: Kamu ve özel sektör karşılaştırması. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Meslek Yüksekokulu Dergisi, 10(1-2), 1-20. Retrieved from https://dergipark.org.tr/tr/pub/selcuksbmyd/issue/11298/134982
• Kaya, F. (2015). Küresel ve bölgesel şeker politikalarının türkiye şeker fabrikalarına etkilerine Bir örnek: Ağrı şeker fabrikası. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Coğrafya Dergisi, 31, 41-46.
• Kıymaz, T (2002). Şeker politikalarında yeni yönelimler ve Türkiye’nin konumu. T.C. Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı, İktisadi Sektörler ve Koordinasyon Genel Müdürlüğü, Ocak 2002, 144s.
• Konyalı, S., & Gaytancıoğlu, O. (2006). Türkiye’de Şeker Pancarı’nda Uygulanan Tarım Politikaları. 26 Eylül 2022 tarihinde http://www.dunyagida.com.tr/haber/turkiyede-seker-pancarinda-uygulanan-tarim-politikalari/1789 adresinden erişilmiştir. Konya Şeker, (2012). Bitkisel Üretim Çiftçi Rehberi, Selçuk Üniversitesi, Şeker Fabrikası A. Ş. Kültür Yayınları, Konya. Kepoğlu, A. (2008). Şeker pancarında kota uygulamalarının şeker pancarı üretimine etkileri ve üreticilerin sosyo-ekonomik durumlarında meydana gelen değişimler: Eskişehir ili Alpu ilçesi araştırması. Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ankara, 148s.
• Kostakoğlu, S. F., Keskin, U., & Büyük, K. (2016). Eskişehir Şeker Fabrikasının Özelleştirilmesine yönelik Porter’in Elmas Modeli Analiz. Kastamonu Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 13, 50-61.
• Kuşçuoğlu, Y., & Uzgören, E. (2020). Şeker pancarında kota uygulamasının Kütahya şeker pancarı üretimine ve üreticilerin sosyo-ekonomik durumlarına etkisi. Researcher, 8 (2), 222-237
• Londra Borsası, (2022). Londra Şeker Vadeli İşlemleri. 27 Eylül 2022 tarihinde https://tr.investing.com/commodities/london-sugar-historical-data adresinden erişilmiştir.
• Sunulu, S., & Sunulu A. (2016). Şeker pancarında cercospora yaprak lekesi hastalığı. Pankobirlik, 27(108), 34. Şimşek, G. (2018). Şeker fabrikalarının ekonomik ve sosyal etkileri: Erzurum şeker fabrikası örneği. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 11(60), 1136-1152.
• T.C. Tarım ve Orman Bakanlığı (2020). Şeker pancarı ürün raporu. 18 Eylül 2022 tarihinde https://arastirma.tarimorman.gov.tr/tepge/Belgeler/Yay%C4%B1n%20Ar%C5%9Fivi/2017-2022%20Yay%C4%B1n%20Ar%C5%9Fivi/Yay%C4%B1nno328.pdf adresinden erişilmiştir.
• T.C. Tarım ve Orman Bakanlığı (2022). Türkiye Şeker Sektörüne İlişkin Sorunlar. 19 Eylül 2022 tarihindehttps://www.tarimorman.gov.tr/SDB/Menu/96/Turkiye-Seker-Sektorune-Iliskin-Sorular#:~:text=T%C3%BCrkiye'de%2033%20pancar%20%C5%9Fekeri,2%20milyon%20520%20bin%20tondur adresinden erişilmiştir.
• Tarımsal Ekonomi ve Politika Geliştirme Enstitüsü Müdürlüğü (TEPGE), 2022. Şeker Pancarı Ürün Raporu. TEPGE Yayın No: 354 ISBN: 978-625-8451-44-3.
• Tosun, F., & Arslan, S. (2016). 4634 Sayılı şeker kanunu sonrasında türkiye şeker sanayinde meydana gelen gelişmeler. Tarla Bitkileri Merkez Araştırma Enstitüsü Dergisi, 25, 328-333. Retrieved from https://dergipark.org.tr/tr/pub/tarbitderg/issue/26737/282861
• Türkşeker, (2021). Sektör Raporu. 30 Mayıs 2022 tarihinde https://www.turkseker.gov.tr/data/dokumanlar/2021_Sektor_Raporu.pdf adresinden erişilmiştir. United States Department of Agriculture (USDA), (2022). Department of Agriculture. 20 Mayıs 2022 tarihinde https://apps.fas.usda.gov/psdonline adresinden erişilmiştir.
• Ünal, B. (2008). Türkiye şeker sektöründe özelleştirme sürecinde örgütsel sapmalar. Tarım Ekonomisi Dergisi, 14(1), 3-11. Retrieved from https://dergipark.org.tr/tr/pub/tarekoder/issue/25833/272370
• Yağımlı, M., & Ergin, H. (2017). Türkiye’de iş kazalarının üstel düzetme metodu ile tahmin edilmesi. Marmara Fen Bilimleri Dergisi, 4, 118-123. https://doi.org/10.7240/marufbd.305236