Millî Mücadele Döneminde Bir Mandacı: “Halide Edip (Adıvar)”

Yıl 2022, Cilt: 9 Sayı: 17, 14 - 27, 28.12.2022

Murat Köylü , Ayhan Cankut

https://doi.org/10.54709/iisbf.1194195

Cited By: 1

Öz

Halide Edip (Adıvar), özellikle İzmir`in işgali sonrası toplumsal uyanışı başlatan konuşmaları ve yazıları ile mücadele ruhunu ateşleyen bir vatansever olmakla birlikte diğer taraftan kurtuluşu, Türk Milletinin karakterinde, özverisinde ve başarıya olan inancında değil de Amerika’nın koruyuculu ve kollayıcılığı altında gören önemli bir figürü olarak tarihimizde yerini almıştır. İstanbul`un işgali sonrası geçtiği Anadolu`da Mustafa Kemal Paşa ile birlikte Milli Mücadelemizin en karanlık ve zorlu zamanlarından büyük bir başarı hikayesinin yazılmasına tanık olmasına rağmen, Mustafa Kemal`in “Milli Hakimiyet” esasına dayalı “Tam Bağımsız” bir ülke idealine karşılık, Türkiye`nin Amerikan emperyalizminin bir sömürgesi olması düşüncesine sıkı sıkıya bağlılığına dayanan fikir ayrılığı, kurtuluştan sonra her ikisi arasındaki bağları koparmış, 1926`da başlayan ve Mustafa Kemal Atatürk`ün vefatının ardından,1939`a kadar süregelen sürgün hayatının başlamasına neden olmuştur. Başlangıçta kendisi gibi mandacı fikirlere sahip olan ve “Kurtuluş Savaşı” süresince çok iyi anlaştığı Mustafa İsmet İnönü`nün Cumhurbaşkanlığı ile herhangi bir üniversiteden akademik eğitimi almamasına rağmen İstanbul Üniversitesi`nde “Profesör” ünvanlıyla atandığı eğitimci yaşamı, Edebiyat alanında verdiği onlarca eser ve yetiştirdiği yüzlerce öğrenciyi geride bırakarak 1964 yılında sona ermiştir. Halide Edip`in Türk Milletinin önemli bir tarihsel sürecine çok yakından tanık olması, sürecin mimarlarıyla olan yakın ilişkisi onu literatür dünyasında önemli şahsiyetlerinden biri haline getirilmesine rağmen, mücadele dönemindeki “mandacı” düşünceleriyle de ulusalcı ve anti-emperyalist düşünce tarafından da eleştirilerin odağına oturtulmuştur. Çalışmayla, Millî Mücadele döneminde Amerikan Mandasının ateşli taraftarları olarak bilinen Halide Edip (Adıvar)`ın, eleştirisel olarak analizi yapılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Amerika, Mandacılık, Millî Mücadele

Kaynakça

• Adıvar, H. E. (1970). Mor salkımlı Ev, Atlas Kitapevi, İstanbul.............................................
• Adıvar, H. E. (1926). Memoirs, The Century Co., Newyork.....................................................
• Akalın, S. (2004). Millî Mücadele Dönemi Türk Basınında Tarihsel Bir tartışma: Manda mı? Himaye mi? Bağımsızlık mı? , Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Osmangazi Üniversitesi SBE yayınları, Eskişehir.
• Akgül, S. (1992). “Paris Konferansı`ndan Sevr`e Türkiye`nin Paylaşım meselesi”, AAMD, C.III, S.23.
• Armaoğlu, F. (1991). Belgelerle Türk-Amerikan Münasebetleri, TTK Basımevi, Ankara.
• Atatürk, M. K. (2006). Nutuk, (Yay. Haz. Nurak Mert Oldaç), Fark Yayınları, Ankara.
• Cumhuriyet Gazetesi. (13 Şubat 1994). Torunu Halide Edip`i Anlatıyor.
• Çalışlar, İ. (2010). Halide Edip, Everest Yayınları, İstanbul.......................................................
• Çelik, E. F. (1965). Milletlerarası Hukuk, İstanbul Üniversitesi Yayınları, C.I, İstanbul.
• Çelik, E. F. (1956). Manda ve Vesayet Rejimleri Hakkında Milletlerarası Adalet Divanı`nın İstişari Mütalaası, M. Reşit Seviğ`e Armağan, İstanbul.
• Duru, O. (2004). Amerikan Gizli belgeleriyle Türkiye`nin Kurtuluş Yılları, İş Bankası Yayınları, İstanbul.
• Enginün, İ. (1995), Halide Edip Adıvar`ın Eserlerinde Doğu ve Batı, MEB Yayınları, İstanbul.
• Erol, M. (1972). Türkiye`de Amerikan Mandası Meselesi, İleri basımevi, Giresun 1972.
• Filmer, C. (1984). Hatıralar, İstanbul................................................................................
• Goloğlu, M. (1969). Sivas Kongresi. Millî Mücadele Tarihi, İkinci Kitap, Ankara.
• Jacschke, G. (1989). Türk Kurtuluş Savaşı Kronolojisi, Mondros`tan Mudanya`ya Kadar (30 Ekim 1918-11 Ekim 1922), TTK Yayınları, Ankara.
• Kansu, M. M. (T.Y). Erzurum’dan Ölümüne Kadar Atatürk’le Beraber, C. I, TTK Yayınları, Ankara.
• Karabekir, K. (1969). İstiklal harbimiz, İstanbul.................................................................................
• Karay, R.H. (2009). Minelbab İlelmihrap, İnkılap Kitapevi, İstanbul...................................
• Kasalak, K. (1993). Millî Mücadelede Manda ve Himaye Meselesi, Gen.Kur Basımevi, Ankara.
• Kırzıoğlu, F. (T.Y.). “Amerikan Mandasını Kimler İstiyor ve Nasıl Öneriyorlardı?” Belgelerle Türk Tarihi Dergisi, C.XII, S.67-68.
• Kurat, A. N. (1959). Türk-Amerikan Münasebetlerine Kısa Bir Bakış (1800-1959), Doğuş Matbaası, Ankara.
• Öztekin, M. (2012). Halide Edip ve Gerçekler, Kripto Yayınları, Ankara.
• Özçelik, M. (2011). Millî Mücadele`de Amerikan Mandası Meselesi ve General Harboard Heyeti, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Erciyes Üniversitesi SBE, Kayseri.
• Sarıhan, Z. (2006). Kurtuluş Savaşı Kadınları, Çankaya Belediyesi Yayınları, Ankara 2006.
• Selek, S. (1973). Anadolu İhtilali, Cem Yayınevi, İstanbul..............................................
• Sertel, S. (1987). Roman Gibi, Belge Yayınları, İstanbul 1987......................................
• Sevinç, N. (2002). Misyoner Faaliyetleri, Milenyum Yayınları, İstanbul..............
• Somar, Z. (1965). “Manda ve Meşhur Mandacılık”, Tarih Konuşuyor, C.III, İstanbul.
• Sümer, M. (1965). “Wilson Prensipler Cemiyeti`nin Amerikan Cumhurbaşkanı Wilson`a Gönderdiği Bir Muhtıra”, TAD, C.III, S.4-5, Ankara.
• Tevetoğlu, F. (1991). Millî Mücadele Yıllarında Kuruluşlar, TTK Yayınları, Ankara 1991.
• Türkçe Sözlük. (1998). TDK Yayınları, C.II, Ankara..................................................................