BİLİŞSEL MODELLERLE İSTİHBARAT ANALİZİNİ GELİŞTİRME: BELİRSİZLİK, ÖNYARGILAR VE KARAR VERME ZORLUKLARINI ELE ALMA

Yıl 2025, Cilt: 4 Sayı: 2, 133 - 156, 28.06.2025

Nedim Havle

Öz

Bu araştırma, istihbarat analizinde bilişsel modellerin entegrasyonunun potansiyelini ve etkinliğini incelemeyi amaçlamaktadır. Çalışma, literatür taraması ve kurgusal vaka analizleri yöntemlerini kullanarak, Waltz’un Bütünleşik Muhakeme Süreci, Drift Difüzyon Modeli (DDM), Zamana Dayalı Kaynak Paylaşımı Modeli (TBRS), Beklenti Teorisi, Kuantum Karar Teorisi (QDT) ve Kültürel Uzlaşma Teorisi (CCT) gibi modellerin istihbarat analizine adaptasyonunu değerlendirmiştir. Bulgular, bu modellerin analiz süreçlerinin doğruluğunu, hızını ve güvenirliğini artırabileceğini göstermektedir. Örneğin, DDM’nin zaman baskısı altındaki karar süreçlerini optimize ettiği, Beklenti Teorisi’nin risk yönetimini rasyonelleştirdiği, CCT’nin ise kültürel farklılıkları analizde dikkate aldığı tespit edilmiştir. Ayrıca, modellerin belirsizlik, bilişsel önyargılar ve çoklu veri kaynaklarının yönetimi gibi istihbarat analizinin temel zorluklarına çözüm sunduğu ortaya konmuştur. Sonuç olarak, araştırma, bilişsel modellerin istihbarat analizinde yenilikçi bir yaklaşım sunduğunu ve analistlerin karar verme süreçlerini geliştirecek araçlar üretebileceğini göstermektedir. Ancak, modellerin uygulanması için analist eğitimi, veri kalitesi ve teknolojik altyapı gibi unsurların geliştirilmesi gerektiği vurgulanmıştır. Bu çalışma, literatürdeki boşluğu doldurarak gelecekteki ampirik araştırmalar için bir temel sunmaktadır.

Anahtar Kelimeler

İstihbarat Analizi , Bilişsel Modeller , Karar Verme , Bilişsel Yanlılıklar , Yapılandırılmış Analitik Teknikler , Belirsizlik Yönetimi

ENHANCING INTELLIGENCE ANALYSIS WITH COGNITIVE MODELS: ADDRESSING UNCERTAINTY, BIASES AND DECISION-MAKING CHALLENGES

Öz

This research aims to explore the potential and effectiveness of integrating cognitive models into intelligence analysis. The study utilizes a literature review and fictional case analyses to assess the adaptation of models such as Waltz’s Integrated Reasoning Process, the Drift Diffusion Model (DDM), the Time-Based Resource Sharing Model (TBRS), Prospect Theory, Quantum Decision Theory (QDT), and Cultural Consensus Theory (CCT) to the field of intelligence analysis. The findings suggest that these models can enhance the accuracy, speed, and reliability of analytical processes. For example, the DDM is found to optimize decision-making under time constraints, Prospect Theory provides a rational framework for risk management, and CCT incorporates cultural differences into the analytical process. Furthermore, these models address key challenges in intelligence analysis, including uncertainty, cognitive biases, and the management of multiple data sources. The study concludes that cognitive models offer an innovative approach to intelligence analysis, with the potential to develop tools that improve analysts’ decision-making capabilities. However, it underscores the necessity of advancements in analyst training, data quality, and technological infrastructure to ensure the effective implementation of these models. This research bridges a gap in the existing literature and establishes a foundation for future empirical studies.

Anahtar Kelimeler

Intelligence Analysis , Cognitive Models , Decision Making , Cognitive Biases , Structured Analytic Techniques , Uncertainty Management

Kaynakça

• Havle, N. (2025). Bilişsel Modellerle İstihbarat Analizini Geliştirme: Belirsizlik, Önyargılar ve Karar Verme Zorluklarını Ele Alma. İstihbarat Çalışmaları ve Araştırmaları Dergisi, 4(2), ss. 133-156, DOI: 10.61314/icad.1654549