From recreational zone to high-density urban area: The case of Atakum

Yıl 2025, Sayı: 49, 244 - 272

Cem Ayık

https://doi.org/10.31198/idealkent.1751287

Öz

Urban systems constitute complex socio-spatial formations in which the dialectical interplay between built form and spatial void produces multi-scalar cultural, economic, and ecological processes. This study examines the morphological transformation of urban space through the intersecting frameworks of sustainability and governance, arguing that the significance of urban environments derives not only from their material configurations but also from the socio-spatial practices and cultural cohesion they enable. The rapid urbanization trajectories initiated by the Industrial Revolution, intensified by unregulated migration, have engendered unsustainable patterns of resource consumption, ecological degradation, and a decline in urban quality of life. Within this context, the sustainable urbanization paradigm articulated in the Brundtland Report (WCED, 1987) has become an imperative. Atakum, a rapidly urbanizing coastal district of Samsun in Turkey’s Black Sea Region, is employed as a case study to elucidate the dynamics of urban growth and morphological evolution. Utilizing zoning plans, diachronic satellite imagery, and field surveys, the study traces spatial transformations since the 1970s. Findings reveal that the residential fabric expanded linearly along the coastline before extending inland, while the distribution of commercial and recreational uses, initially shaped by planning, became increasingly irregular. The research underscores the value of morphological analysis for adaptive planning and the necessity of interdisciplinary approaches in advancing sustainable urban development.

Anahtar Kelimeler

Coastal Urban Design , Urban Development Process , Spatial Analysis , Urban Morphology.

Rekreasyon alanından yapı yoğun kentsel alana: Atakum örneği

Öz

Kentler, kütle ve boşluk ilişkileri üzerinden gelişen, sosyo-kültürel, ekonomik ve çevresel boyutlarıyla karmaşık yapılar olarak ortaya çıkmaktadır. Bu çalışmada, kentsel mekânların zaman içinde değişen dinamikleri, sürdürülebilirlik kavramı ve yönetişim modelleri çerçevesinde ele alınmıştır. Kentsel alanların sadece fiziki yapılarla değil, aynı zamanda sosyal ilişkiler ve kültürel birlikteliklerle anlam kazanmaktadır. Sanayi Devrimi ve sonrasındaki teknolojik gelişmelerle hızlanan kentleşme süreci, plansız göç hareketleriyle birleşerek günümüzde yoğun kaynak tüketimi, ekolojik sorunlar ve yaşam kalitesinde düşüş gibi problemleri beraberinde getirmiştir. Bu bağlamda, sürdürülebilir kentleşme kavramı, Brundtland Raporu (WCED, 1987) ile küresel ölçekte bir zorunluluk haline gelmiştir. Çalışmada Karadeniz Bölgesi'nin hızla yapılaşan Samsun ili Atakum ilçesi, hızlı kentleşme süreci, kıyı kenti niteliği ve morfolojik gelişimi sürdürülebilir kentleşme açısından örneklem alan olarak seçilmiştir. Atakum’un 1970’lerden günümüze geçirdiği mekânsal dönüşüm; imar planları, uydu görüntüleri ve yerinde gözlemler aracılığıyla analiz edilmiştir. Analizlerde, konut alanları ağırlıklı büyüyen kentsel dokunun, kıyı boyunca lineer gelişim gösterdiği, zamanla kara yönünde saçaklanarak yayılım gösterdiği belirlenmiştir. Ayrıca ticaret ve rekreatif alanların mekânsal dağılımında plan kararlarıyla başlayan ancak zaman içinde düzensizleşen eğilimler gözlemlenmiştir. Sonuç olarak, Atakum özelinde yapılan inceleme, sürdürülebilir kentleşme yaklaşımının önemini bir kez daha ortaya koymaktadır. Çalışma, kentsel formun morfolojik analizlerle değerlendirilmesinin, geleceğe yönelik planlama kararlarına ışık tutabileceğini ve kentsel sürdürülebilirliğin sağlanmasında disiplinlerarası yaklaşımların kritik bir rol oynadığını göstermektedir.

Anahtar Kelimeler

Kıyı kenti tasarımı , kentsel yapılaşma süreci , mekânsal analiz , kent morfolojisi.

Etik Beyan

Bu araştırmanın etik kurul izni gerektirmeyen araştırmalardan olduğunu beyan ederim/ederiz.

Destekleyen Kurum

Bu çalışma herhangi bir kurum ya da kuruluş tarafından maddi olarak desteklenmemiştir.

Kaynakça

• Alexander, C., (1977). A pattern language. Oxford University Press, New York.
• Atik, S. (2024, Şubat 23). Atakum'un Tarihi Geçmişi ve Turizme Katkıları Sempozyumu. Atakum, Samsun.
• Ayık, C. Ayataç, H. Sertyeşilışık, B. (2017). A gap analysis on urban sustainability studies and urban sustainability assessment tools, Architecture Research 7(1): 1-15. https://doi.org/10.5923/j.arch.20170701.01
• Ayık, C. Ayataç, H. Sertyeşilışık, B. (2021). Türkiye’de Sürdürülebilir Kentleşmenin ölçülebilmesi ı̇çin Yeni Bir Endeks Model önerisi. İdealkent 12, 32, 385-414. https://doi.org/10.31198/idealkent.847072
• Bacon, E. N. (1976). Design of cities (revised edition). Penguin Books, USA.
• Büyükşehir Belediyesi Sınırları İçerisinde İlçe Kurulması ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun (2008). T.C. Resmî Gazete, Sayı 26824 (Mükerrer), 22 Mart 2008. https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2008/03/20080322M1-1.htm
• Gowdy, J.M. (2014). Yönetişim Südürülebilirlik ve Evrim, Worldwatch Enstitiüsü, Dünyanın Durumu 2014 (ss.41-54), içinde. Türkiye İŞ Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
• Groh, J.M. (2021). Mekân yaratmak beyin neyin nerede olduğunu nasıl biliyor. Metis Bilim, İstanbul.
• Günay, B. (1999). Urban design is a public policy. ODTÜ Mimarlık Fakültesi Yayınları, Ankara.
• Herrera, R.J., Garcia-Bertrand, R. (2018). The agricultural revolutions. Ancestral dna, human origins, and migrations. Elsevier Academic Press. https://doi.org/10.1016/B978-0-12-804124-6.00013-6
• Keleş, R., (2006). Kentleşme politikası. İmge Kitabevi Yayınları, Ankara.
• Kiper, P. (2021). Farklı koruma alanları için planlama/tasarım ilkeleri. Güzel B.İ. (edt). Kentsel Tasarım Kuram, Örnekler ve Uygulamalar (ss.139-166) içinde. Nobel, Ankara.
• Lynch, K. (1960). The image of the city. MIT Press, Cambridge MA.
• Lynch, K. (1981). A theory of good city form. MIT Press, Cambridge MA.
• Manavoğlu, E. (2010). Kentsel yeşil alan planlama stratejilerinin kent planlarına entegrasyonunun Türkiye kentlerinde incelenmesi, 8 Kasım Dünya Şehircilik Günü 34. Kolokyumu “Planlamanın Dili” (ss. 151-166) içinde. Ankara, Aydan Yayıncılık Sanayi ve Ticaret A.Ş.
• Marshall, S. (2009). Cities design & evolution. Routledge, NY.
• Rogof, M.J. (2014). Solid waste recycling and processing: planning of solid waste recycling. Elsevier William Andrew Print, Oxford. ISBN: 978-1-4557-3192-3
• TÜİK, (2024). Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi, https://biruni.tuik.gov.tr/medas/?locale=tr adresinden 11.11.2024’te alınmıştır.
• United Nations (2022). World Cities Report 2022. United Nations Human Settlements Programme. https://unhabitat.org/sites/default/files/2022/06/wcr_2022.pdf adresinden 14.03.2023’te alınmıştır.
• WCED: World Commission on Environment and Development (1987). Our Common Future, The Brundtland Report. Oxford University Press, New York.
• Yılmaz, A. (2004). Samsun kentinin yeni gelişim alanları: Atakum, Atakent ve Kurupelit, Türk Coğrafya Dergisi, 42, 59-72, İstanbul. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/198546