Özerklik, Büyüme ve Kalite: İlhan Tekeli’nin Yükseköğretim Çalışmaları Üzerine Bir Değerlendirme

Yıl 2020, Cilt: 11 Sayı: 29, 511 - 542, 30.04.2020

Zafer Çelik

https://doi.org/10.31198/idealkent.713132

Cited By: 1

Öz

İlhan Tekeli, yaklaşık 50 yıllık süreçte yükseköğretim meselelerine yönelik birçok makale ve kitap yazmış, konuşmalar yapmıştır. Bu çalışma, İlhan Tekeli’nin Türkiye yükseköğretim tarihi, sorunları ve yükseköğretimdeki dönüşümler ile yükseköğretimde özerklik, büyüme ve kalite konularını nasıl tartıştığına odaklanmıştır. Tekeli’ye göre ideal üniversite, rektörünün öğretim üyeleri tarafından seçildiği Humboldt tarzı üniversitedir. Ona göre İkinci Dünya Savaşından sonra üniversite dönüşmeye başlamış ve özerkliğini kaybetmiştir. Türkiye’de ise üniversitelerin 1946 yılında elde ettiği 1961 Anayasası ile kurumsallaştırdığı özerklik, YÖK’ün kurulmasıyla sona ermiştir. YÖK oldukça geniş yetkilere ve aşırı merkeziyetçi bir yapıya sahip olarak üniversiteler üzerinde denetimi iyice artmıştır. Ayrıca, Tekeli idari özerkliği üniversiteye içkin temel özellik olarak tanımlamıştır. Tekeli’ye göre aşırı güçlü ve yetkili rektörlerin varlığı öğretim üyelerinin akademik özgürlüğü ve katılımcı yönetim için en önemli sorunlardan biridir. Tekeli, üniversite özerkliğini sağlayacak, üniversiteleri daha demokratik kılacak bir reform ihtiyaç olduğunu belirtmiştir. Ayrıca Tekeli, yükseköğretim sisteminin büyümeye gereksinimi olduğunu ancak sistemin büyümesi için nitelikli doktoralı öğretim elemanlarının yetiştirilmesine öncelik verilmesi gerektiğini vurgulamıştır.

Anahtar Kelimeler

İlhan Tekeli, özerklik, Yükseköğretimde Kalite

Autonomy, Expansion, and Quality in Higher Education: An Analysis on İlhan Tekeli’s Research on Higher Education

Öz

For about 50 years İlhan Tekeli has been a paramount figure who has written many articles and books on higher education issues in Turkey. This study focuses on how Tekeli discusses Turkey's higher education history, problems and autonomy in higher education, evolution of higher education, growth and quality issues. Tekeli claims, in 1946 universities became au-tonomous and the autonomy constitutionalized with the 1961 Constitution, which gave universities a broader autonomy. But after the establishment of the Board of Higher Education (BHE) in 1981, universities lost their autonomy, and were put under the control of central administration with the increased pressure over the universities. Tekeli defined administra-tive autonomy as a key feature of the university. For Tekeli, extremely strong and exceptional powers of rectors bring about hardly impossible to mention the freedom of faculty members and a participatory administration.Tekeli stated that there is a need for a reform that will provide autonomy and make universities more democratic. Also, Tekeli emphasized that expansion of the higher education system cannot be assured by without giving priority to the training of qualified doctorate academics

Anahtar Kelimeler

İlhan Tekeli, higher education, autonomy, expansion, quality

Kaynakça

• Association of Governing Boards of Universities and Colleges. (2010). Policies, practices, and composition of governing boards of public colleges, universities, and systems. Association of Governing Boards of Universities and Colleges. TIAA, CREFF Insititute.
• “YÖK Başkanı’ndan ‘üniversite kontenjanı’ açıklaması”. (2020, 7 Ocak). Memurlar.net. https://www.memurlar.net/haber/878040/yok-baskani-ndan-universite-kontenjani- aciklamasi.html
• AAUP. (1915). 1915 Declaration of Principles on Academic Freedom and Academic Tenure. Retrieved from www.aaup.com. 15 Ocak 2014 tarihinde http://www.aaup.org/file/1915-Declaration-of-Principles-o-nAcademic-Freedom-and-Academic-Tenure.pdf adresinden erişilmiştir.
• Altbach, P. G. (2001). Academic freedom: International realities and challenges. Higher Education, 41(1/2), 205-219.
• Bleikle, I. ve Kogan, M. (2007). Organization and governance of universities. Higher Education Policy, 20, 477-493. doi:10.1057/ palgrave.hep.8300167
• Bilsel, C. (1943). İstanbul Üniversitesi tarihi. İstanbul Üniversitesi Yayınları.
• Çelik, Z., Bozgeyikli, H. ve Yurdakul, S. (2019). Eğitime bakış̧ 2019: İzleme ve değerlendirme raporu. Ankara: Eğitim-Bir-Sen Stratejik Araştırmalar Merkezi.
• Çelik, Z. ve Gür, (2012). Akademik özgürlüğe kör bir bakış. Eğitime Bakış Eğitim-Öğretim ve Bilim Araştırma Dergisi, 8, 28-31.
• Çelik, Z. ve Gür, B. S. (2014). Yükseköğretim sistemlerinin yönetimi ve üniversite özerkliği: Küresel eğilimler ve Türkiye örneği. Yükseköğretim ve Bilim Dergisi, 4(1), 18-27.
• Çetinsaya, G. (2014). Büyüme, kalite, uluslararasılaşma: Türkiye yükseköğretimi için bir yol haritası. Eskişehir: Yükseköğretim Kurulu.
• De Boer, H. ve File, J. (2009). Higher education governance reforms across Europe. Brussels: ESMU.
• Doğramacı, İ. (2007). Türkiye’de ve Dünyada yükseköğretim yönetimi. Ankara: Meteksan Yayınları.
• Downs, D.A. (2009). Academic freedom: What it is, what it isn’t, and how the tell the difference. Raleigh, NC: John W. Pope Center for Higher Education Policy. http://www.popecenter.org/ac- robat/AcademicFreedom.pdf
• Erdoğmuş, N. (2019). Geleceğin Türkiye’sinde yükseköğretim. İstanbul: İLKE İlim Kültür Eğitim Derneği.
• Ergüder, Ü. (2015). Yükseköğretimin fırtınalı sularında. İstanbul: Doğan Kitap.
• Ergüder, Ü., Şahin, M., Terzioğlu, T. ve Vardar, Ö. (2009). Neden bir yükseköğretim vizyonu. İstanbul: İstanbul Politikalar Merkezi
• Estermann, T., Nokkola, T., Steinel, M. (2011). University autonomy in Europe II: The scorecard. Brussels: European University Association.
• ETER. (2019). Internationalization of higher education staff in European higher education. https://www.eter-project.com/uploads/analytical- reports/ETER_AnalyticalReport_01_final.pdf
• Fielden, J. (2008). Global trends in university governance. Washington, D.C.: The World Bank.
• Günay, D. (2019a). Türkiye’nin üniversite sorunu trajik bir yolculuk. İstanbul: Büyüyenay.
• Günay, D. (2019b). Üniversite felsefesi. İstanbul: Büyüyenay.
• Gür, B.S. (2011). “Türkiye’de yükseköğretimin ve Yükseköğretim Kurulu’nun tarihi” üzerine. Yükseköğretim ve Bilim Dergisi, 1(1), 47-53.
• Gür, B.S. (2014, 18 Aralık). YÖK: bir profesör kaç doçent eder?. Star. https://www.star.com.tr/yazar/yok-bir-profesor-kac-docent-eder-yazi-981912/
• Gür, B. S. (2016). Egemen üniversite: Amerika’da yükseköğretim sistemi ve Türkiye için reform önerileri. İstanbul: EDAM
• Gür, B. S. ve Çelik, Z. (2011). YÖK’ün 30 yılı. Ankara: Siyaset, Ekonomi ve Toplum Araştırmaları Vakfı.
• Gür, B. S., Çelik, Z., Kurt, T., Yurdakul, S. (2017). Yükseköğretime bakış̧ 2017: İzleme ve değerlendirme raporu. Ankara: Eğitim-Bir-Sen Stratejik Araştırmalar Merkezi.
• Gür, B. S., Çelik, Z., Yurdakul, S. (2018). Yükseköğretime bakış̧ 2018: İzleme ve değerlendirme raporu. Ankara: Eğitim-Bir-Sen Stratejik Araştırmalar Merkezi.
• Gür, B. S., Çelik, Z., Yurdakul, S. (2019). Yükseköğretime bakış̧ 2019: İzleme ve değerlendirme raporu. Ankara: Eğitim-Bir-Sen Stratejik Araştırmalar Merkezi.
• Gürüz, K. (2008). Yirmi birinci yüzyılın başında Türk milli eğitim sistemi. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Gürüz, K. (2015). Aklımdan başka silahım yok ki! İstanbul: Ka Kitap.
• Kurt, T. (2015). Yükseköğretimin yönetiminde mütevelli heyetleri. Ankara: Ankara: Siyaset, Ekonomi ve Toplum Araştırmaları Vakfı.
• Kurt, T., Gür, B.S., Çelik, Z. (2017). Necessity for reforming Turkish higher education system amd possibility of governance of state universities by the board of trustees. Education and Science, 42(189), 49-71.
• Küçükcan, T. ve Gür, B. S. (2009). Türkiye’de yükseköğretimde: Karşılaştırmalı bir analiz. Ankara: Ankara: Siyaset, Ekonomi ve Toplum Araştırmaları Vakfı.
• Martorana, S. V. (1963). College boards of trustees. Washington, DC: The Center for Applied Research in Education.
• OECD. (2003). Changing patterns of governance in higher education. Education policy analysis. Paris: OECD.
• OECD. (2018). Education at a glance 2018. Paris: OECD.
• O’Neil, R. M. (1999). Academic freedom: Past, present, and future. P. G. Altbach, R. O. Berdahl ve P. J. Gumport (Ed.), American higher education in the twenty-frst century: Social, political, and economic challenges, içinde (s. 89-108). Baltimore: The Johns Hopkins University Press.
• Özer, M. (2011). Türkiye’de yükseköğretimde büyüme ve öğretim üyesi arzı. Yüksekögretim ve Bilim Dergisi, 1(1), 23-26.
• Saraç: YÖK yasası yeniden ele alınacak. (2014, 29 Kasım). Memurlar.net. https://www.memurlar.net/haber/491654/
• Seggie, F.N. ve Gökbel, V. (2014). Geçmişten günümüze Türkiye’de akademik özgürlük. Ankara: Siyaset, Ekonomi ve Toplum Araştırmaları Vakfı.
• Szyliowicz, J. S. (1994). Education and political development. M. Heper & A. Evin (Ed.), Politics in the third Turkish republic, içinde (s.147-159). Boulder, CO: Westview.
• Tekeli, İ. (1972). Büyükkent dışı üniversitelerin kuruluş yeri sorunları üzerine. Mimarlık, 10 (12), 36-40.
• Tekeli, İ. (1989). Dünyada üniversitenin yaşamakta olduğu dönüşüm üzerine düşünceler. Planlama, 89(2-3-4), 3-11.
• Tekeli, İ. (1994). Üniversite üzerinde bir kez daha konuşurken. Birikim, 67, 36-40.
• Tekeli, İ. (2010a). Tarihsel bağlam içinde YÖK ve Yükseköğretimin tarihi. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Tekeli, İ. (2010b). Eğitim üzerine düşünmek (3. baskı). Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi.
• Tekeli, İ. (2011). Türkiye için eğitim yazıları. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Tekeli, İ. (2012). Yükseköğretimde yeniden düzenleme arayışlarının nasıl temellendirileceği üzerine. Yükseköğretim ve Bilim Dergisi, 2, 6-10.
• Tekeli, İ. (t.y.). Türkiye’nin Yükseköğretim Stratejisi (2007)-Eğitim Vizyonu.
• Tekeli, İ. (2019). Modern Türkiye’de bilim ve üniversite (1923-2019). A. Şimşek (Ed.) Modern Türkiye tarihi, içinde (s.283-311). Ankara: PEGEM Akademi.
• Tunçay, M. (1984). YÖK. Cumhuriyet dönemi Türkiye ansiklopedisi, cilt III, içinde (s. 680-688). İstanbul: İletişim.
• World Bank. (2007). Turkey: Higher education policy study, Volume 1. Strategic directions for higher education in Turkey (Rapor No. 39674). Washington, DC: The World Bank
• YÖK. (2007). Türkiye’nin yükseköğretim stratejisi. Ankara: Yükseköğretim Kurulu.
• YÖK. (t.y.). Doktora/sanatta yeterlilik programı açmak için başvuru formatı. https://www.yok.gov.tr/kurumsal/idari-birimler/egitim-ogretim-dairesi/doktora-programi-acma-olcutleri