İRAN JEOPOLİTİĞİNİN ENERJİ POLİTİKASINA ETKİSİ

Yıl 2019, Cilt: 5 Sayı: 3, 153 - 173, 31.12.2019

İsmail Hakkı Elçi

https://doi.org/10.25272/j.2149-8539.2019.5.3.01

Öz

Sanayileşme ve
nüfusun günden güne arttığı dünyamızda enerji kaynaklarının önemi artmaktadır.
Fosil enerji kaynaklarının önemini koruduğu mevcut durumda bu kaynaklara sahip
ülkeler de bu sayede önemli bir konuma gelmektedirler. İran da zengin petrol ve
gaz kaynaklarına sahip olmakla beraber Hazar Denizi ve Basra Körfezi arasındaki
jeopolitik konumundan dolayı Ortadoğu’nun önemli ülkelerinden biridir. Sahip
olduğu rejim ve yürüttüğü politikalardan dolayı ABD ve bölge ülkelerinin çoğu
tarafından tehdit olarak algılanan İran’ın ulusal güvenliği ve varlığı
jeopolitik unsurların stratejik olarak kullanılmasıyla yakından ilişkilidir.
Günümüzde İran’a uygulanan ekonomik yaptırımlar ve yapılan savaş tehditleri
karşısında İran’ın bu yaptırım ve tehditlerin etkisini azaltmada ya da bertaraf
etmede kullandığı jeopolitik unsurlar ve bunların şekillendirdiği enerji
politikası önem kazanmaktadır. Bu makalede İran’ın konumu, askeri gücü,
ekonomisi ve beşeri özellikleri gibi jeopolitik unsurları ele alınmış;
yürüttüğü enerji politikasının, bahsi geçen jeopolitik unsurlardan bağımsız
olmadığı ortaya konulmaya çalışılmıştır. Makalede ilk olarak; İran’ın
jeostratejik konumu, askeri gücü, ekonomisi ve nüfus yapısı incelenmiş, daha
sonra bahsi geçen unsurların İran’ın enerji politikasını ne yönde
şekillendirdiği ortaya konulmaya çalışılmıştır. 

Anahtar Kelimeler

Jeopolitik, Enerji, İran, Basra Körfezi

THE EFFECT OF IRAN GEOPOLITICS ON ENERGY POLICY

Öz

In the world
where industrialization and population are increasing day by day, the
importance of energy resources is increasing. As fossil energy sources are
still important today, countries with fossil resources are also important.
Iran, which has oil and gas fields, is one of the important countries of the
Middle East due to its location between the Gulf of Basra and the Caspian Sea.
The national security and presence of Iran, perceived as a threat by many US
and regional countries due to its regime and policies, are closely related to
the strategic use of geopolitical elements. In the face of economic sanctions
and war threats imposed on Iran today, the geopolitical elements used by Iran
in reducing or eliminating these sanctions and threats, and the energy policy
shaped by them, gain importance  In this
article, the geopolitical elements of Iran such as position, military power,
economy and human characteristics are discussed: it was tried to reveal that
the energy policy used to neutralize or soften many threats is not independent
of the aforementioned geopolitical elements.

In the
article; Iran's geostrategic position, military power, economy and population
structure were examined, and then it was tried to show how these elements
shaped Iran's energy policy.

Anahtar Kelimeler

Geopolitics, Energy, İran, Persian Gulf

Kaynakça

• Abrahamian, Ervand.(2017). Modern İran Tarihi. D. Şendil(çev), İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (orijinal baskı tarihi 2008).Akhbari, M. ve Zolfeghari, H. (2009). “A Geopolitical Analysis Of Ethnicity In Iran, With An Emphasis On Challenges And Opportunities”, Geopolitics Quartely, Volume: 5, No: 3, 45-69.Arı, T. (1992). Basra Körfezinde Güç Dengesi (1978-1991). Bursa: Uludağ Üniversitesi Basımevi.Askeroğlu, S. (2017). Şangay İşbirliği Örgütü İran’ın Güvenlik Garantisi Olabilir mi?. https://iramcenter.org//d_hbanaliz/Yanghay_YYbirliYi_Orgutu_YranYYn_Guvenlik_Garantisi_Olabilir_Mi.pdf (17.04.2019).Aslanlı, K. (2018). Hazar Denizi’nin Jeopolitik ve Jeoekonomik Konumu: Enerji, Taşımacılık, Hukuk ve Çevre Boyutları, İRAM Analiz, https://iramcenter.org//d_hbanaliz/Hazar_DeniziYnin_Jeopolitik_ve_Jeoekonomik_Konumu.pdf, (07.05.2019).BBC. (2019). ABD Başkanı Trump nükleer anlaşmadan "kısmen çekilme" kararı alan İran'a yeni yaptırımları onayladı, https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-48198118, (10.05.2019).Belopolsky, H. (2009). Russia and the Challengers Russian Alignment with China, Iran, and Iraq in the Unipolar Era, Palgrave: Macmillan.Bilge, S. (1996). Milletlerarası Politika, Ankara: Ankara Üniversitesi Yayınları.BP, (2018), BP Statistical Review of World Energy, https://www.bp.com/content/dam/bp/business-sites/en/global/corporate/pdfs/energy-economics/statistical-review/bp-stats-review-2018-full-report.pdf, (26.04.2019).BÜSAM. (2010). Hürmüz Boğazı Jeopolitiği”, Orta Doğu’da Güncel Güvenlik Sorunları Raporu, http://content.bahcesehir.edu.tr/public/files/14.pdf, (10.05.2019).CİA, (2019). The World Factbook: İran, https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ir.html, (23.04.2019).Cleveland, W.L. (2015). Modern Ortadoğu Tarihi. M. Harmancı (çev.), İstanbul: Agora Kitaplığı (orijinal baskı tarihi 2004).Çitlioğlu, E. (2015). İran’ı Anlamak, http://sam.baskent.edu.tr/makaleler/iranianlamak.pdf, (13.03.2019).DEİK, (2017). İran Ülke Bülteni, https://www.deik.org.tr/uploads/iran-ulke-bulteni-ekim-2017-2.pdf, (10.05.2019).Demir, A. (2014). “İran'ın Basra Körfezi’ni Bloke İhtimali ve Hürmüz Boğazı’ndan Geçişlerin Uluslararası Hukuk Açısından Analizi”. Savunma Bilimleri Dergisi. Cilt: 13, Sayı: 1, 107-140.Doster, B. (2012). “Bir Bölgesel Güç Olarak İran’ın Ortadoğu Politikası, Ortadoğu Analiz Dergisi”. Cilt: 4, Sayı: 44, 44-51.Erdoğdu, H. (2008). Büyük Pers Düşüncesinden Zülfikarın Yumruğuna İran, İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık.Gas Matters, (2010). İran’s Latest İmport and Export, http://www.eprg.group.camac.uk/wp-content/uploads/iran’s%20latest%20importexport%20options.pdf, (01.05.2019).GFP, (2019). İran Military Strength, https://www.globalfirepower.com/country-military-strength-detail.asp?country_id=iran, (13.05.2019).Gündoğan, Ü. (2010). İran ve Ortadoğu, Ankara: Adres Yayınları.Habertürk, (2019). Çin'den ABD'ye İran Resti: "İşbirliğimiz Devam Edecek”, https://www.haberturk.com/cin-den-abd-ye-iran-resti-isbirligimiz-devam-edecek--2440348, (01.05.2019). İşcan, İ. H. (2004). “Uluslararası İlişkilerde Klasik Jeopolitik Teoriler ve Çağdaş Yansımaları”, Uluslararası İlişkiler. Cilt: 1, Sayı: 2, 47-79.Jalilvand, D. R. (2013). Gas Exports: Can Past Failure Become Future Success?, Oxford Energy İnstitute for Energy Studies.Kalehsar, O. S. (2017). “İran-Rusya Eenerji İşbirliği”, Bilgesam. No: 1379.Kanapiyanova, Z. (2017). “İran’ın “Ortak Kapsamlı Eylem Planı” Sonrası Enerji Politikaları Üzerine Çıkarımlar”. Ege Akademik Bakış Dergisi, Cilt: 17, Sayı: 4, 553-564. Keneş, B. (2012). Hasan Sabahtan Bugüne İran ve Terör. İstanbul: Timaş Yayınları.Keyvan, Ö.Z. (2017). İran’ın Şanghay İşbirliği Örgütü Üyeliği İsteği ve Çin. https://ankasam.org/iranin-sanghay-isbirligi-orgutu-uyeligi-istegi-ve-cin/, (17.04.2018).Lebedev, E.V. (2013). “Caspian Basin as a Source of Geopolitical Competition Between the USA, Russia and Iran”. Vestnik. University of Nijegorod. Volume: 3, No: 1, 355-361.Liao, J. X. (2013). “China’s Energy Diplomacy and Its “Peaceful Rise” Ambition: The Cases of Sudan and Iran, Asian Journal of Peacebuilding”. Vol: 1, No: 2, 197-225.MacDonald, B. (2009). The strategic İmpact of Energy Dependency. J. Kraska (Ed.). Energy Security in the Coastal Zone içinde. Ottowa: The Conference of Defence Associations Institute, 96-110.NTV. (2019). İran’dan Geniş Çaplı Deniz Tatbikatı, https://www.ntv.com.tr/dunya/irandan-genis-capli-deniz-tatbikati,vO_54vw800u1UPIDOfLXcQ, (04.05.2019).Oilprice. (2018). China Switches to Iranian Tankers to Import Iran’s Oil Amid U.S. Sanctions, https://oilprice.com/Latest-Energy-News/World-News/China-Switches-To-Iranian-Tankers-To-Import-Irans-Oil-Amid-US-Sanctions.html, (10.05.2019).OPEC, (2018). OPEC Annual Statistical Bulletin 2018, https://asb.opec.org/index.php/data-download, (11.05.2019).ORSAM, (2015). http://www.orsam.org.tr/tr/haritaGaleri.aspx?HaritaID=14, (21.04.2019).Özcan, N. A. (2006). İran Sorununun Geleceği Senaryolar, Bölgesel Etkiler ve Türkiye’ye Etkileri, Ankara: TEPAV.Özdemir, B. Z. (2018). “İran Yaptırımları Türkiye–İran Enerji İlişkilerine Etkileri”, Seta Analiz. Sayı: 260.Özey, R. (2001). “Türk Dünyasının Jeopolitik Önemi ve Başlıca Sorunları, Avrasya Etüdleri”. No: 20.Reuters. (2018). Exclusive: India Allows State Refiners to Use Iran Tankers, Insurance for Oil Imports, https://www.reuters.com/article/us-india-iran-oil-exclusive/exclusive-india-allows-state-refiners-to-use-iran-tankers-insurance-for-oil-imports-idUSKCN1LJ1F9, (21.04.2019).Sevim, C. (2012). “Küresel Enerji Jeopolitiği Ve Enerji Güvenliği. Journal of Yasar University”. Cilt: 26, Sayı: 7, 4378-4391.Sinkaya, B. (2009). “İran’ın Nükleer Programı: Müzakere Sürecinde Umutların Yükselişi ve Düşüşü”. Ortadoğu Analiz Dergisi. Cilt: 1 Sayı: 12, 71-79.Sinkaya, B. (2010). “İran’da Asker–Siyaset İlişkileri ve Devrim Muhafızları’nın Yükselişi”, Ortadoğu Analiz Dergisi. Cilt: 2, Sayı: 2, 115-142.Tarakçı, N. (2017). Katar Krizi Nedir Ne Değildir?, http://www.tasam.org/Files/Icerik/File/KATAR_KR%C4%B0Z%C4%B0_pdf_f4f87781-4eeb-40fa-a20a-d6c38efdc32c.pdf, (08.05.2019).Uyar, H. (2006). Irak Örneği Doğrultusunda, Etnik ve Dinsel Yapısıyla ABD’nin Hedefindeki İran, http://kisi.deu.edu.tr/hakki.uyar/20.pdf, (08.05.2019).Wenger, A., Orttung, R., Perovic, J. (2009). Energy and the Transformation of İnternational Relations. Oxford University Press.World Bank, (2019). İran, GDP Growth (Annual %), https://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP.MKTP.KD.ZG?end=2017&locations=IR&start=2011, (07.05.2019).World in Arabic, (2016). https://prod01-cdn07.cdn.firstlook.org/wp-uploads/sites/1/2016/01/Shia-and-Oil-lg.jpg, (13.05.2019).Yeğin, A. (2014). Devrimin 35. Yılında İran, SETA Perspektif. Sayı: 31.Yılmaz, S. (2015). Jeopolitik ve Jeostrateji. Ü. Özdağ (Ed). Milli Güvenlik Teorisi içinde, Ankara: Kripto Yayınları, 201-248.