Ankara Radyosu’nun Erken Cumhuriyet Dönemi Müzik Politikalarındaki Rolü ve İşlevi 1941-1949

Yıl 2021, Sayı: 25, 523 - 573, 29.01.2021

Türker Erol

Öz

1940’lı yıllarda radyo, II. Dünya Savaşı’nın etkileri ile farklı bir kimlik kazanmış, hemen her konuda etkin bir propaganda ve eğitim aracına dönüşmüştür. 1940’lı yılların Türkiye’sinde siyasal otorite, devrimlerin halka anlatılması ve benimsetilmesi için, radyonun ne derece etkili bir araç olabileceğinin farkındadır. Hemen her konuda bilgilendirme, eğitim ve propaganda aracı olarak değerlendirilen radyo programlarının önemli bir bölümünü müzik yayınları oluşturmaktadır. Radyo, müzik politikalarının uygulanması ve halka benimsetilmesi için oldukça etkin kullanılan bir kitle iletişim aracı konumundadır. Özellikle Ankara Radyosu müzik yayınları, dönemin müzik politikalarının uygulanması ve halka benimsetilmesinde oldukça ayrıcalıklı bir yere sahiptir. Devlet yönetiminde çağdaş radyoculuğun gereklerine göre kurumsallaşan Ankara Radyosu, yaptığı müzik yayınlarıyla müzik devriminin önemli uygulama sahalarından birisidir. Araştırma, 1941- 1949 yılları arasında müzik devimini Ankara Radyosu özelinde ele almaktadır. Çalışmada doküman incelemesi yöntemi kullanılmış olup, bu kapsamda söz konusu döneme ait Radyo dergisinin bütün sayıları incelenmiş ve Ankara Radyosu’nun nasıl bir müzik yayın politikası izlediği ele alınmıştır. Başvekâlet Matbuat Umum Müdürlüğü tarafından bastırılan Radyo dergisi, Ankara Radyosu müzik yayın politikalarını oldukça ayrıntılı bir şekilde yansıtmaktadır. Bu bağlamda Ankara Radyosu, uygulanan müzik politikalarında etkin bir propaganda aracı ve resmi ideolojinin sesi niteliğindedir.

Anahtar Kelimeler

Müzik, Politika, Ankara Radyosu, Propaganda, Müzik Devrimi.

The Role and Function of Ankara Radio in Early Republic Period Music Policies 1941-1949

Öz

In the 1940s, the radio gained a different identity with the effects of the World War II and turned into an effective propaganda and educational tool in almost every field. The political authority Turkey in 1940s was aware of the extent to which radio could be an effective tool to explain the revolutions and help the public adopt these revolutions. An important part of the radio programs, which are considered as a means of information, education and propaganda, are music broadcasts. Radio is a mass media tool that is used very effectively for the application and adoption of music policies. Especially Ankara Radio broadcasts had a very special place in the implementation and adoption of the music policies of the period. Ankara Radio, which has been institutionalized according to the requirements of contemporary radio broadcasting in the state administration, is one of the important application areas of the music revolution with its music broadcasts. The research deals with the music revolution in Ankara Radio between 1941 and 1949. Document review method was used in the study, and in this context, all issues of the Radio magazine of the period in question were examined and the music broadcasting policy of Ankara Radio was discussed. Published by the General Directorate of Application, the Radio magazine reflects Ankara Radio broadcasting policies in great detail. In this context, Ankara Radio is an effective propaganda tool and the voice of official ideology in applied music policies.

Anahtar Kelimeler

Music, Politics, Ankara Radio, Propaganda, The Music Revolution.

Kaynakça

• Akalın, Şükrü Hâluk, “Propaganda”, Türkçe Sözlük, Ankara: Türk Dil Kurumu, 2011, s.1948.
• Aksoy, Bülent, “Cumhuriyet Dönemi Musikisinde Farklılaşma Olgusu”, Cumhuriyet’in Sesleri, ed. G. Paçacı, İstanbul: Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı Yayımları, 1999, ss.30-35.
• Aksoy, Bülent, Geçmişin Musiki Mirasına Bakışlar, İstanbul: Pan Yayımcılık, 2008.
• Altar, Cevad Memduh, “Yeni Türk Müziğine Doğru”, Radyo, C.4, S.37, 1945, s.4.
• “Alaturka Müziğin Yasaklanmasında Atatürk: Belgeler Zemininde Bir Çözümleme”, Erişim Tarihi:22 Temmuz 2020, http://www.ozanyarman.com/files/ataturk_ve_musiki.pdf
• Arıbal, Celâl Davut, “Halk Sanatkârı Osman Pehlivan”, Radyo, C.2, S.14, 1943, ss.6-7.
• Atatürk, Mustafa Kemal, “Açılış Söylevi”, Ulus, 1935: 1 Son teşrin [Kasım], s.1.
• Baltacıoğlu, Ismayıl Hakkı, “Rusya’da Radyo”, Yeni Adam, S.1, 1934, s.8.
• “Başlarken”, Radyo, 1941, C.1, S.1, s.1.
• Behar, Cem, Musikiden Müziğe Osmanlı/Türk Müziği: Gelenek Ve Modernlik, İstanbul: Yapı Kredi Yayımları, 2008.
• Belge, Burhan, “Devlet Radyosunun Milli Kültür Hayatındaki Rolü”, Radyo, C.2, S.18, 1943, s.1.
• Bener, Fuat Münir, “Radyomuz On Beş Yaşında”, Radyo, C.1, S.1, 1941, ss.4-5.
• Bener, Fuat Münir, “Radyomuz 15 Yaşında”, Radyo, C.1, S.2, 1942, ss.4-5.
• Cankaya, Özden, Dünden Bugüne Radyo Televizyon (Türkiye’de Radyo- Televizyonun Gelişim Süreci, İstanbul: Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş., 1997.
• Cankaya, Özden, Bir Kitle İletişim Kurumunun Tarihi TRT 1927-2000, İstanbul: Yapı Kredi Yayımları, 2003.
• Cemil, Mesud, “İsmail Dede”, Radyo, C.1, S.1, 1941, s.9.
• Cemil, Mesud, “Armonili Halk Türkülerimiz”, Radyo, C.1, S.9, 1942a, s.23.
• Cemil, Mesud, “Radyomuzda Musikiye Dair”, Ülkü Milli Kültür Dergisi, C.3, S.25, 1942b, ss.23-24.
• Ceren, Şerif Said, “Yayım Saatleri Dışında Neler Yapılıyor?”, Radyo, C.1, S.12, 1942, ss.18-19.
• Çeren, Şerif Sait, “Muzaffer Sarısözen İle Bir Görüşme”, Radyo, C.3, S.31, 1944, s.9.
• Cumhuriyet Halk Partisi [CHP 490-1-0-0]. (20.12.1949 [Miladi]) Ahmet Saygun’un Halkevlerinin Musiki Çalışmaları Hakkında Raporu (Dosya No:968, Gömlek No:746, Sıra No: 2), T. C. Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA), Ankara.
• Ediboğlu, Baki Süha, “Ferid Alnar’la Bir Konuşma”, Radyo, C.3, S.36, 1944, ss.18- 19.
• Erol, Türker, “Radyo Çocuk Kulübü Ve Müzik Yayınları Üzerine Bir Araştırma” Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, C.26, Müzik Özel Sayısı, 2020, ss.338-352.
• Ertuğ, Hasan Refik, “Radyo Ve Öğretim”, Radyo, C.4, S.40, 1945, s.1.
• Ertuğ, Hasan Refik, “Okuyucularımıza Bir Haber”, Radyo, C.6, S.61, 1947, s.1.
• Ertuğ, Hasan Refik, “Radyodan Beklenilenler”, Radyo, C.7, S.74, 1948, s.1.
• Ertuğ, Hasan Refik, “Dinleyicilerimizle Hasbihal”, Radyo, C.8, S.85-86, 1949, s.1.
• Gökalp, Ziya, Türkçülüğün Esasları, İstanbul: Varlık Yayınları, 1968.
• İlkin, Nedim Veysel. “Radyonun Bize Kazandırdığı Kıymetler”, Radyo, C.4. S.39, 1945, s.1.
• İnalcık, Halil, Atatürk ve Demokratik Türkiye, İstanbul: Kırmızı Yayımları, 2017.
• Kam, Ferit Ruşen, “Mehtere Dair”, Radyo, C.1, S.3, 1942, ss.5-27.
• Kam, Ferit Ruşen, “Medenî Aziz Efendi”. Radyo, C.2, S.16, 1943, s.5.
• Kaynak, Saadettin, “Musikimizin Bugünkü Durumu Ve Musiki İnkılabı”, Radyo, C.1, S.11,1942, s.3.
• Kocabaşoğlu, Uygur, (1980).Şirket Telsizinden Devlet Radyosuna, Ankara: A. Ü. Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayımları, 1980.
• Kuruoğlu, Huriye, Propaganda Ve Özgürlük Aracı Olarak Radyo, Ankara: Nobel Yayım Dağıtım, 2006.
• Kütükçü, Tamer, Radyoculuk Geleneğimiz ve Türk Musiki, İstanbul: Ötüken Yayımcılık, 2012.
• “Milli Musiki San’atkârları Kolu”, Radyo, C.1, S.1, 1941, s.17.
• “Müzik Hareketleri”, Radyo, C.2, S. 21, 1943, s.16.
• Nişbay, İzzettin Tuğrul, “Alaturka, Alafranga Ve Radyomuz”, Radyo, C.1, S.9, 1942, ss.2-3.
• Nişbay, İzzettin Tuğrul, “Musiki İnkılabında Beliğimiz”, Radyo, C.2, S.14, 1943, s.4-5.
• Öztürk, Gülcennet, “Bir Propaganda Aracı Olarak Radyo”, Abant Kültürel Araştırmalar Dergisi, C.2, S.3, 2017, ss.157-174.
• Paçacı, Gönül, “Cumhuriyet’in Sesli Serüveni”, Cumhuriyet’in Sesleri, ed. G. Paçacı, İstanbul: Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı Yayımları, 1999, ss.10-29.
• “Radyo Senfoni Orkestrası”, Radyo, C.1, S.1, 1941, s.16.
• “Radyo Salon Orkestrası”, Radyo, C.1, S.1, 1941, s.17.
• “Radyoda Bazı Müzik Hareketleri”, Radyo, C.1, S.2, 1942, ss.18-19.
• “Radyomuzun Musiki Neşriyatı Tezgâhı Nasıl Çalışır?”, Radyo, C.1, S,2, 1942, ss.20-22.
• “Radyomuzda Halk Musikisi Çalışmaları”, Radyo, C.1, S.3, 1942, s.21.
• “Radyomuzda Bolu Gecesi Münasebetiyle”, Radyo, C.1, S.6, 1942, ss.8-9.
• “Radyo Anketimiz”, Radyo, C.7, S.78-79-80, 1948, ss.43-45.
• “Riyaseticumhur Bandosu”, Radyo, C.2, S.17, 1943, s.15.
• Sarper, Selim, “Ankara Radyosu Milletin Emrinde”, Radyo, C.1, S.3, 1942, s.1.
• Saygın, Ahmed Adnan, “Musiki Terbiyesi ve Radyo Neşriyatı”, Ülkü Milli Kültür Dergisi, C.2, S.16, 1942, ss.9-11.
• Saygun, A. Adnan, Atatürk Ve Musiki, Ankara: Sevda-Cenap And Müzik Vakfı Yayımları, 1987.
• Süha, Baki, “Âşık Kul Veli Radyomuzda”, Radyo, C.2, S.16, 1943, s.11.
• Tör, Vedat Nedim, “Dinleyici Psikolojisi”, Radyo, C.1, S.2, 1942a, s.2.
• Tör, Vedat Nedim, “Göz İle Kulak”, Radyo, C.1, S.3, 1942b, s.6.
• Tör, Vedat Nedim, “Radyonun Büyüsü”, Radyo, C.1, S.4, 1942c, s.15.
• Tör, Vedat Nedim, “Radyo Savaşında Türkiye’miz”, Radyo, C.1, S.5, 1942d, s.5.
• Tör, Vedat Nedim, “Halk Türküleri”, Radyo, C.1, S.7, 1942e, s.10.
• Tör, Vedat Nedim, “Musikide İki Cephe”, Radyo, C.2, S.16, 1943, s.2.
• Yazgan, Teoman, Önce Radyo Vardı, Ankara: Ertem Basım Yayım Dağıtım 2015.
• Yazgan, Teoman, “Cumhuriyet’in Örnek Bir Kültür Kurumu: Ankara Radyosu”, TRT Akademi Eğlence Endüstrisi Sayısı, C.1, S.1, 2016, ss.300-314.
• “Yığın Terbiyesinde Radyo: Türk Radyosu Ne Yapıyor?”, İstanbul; Numune Matbaası, Müzik ve Sanat Hareketleri, S.1, 1934, s.9.
• “Yığın Terbiyesinde Radyo Radyoyu Köylere Sokalım”, İstanbul: Numune Matbaası, Müzik ve Sanat Hareketleri, İstanbul, S.2, 1934, s.15.
• Yorulmaz, Cemal, “Devlet Radyosunun Teşkilâtı Ve Vazifeleri”, Radyo, C.2, S. 14, 1943a, s.8.
• Yorulmaz, Cemal, “Radyo Sanatkârlarının Tâbi Olduğu Esaslar”, Radyo, C.2, S. 15, 1943b, s.3.
• Yönetken, Halil Bedii, “Müzikseverliğimiz Ve Bandoculuğumuz”, Radyo, C.4, S. 44, 1945, ss.4-5.