BİRGİ ŞEHRİ VAKFİYELERİNE GÖRE BİRGİ’DE BULUNAN MEDRESELER

Yıl 2016, Sayı: 3, 26 - 47, 01.06.2016

Metin Akis

Öz

Vakfiyeler, Osmanlı şehir hayatının en önemli unsurları olan vakıf eserlerinin birer anahtarı olabilecek özelliklere sahiptir. Osmanlı eğitim hayatı ise, Osmanlı Devletinin ihtişamı ile doğrudan ilgili olarak tarih içerisinde gelişmiş ve Osmanlı ilmî hayatını zenginleştiren pek çok âlimin yetişmesine imkân sağlamıştır. Birgi şehri, ilmi kendisine düstur edinmiş bir şehir idi. Şehirdeki ilmi geleneğin, Osmanlı’dan çok öncelere dayanmakta olduğuna seyahatnamesinde bahsettikleri hususlar, Birgi’nin ilmi geleneğinin oluşumuna ışık tutar niteliktedir. Aynı şekilde Birgi şehrinin Aydınoğulları Beyliğinin merkezi olması nedeniyle, Birgi Batı Anadolu’nun ilme açılan kapısı olmuştur. Şehirde Osmanlı döneminde kurulduğunu tespit ettiğimiz bir daru’l-hadîs ile 19 medrese, Birgi’nin ilmî geleneğini Osmanlı Devleti döneminde de sürdüğünü bizlere göstermektedir. Özellikle Ataullah Ahmed Efendi ve Birgivî Mehmed Efendi, hem medreselere bağışlanan gelir kaynakları, hem de ilmî hassasiyet açısından ön planda görebileceğimiz kişilerdir. Özellikle Birgivî Mehmed Efendi’nin İslâmî konulara taviz vermeden yaklaşımı, kendi açısından bir çığır açmış ve devrinden sonraki pek çok ilim adamını da etkilemiştir. Ancak, her ne kadar kendisi İslâmî konularda hassas olmasına rağmen, çağının gerekleri ve Osmanlı yönetim anlayışının, vakıfların işleyişini, özellikle mali konulardaki sorunlarını, ilmî kanalları da kullanarak çözmek anlayışında olduğu için, Birgivî Mehmed Efendi öncelikle, Ebussuud Efendi gibi, çağının meşhur şeyhülislâmı ve uleması ile karşı karşıya gelmesine neden olmuştur. Osmanlı döneminde Birgi’de kurulan daru’l-hadîs’in ve iki adet medreseye de nakit akar bağışlanmış olması, Birgivî’nin savunduğu fikirlere muhalif olsa da, Birgi’de kuvvetli bir ilmî geleneğin olduğunu gözlemlemekteyiz

Anahtar Kelimeler

Birgi Medreseleri, Daru’l-hadîs, Ataullah Efendi, Birgivî Mehmed Efendi, para vakıfları

Madrasah in the City of Birgi according to Vakfiye’s of Birgi

Öz

Vakfiyes, have a key role of waqfs, which are most important subjects of the city life of Ottoman. Ottoman education life is developed most related area of Ottoman magnificence, and grown up in history, and gave opportunity also grown up many scholar, who got rich Ottoman education life. Birgi city attended in the path of education in the history. Showing that, educational tradition of Birgi goes back to most earlier than Ottoman time. Some passages of Ibn Battuta in his voyagers, mentions us that, lighted formation of educational tradition. At the same time, Birgi was the center of Aydınoğulları Principality, so also was the center of education life of Western Anatolia. It also shows that, a daru’l-hadîs and 19 madrasah which, stated in the Ottoman time, also continued education tradition in the Ottoman time. Especially, Ataullah Efendi and Birgivî Mehmed Efendi were most prominent people in donation to education and also sensitivity id the education. Especially, Birgivî Mehmed Efendi affected many important scholars after him; he also opened an educational path with his not compromise manner. But, although his manner and sensitiveness ind the field of Islamic subject, realty his time, administration approach of Ottoman Empire, brought waqfs especially in fiscal issues most problematic. And, Birgivî Mehmed Efendi opposed to most famous scholar Ebussud Efendi in money waqfs. In any way we can say that, apparently, donation money in daru’l-hadîs of Birgi and other two madrasah in Birgi, opposed ideas of Birgivî, there were a strong educational tradition in Birgi.

Anahtar Kelimeler

Madrasah of Birgi, Daru’l-hadîs, Ataullah Efendi, Birgivî Mehmed Efendi, Money waqfs

Kaynakça

• Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi Defter No: 460, 503, 580, 583, 614, 624, 627, 629,744.
• ALTIN, Hamza, II. Abdulhamit ve II. Meşrutiyet Devirlerinde Öğretmen Yetiştirme Meselesi (Basılmamış Doktora Tezi),Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İslâm Tarihi ve Sanatları Anabilim Dalı, Ankara, 2009.
• ATAY,Hüseyin, Osmanlılarda Yüksek Din Eğitimi Medrese Programları- İcazetnâmeler Islahat Hareketleri, İstanbul 1983.
• BALCI, Ramazan, ”Medreselerin Islahı Konusunda Sultan II.Abdülhamid’in Hazırlattığı Bir Layihanın Tahlili”, Tarih Okulu, Ocak-Nisan 2012, Sayı XII.
• BEYAZIT, Yasemin, Osmanlı İlmiyye Mesleğinde İstihdam(XVI. Yüzyıl), Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 2014.
• CİHAN, Ahmet, Reform Çağında Osmanlı İlmiyye Sınıfı, İstanbul 2004.
• DÜZENLİ, Yaşar, Balıkesirli Bir Osmanlı Aydını: İmam Birgivî, Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt:3, Sayı:4, Yıl:2000.
• DÖNMEZ, İbrahim Kâfi, ”Murabaha”, DİA, c.31,İstanbul 2006.
• EMECEN, Feridun, ”Birgi”, DİA, Cilt:6,İstanbul, 1992.
• Evliya ÇELEBİ, Evliya Çelebi Seyahatnamesi, Cilt:8, İstanbul 1993.
• GÜL, Ahmet, Osmanlı Medreselerinde Eğitim-Öğretim ve Bunlar Arasında Dâru’l- Hadîslerin Yeri, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1997.
• GÜNAY,Vehbi, “1871 Yılına Ait Evkâf Numara Defterine Göre Tire, Ödemiş ve Birgi Vakıfları”, Tarih İncelemeleri Dergisi, Cilt/Volume XX, Sayı/Number 2 Aralık/December 2005.
• IBN BATTUTA TANCİ, Ebu Abdullah Muhammed, İbn Battuta Seyahatnâmesi, Cilt:1, Çeviri, inceleme ve Notlar: A. Sait Aykut, Yapı Kedi Yayınları, İstanbul 2000.
• IMBER, Colin, Şeriattan Kanuna Ebussuud ve Osmanlı’da İslami Hukuk, İstanbul 2004.
• İPŞİRLİ,Mehmet, “Câbî”, DİA, Cilt:6,İstanbul 1992.
• KÖPRÜLÜ, Bülent, “Evvelki Hukukumuzda Vakıf Nev’iyeti ve İcareteynli Vakıflar”, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, Sayı 17.
• KUZUCU, Serhat, 123 Numaralı Gaziantep Şer’iyye Sicili’nin Transkripsiyonu ve Değerlendirmesi,(H.1180-1181/M.1766-1767) (Basılmamış Yüsek Lisans Tezi), Gaziantep 2006.
• ÖZTÜRK, Nazif “Mütevelli”, DİA,cilt:32,İstanbul 2006.
• YILDIRIM, Mehmet Ali, Tanzimat Döneminde Meslek Okulları, (Basılmamış Doktora Tezi), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih (Yakınçağ Tarihi) Anabilim Dalı, Ankara 2010.