Kooperatiflerde Dönem Sonu İşlemlerinin Muhasebeleştirilmesi

Yıl 2023, Cilt: 6 Sayı: 1, 21 - 41, 05.03.2023

Gökay Onur Nilgün Kayalı Ayşe Yereli

https://doi.org/10.52059/idaacmmd.1243350

Öz

Kooperatif, ortak çıkarları doğrultusunda bir araya gelen kişilerin oluşturduğu birlikteliktir. Kooperatiflerin kuruluşlarında ekonomik etkenlerin yanı sıra sosyal amaçlar da etkili olmaktadır. Bu yüzden kooperatifler ile ticaret şirketleri arasında önemli farklılıklar vardır. Kooperatiflerde nihai amaç, kazanç elde etmekten ziyade ortaklarının sosyal ve ekonomik ihtiyaçlarını karşılamaktır. Buna bağlı olarak kooperatiflerin kendilerine özgü birtakım ilkeleri ve özellikleri bulunmaktadır. Kooperatiflerde esas olan ortaklarıyla işlem yapmaktır. Dönem sonlarında olumlu gelir gider farkı gerçekleşirse, ortaya çıkan gelir fazlası kooperatifle yapılan işlem hacmine göre ortaklara iade edilmektedir. Bu işlemin adı risturn olmakla birlikte kooperatifleri ticaret şirketlerinden ayıran en önemli farklılıktır. Kooperatiflerde özellik arz eden hususların ve muhasebe işlemlerinin anlatıldığı bu çalışmada; öncelikle kooperatif tanımına ve ilkelerine yer verilmiş, ülkemizde kooperatifçilik alanını düzenleyen temel kanun olan Kooperatifler Kanunu’nda öne çıkan maddeler açıklanmış ve kooperatiflerin ticaret şirketlerinden farklılıkları belirtilmiştir. Daha sonra ülkemizde kooperatiflere sağlanan vergi avantajları ile ilgili bilgi verilmiş, risturn terimi açıklanmış, risturnun hesaplanması ve muhasebeleştirilmesi ile kooperatiflerde dönem sonlarında ortaya çıkan olumlu ve olumsuz gelir gider farklarının muhasebeleştirilmesi ele alınmıştır. Sonuç kısmında ise çalışmada üzerinde durulan konulara yönelik genel olarak değerlendirmeler yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kooperatif, Muhasebeleştirme, Risturn, Gelir Gider Farkları

Kaynakça

• Bazı Vergi Kanunları ile Diğer Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun. (2017). Resmi Gazete, Sayı: 30261, Sayı No: 7061 (05.12.2017).
• Cooperatives Europe. (t.y.). What is a cooperative? 20.01.2023 tarihinde https://coopseurope.coop/what-cooperative/ adresinden erişilmiştir.
• Çevik, D. (2018). Kooperatiflerde kurumlar vergisi muafiyeti ve 7061 sayılı kanun ile getirilen iktisadi işletme uygulaması. 15.12.2022 tarihinde https://www.alomaliye.com/2018/03/09/kooperatif-kurumlar-vergisi-muafiyeti/ adresinden erişilmiştir.
• Durmaz, R. (2018). Tarım satış kooperatiflerinin pazarlama ve finansal performansında vergi muafiyet ve istisnalarının yeri ve önemi üzerine bir uygulama (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Marmara Üniversitesi.
• Dündar, M. (2018). Kooperatiflerde kurumlar vergisi muafiyeti ve iktisadi işletme uygulaması. 06.12.2022 tarihinde http://aydinsmmmo.org.tr/new/web_panel/ckfinder/files/files/Duyuru/kooperatif_iktisadi%20isletme_gorus_08012018.pdf adresinden erişilmiştir.
• Gelir Vergisi Genel Tebliği. (2022). Resmi Gazete, Sayı: 32059 2(M), Seri No: 323 (30.12.2022).
• Gelir Vergisi Kanunu. (1961). Resmi Gazete, Sayı: 10700, Sayı No: 193 (06.01.1961).
• ICA. (2012). Differences between co-operatives, corporations and non-profit organisations. 20.10.2022 tarihinde https://ica.coop/sites/default/files/Factsheet%20-%20Differences%20between%20Coops%20Corps%20and%20NFPs%20-%20US%20OCDC%20-%202007.pdf adresinden erişilmiştir.
• ICA. (t.y.a). Facts and figures. 02.12.2022 tarihinde https://www.ica.coop/en/cooperatives/facts-and-figures adresinden erişilmiştir.
• ICA. (t.y.b). What is a cooperative? 04.12.2022 tarihinde https://www.ica.coop/en/cooperatives/what-is-a-cooperative adresinden erişilmiştir.
• ICA. (t.y.c). Cooperative identity, values & principles. 04.12.2022 tarihinde https://www.ica.coop/en/whats-co-op/co-operative-identity-values-principles adresinden erişilmiştir.
• Karanlık, S. (2009). Kooperatifler ve muhasebesi. Nobel Yayın Dağıtım.
• Koçtürk, O. M. (2006). Türkiye’de kooperatiflerin vergilendirilmesi. Yönetim ve Ekonomi Dergisi, 13(2), 119-136.
• Kooperatifler Kanunu. (1969). Resmi Gazete, Sayı: 13195, Sayı No: 1163 (10.05.1969).
• Kurumlar Vergisi Genel Tebliği. (2007). Resmi Gazete, Sayı: 26482, Seri No: 1 (03.04.2007).
• Kurumlar Vergisi Genel Tebliği. (1994). Resmi Gazete, Sayı: 21887, Seri No: 47 (27.03.1994).
• Kurumlar Vergisi Kanunu. (2006). Resmi Gazete, Sayı: 26205, Sayı No: 5520 (21.06.2006).
• Kurumlar Vergisi’nde (Seri No:1) Değişiklik Yapılmasına Dair Tebliğ. (2017). Resmi Gazete, Sayı: 30279, Seri No: 14 (23.12.2017).
• Mucuk, İ. (2018). Modern işletmecilik. Türkmen Kitabevi.
• Özolgun, H. (2012). Tarım kredi kooperatiflerinde tekdüzen muhasebe sisteminin uygulanması (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Namık Kemal Üniversitesi. Pehlivan, O. (1990). Vergi yükümlülüğü açısından kooperatifler. 01.12.2022 tarihinde https://www.researchgate.net/publication/348560321_VERGI_YUKUMLULUGU_ACISINDAN_KOOPERATIFLER adresinden erişilmiştir.
• Saban, M., Vargün, H. ve Gürkan, S. (2016). Finansal muhasebe. Beta Basım Yayım Dağıtım.
• TDK. (t.y.). Kooperatif. 03.11.2022 tarihinde https://sozluk.gov.tr/ adresinden erişilmiştir.
• Türk Ticaret Kanunu. (2011). Resmi Gazete, Sayı: 27846, Sayı No: 6102 (14.02.2011).
• Türkiye Cumhuriyeti Anayasası. (1982). Resmi Gazete, Sayı: 17863 (M), Sayı No: 2709 (09.11.1982).
• T.C. Gümrük ve Ticaret Bakanlığı. (2014). Kooperatifler açısından 6102 sayılı Türk Ticaret Kanununun getirdiği yenilikler. 11.11.2022 tarihinde https://ticaret.gov.tr/data/5d4c0f2813b876180c773fc3/6102kanunkitab1ı.pdf adresinden erişilmiştir.
• T.C. Gümrük ve Ticaret Bakanlığı. (2019). Kooperatifler nedir? 01.11.2022 tarihinde https://ticaret.gov.tr/kooperatifcilik/kooperatifler-hakkinda-bilgiler/kooperatif-nedir adresinden erişilmiştir.
• T.C. Gümrük ve Ticaret Bakanlığı. (2021). Türkiye geneli kooperatif ve birlik raporu. 20.11.2022 tarihinde https://ticaret.gov.tr/data/5d43d82d13b876433065528e/TÜRKİYE%20GENELİ%20KOOPERATİF%20VE%20BİRLİK%20RAPORU.pdf adresinden erişilmiştir.
• Üstün, Y. ve Hak, İ. (2020). Kooperatiflerin vergisel boyutu. İSMMMO Yayınları.