The Functions of the Dream Motif in Saltıknâme

Yıl 2023, Cilt: 11 Sayı: 4, 79 - 89, 30.12.2023

Gülçin Balat

https://doi.org/10.29228/ijlet.73830

Öz

Historical events become one of the elements that enable the oral cultural tradition of nations to be built through folklore products created by the people and transmitted from generation to generation. Oral history narratives turn into oral cultural products in which these events form the content and create a deep memory of both the history and national origins of nations. Saltıknâme, one of the epics compiled from oral tradition inspired by historical events, tells about the struggles of Sarı Saltık, both in his historical and epic character, to spread religion, especially in the Balkan geography. In Saltıknâme, a historical epic, the "dream" motif was actively used to establish the connection between events.In this study, the dreams in Saltıknâme were classified based on their contexts and functions and evaluated within the context of the text. The functions of dreams in Saltıknâme are basically to inform about the future, such as conquest, dangers from enemies; Although they are divided into dreams that contain orders and wishes, they consist of dreams that guide the hero. The dreams that constitute the content of the work in question initiate an event and then lead to the conclusion by ensuring the development/progress of the stories. The dreams in the epic are enriched with Islamic elements, personalities and mythological elements.

Anahtar Kelimeler

Saltıknâme, Sarı Saltık, Epic, Dream, Motif

Saltıknâme’de Rüya Motifinin İşlevleri

Öz

Tarihî hadiseler, halk tarafından yaratılan ve nesilden nesile aktarılan folklor ürünleri aracılığıyla milletlerin sözlü kültürel geleneğinin inşa edilmesini sağlayan unsurlardan biri hâline gelmektedir. Sözlü tarih anlatıları bu hadiselerin muhtevasını oluşturduğu sözlü kültür ürünlerine dönüşmekte ve milletlerin hem tarihlerine hem de millî kökenlerine dair derin bir hafıza oluşturmaktadır. Bu hafızanın inşa ettiği sözlü gelenek ürünü destanlar muhtevasında barındırdığı birçok motif ile Türk kültürüne dair kodları somut olarak yansıtmaktadır. Tarihî hadiselerden mülhem sözlü gelenekten derlenen destanlardan biri olan Saltıknâme, Sarı Saltık’ın hem tarihî hem de menkıbevî şahsında özellikle Balkan coğrafyasında dini yayma amaçlı gerçekleştirdiği mücadeleleri anlatmaktadır. Tarihî bir destan olan Saltıknâme’de hadiseler arasındaki bağlantının kurulması amacıyla “rüya” motifi aktif bir şekilde kullanılmıştır. Bu çalışmada, Saltıknâme’de yer alan rüyalar, bağlamlarından ve işlevlerinden hareketle tasnif edilerek metin bütünlüğü içinde değerlendirilmiştir. Saltıknâme’deki rüyaların işlevleri temelde gelecekten haber verme mahiyetinde olup fetih hadisesi, düşmanlardan gelecek tehlikeler; içeriğinde emir ve istek olan rüyalar olarak ayrılmakla beraber kahramana rehberlik eden rüyalardan oluşmaktadır. Söz konusu eserin muhtevasını inşa eden rüyalar bir olayı başlatmakta ve sonrasında hikâyelerin gelişmesini/ilerlemesini sağlayarak sonuca götürmektedir. Destanda yer alan rüyalar İslami unsurlar, şahsiyetler ve mitolojik unsurlar ile zenginleştirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Saltıknâme, Sarı Saltık, Destan, Rüya, Motif

Kaynakça

• Akalın, Ş. H. (1994). Ebülhayr Rûmî. TDV İslâm Ansiklopedisi içinde (Cilt 10, ss.360-362). İstanbul: TDV Yayınları.
• Artun, E. (2014). Saltuknâme’ye Göre Sarı Saltuk. A. Günşen vd. (Haz.). Balkanlara Gidişinin 750. Yılında Uluslararası Sarı Saltuk Gazi Sempozyumu Bildirileri 06-20 Kasım 2013 içinde (s. 351-356). Edirne: Trakya Üniversitesi Yayınları.
• Artun, E. (2014). Ansiklopedik halkbilimi/ halk edebiyatı sözlüğü. Adana: Karahan Kitabevi.
• Bars, M. E. (2015). Türk kültüründe rüya ve Battal Gazi Destanı’nda işlevleri. International Journal of Language Academy, 3 (1), 73-93.
• Bekki, S. (2014). Arkaik kahramanlık destanları ile Saltuknâme’nin benzerlikleri üzerine. A. Günşen vd. (Haz.). Balkanlara Gidişinin 750. Yılında Uluslararası Sarı Saltuk Gazi Sempozyumu Bildirileri 06-20 Kasım 2013 içinde (s. 313-324). Edirne: Trakya Üniversitesi Yayınları.
• Boratav, P. N. (2015). 100 soruda Türk halk edebiyatı. Ankara: Bilgesu Yayıncılık.
• Cunbur, M. (1987). Anadolu gazileri ve edebiyatımız. Erdem, 3 (9), 777-807.
• Çelepi, M. S. (2010). Dânişmend-Nâme’de rüyaların işlevleri. Turkish Studies, 5(1), 263-280.
• Çelepi, M. S. (2012). Türk halk kültüründe rüya. (Yayınlanmış Doktora Tezi). Muğla Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Muğla.
• Çobanoğlu, Ö. (2015). Türk dünyası epik destan geleneği. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Demir, N. & Erdem, M. D. (2013). Saltıknâme (Cilt I-II-III). İstanbul: Uluslararası Kalkınma ve İş Birliği Derneği Kültür Yayınları.
• Elçin, Ş. (2016). Halk edebiyatına giriş. 14. Baskı. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Günay, U. (2018). Âşık tarzı şiir geleneği ve rüya motifi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Kiel, M. (2009). Sarı Saltuk. TDV İslâm Ansiklopedisi içinde (Cilt 36, ss.147-150). İstanbul: TDV Yayınları.
• Köprülü, M. F. (1943). Anadolu Selçukluları Tarihi’nin Yerli Kaynakları. Belleten, 7(27), 379-521.
• Kuzubaş, M. (2007). İlkellere ait metinlerde rüya motifi. Turkish Studies, 2(1), 305-316.
• Ocak, A. Y. (2011). Sarı Saltık popüler İslâm’ın Balkanlardaki destanî öncüsü (XIII. Yüzyıl). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Ögel, B. (2014). Türk mitolojisi. Cilt II. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Sungur, C. Ç. (2020). A critical analysis of Sarı Saltık as a hero. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Central European Universty/Budapest.
• Temizkan, A.; & Aktaş, E. (2012). Türk devlet geleneğinde iktidarın meşrulaştırılmasında rüyanın kullanımı. Karadeniz Araştırmaları Dergisi, (33), 13-22.
• Yüce, K. (1987). Saltuknâme’de tarihi, dinî ve efsanevi unsurlar. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Yüksel, H. A. (1996). Türk-İslâm tasavvuf geleneğinde rüya. İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.