Ortaöğretim Öğrencileri İçin Sosyal Konulara Yönelik Duyarlılık Ölçeği (SOSDÖ)’nin Geliştirilmesi

Yıl 2025, Cilt: 6 Sayı: 2, 29 - 42, 30.08.2025

Seray Dogru Oral , Mediha Sarı

https://doi.org/10.59062/ijpes.1722012

Öz

Bu çalışmanın amacı, ortaöğretim öğrencilerinin sosyal konulara yönelik duyarlılık düzeylerinin değerlendirilmesinde kullanılabilecek bir ölçme aracı geliştirmektir. Ortaöğretim öğrencilerinin toplumsal duyarlık düzeylerini ölçmek amacıyla tasarlanmış beşli Likert tipinde bir ölçek geliştirme çalışmasıdır. Çalışmada açımlayıcı ve doğrulayıcı faktör analizleri için iki ayrı örneklem ile çalışılmıştır. Her iki örneklem seçilirken elverişli örnekleme tekniği kullanılmıştır. AFA için 404 DFA İÇİN 194 öğrenci ile çalışılmıştır. Ölçeği geliştirmek amacıyla ilk olarak ilgili alanyazın incelenmiş 80 maddelik havuz oluşturulmuştur. uzman görüşleri alındıktan sonra madde sayısı 60 olarak belirlenmiş açımlayıcı faktör analizi de bu 60 madde üzerinde yapılmıştır. SPSS-24 ile yapılan AFA analizleri sonucu Yamaç Eğim Grafiği (Scree Plot) incelenerek ölçeğin 3 faktörlü olması gerektiği sonucuna varılmıştır. Birden fazla faktör altında yük değeri yüksek olan veya faktör yükünü karşılamadığı anlaşılan 28 madde ölçekten çıkarılmış ve sonuçta 3 faktörlü ve 32 maddeli bir yapıya ulaşılmıştır. Faktörler içerdikleri maddelerin ifadelerini kapsayacak en bütüncül kavrama göre isimlendirilmiştir. Buna göre faktör isimleri “Toplumsal Konularla İlgili Farkındalık” , “Sosyal Kayıtsızlık” ve “Aktif Vatandaşlık” olarak belirlenmiştir. Yapılan AFA güvenilirlik çalışmaları neticesinde, tüm ölçeğin Cronbach Alpha iç tutarlılık katsayısı ve ölçme aracının her alt boyutu için iç tutarlılık katsayıları incelenmiştir. “Toplumsal Konularla İlgili Farkındalık” alt boyutu için .75, “Sosyal Kayıtsızlık” alt boyutu için .74, “Aktif Vatandaşlık” alt boyutu için .76 iç tutarlılık katsayıları bulunmuştur. Ölçeğin tümü için elde edilen iç tutarlılık katsayısı ise .85 olarak belirlenmiştir. Doğrulayıcı faktör analizinde ilk olarak elde edilen yol şemasında gözlenen değişkenlerin t değerlerinin manidarlık düzeylerine bakılmış ve hata varyansı da yüksek olan 6 madde analizden çıkarılmıştır. ölçeğin üç faktörlü uyum iyiliği 𝜒2/ sd, GFI, CFI, SRMR ve RMSEA indeksleri modelin yeterli uyuma sahip olduğunu ve değişkenler arasındaki korelasyon katsayıları olumlu yönde yüksek düzeyde anlamlı ilişkilerin (p<0.05) olduğunu göstermektedir.

Anahtar Kelimeler

sosyal duyarlılık , ortaöğretim öğrencileri , ölçek geliştirme

Development of the Social Issues Sensitivity Scale (SOSDÖ) for Secondary School Students

Öz

The aim of this study is to develop a measurement tool that can be used to assess the level of sensitivity of secondary school students to social issues. This study is a scale development study designed to measure the level of social sensitivity of secondary school students using a five-point Likert scale. Exploratory and confirmatory factor analyses were conducted using two separate samples.Both samples were selected using convenient sampling techniques. The AFA was conducted with 404 students and the DFA with 194 students. Convenience sampling was used to select both samples. The exploratory factor analysis (EFA) was conducted with 404 students, and the confirmatory factor analysis (CFA) was conducted with 194 students. To develop the scale, the relevant literature was reviewed, and an 80-item pool was created. After expert opinions were obtained, the number of items was determined to be 60, and exploratory factor analysis was performed on these 60 items. As a result of the Exploratory Factor Analysis (EFA) conducted using the SPSS-24 program, the Scree Plot was evaluated, and it was concluded that the scale should have a three-factor structure. Based on the analyses, 28 items with high load values in multiple factors or insufficient factor loadings were removed from the scale. Following these adjustments, the scale was reduced to 32 items and three factors. The factor names were determined based on the most comprehensive concepts, taking into account the meanings contained in the relevant items, and were named “Awareness of Social Issues,” “Social Indifference,” and “Active Citizenship,” respectively. As part of the reliability analyses, Cronbach's Alpha internal consistency coefficients were calculated for the scale as a whole and for each sub-dimension. Accordingly, values of .75 were obtained for the “Awareness of Social Issues” dimension, .74 for the “Social Indifference” dimension, and .76 for the “Active Citizenship” dimension. The internal consistency coefficient for the entire scale was found to be .85. In confirmatory factor analysis, the t-values of the observed variables in the initial path diagram were examined for significance, and six items with high error variance were excluded from the analysis. The three-factor goodness-of-fit indices 𝜒2/sd, GFI, CFI, SRMR, and RMSEA indicate that the model has adequate fit and that the correlation coefficients between variables show high levels of positive and significant relationships (p<0.05).

Anahtar Kelimeler

social awareness , secondary education , scale development

Kaynakça

• Akaroğlu, G., Ersoy Quadır, S. ve Koç, S. (2023). Ortaokul öğrencilerinin sosyal duyarlılık ve sivil katılım düzeylerinin incelenmesi. Erzincan Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi. 25(4), 565-575. https://doi.org/10.17556/erziefd.1132399
• Akın, Ü., Akın, A., ve Abacı, R. (2007). Öz-duyarlık Ölçeği: Geçerlik ve güvenirlik çalışması [SelfCompassion Scale: The Study of Validity and Reliability]. H. U. Journal of Education, 33, 1-10.
• Alavi, M., Visentin, D. C., Thapa, D. K., Hunt, G. E., Watson, R., & Cleary, M. (2020). Exploratory factor analysis and principal component analysis in clinical studies: Which one should you use. Journal Of Advanced Nursing, 76(8), 1886-1889.
• Altınok, A. (2012). Sosyal katılım faaliyetlerinin 12-14 yaş grubu öğrencilerinin sosyal problemlere olan duyarlılıklarına etkisi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Aksaray Üniversitesi, Aksaray.
• Arıkan, A., Bakır, Y. ve Özden, M. (2019). Çocuklarda sosyal duyarlılığın geliştirilmesi: “sokak hayvanlarının yardımcıları” projesi. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 52, 463-490. DOI: 10.21764/maeuefd.601296
• Aslan, C. (2013). Duyarlık ve Düşünceyi Geliştirmede Çocuk/Gençlik Edebiyatı. Çoluk Çocuk Anne Baba Eğitimci Dergisi, 12, 29-32.
• Asıcı, E. ve Külekçi Akyavuz, E. (2021). Sosyal duyarlılık dersinin yardımseverlik ve kültürlerarası duyarlılık üzerindeki etkisi. E- Kafkas Eğitim Araştırmaları Dergisi, 8, 355-369. doi:10.30900/kafkasegt.959544.
• Başer, E. & Kılınç, E. (2015). Küresel Sosyal Sorumluluk Ölçeği: Geçerlik ve Güvenirlik Çalışması. Sakarya University Journal of Education, 5(3), 75-89. Retrieved from https://dergipark.org.tr/tr/pub/suje/issue/20640/220108
• Boyce, P., & Parker, G. (1989). Development of a scale to measure interpersonal sensitivity. Australian and New Zealand Journal of Psychiatry, 23, 341-351.
• Bozdağ, F., & Bozdağ, S. (2020). Toplumsal duyarlılık ölçeğinin geliştirilmesi. HAYEF: Journal of Education, 17(2), 84-101 Bozdağ -Bucak, Ç. (2016). Geleceğe bin adım: Eğitimde çokkültürlülük.
• Bozdağ, F., & Bozdağ, S. (2021). Development of Social Sensitivity Scale. HAYEF: Journal of Education, 18(1); 84-101, DOI: 10.5152/hayef.2021.20033
• Bozkan, R. E. (2019). Sınıf öğretmenlerinin toplumsal duyarlılıklarının incelenmesi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Sakarya Üniversitesi, Sakarya
• Büyüköztürk, Ş. (2002). Faktör analizi: Temel kavramlar ve ölçek geliştirmede kullanımı. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 32, ss.470-483.
• Büyüköztürk, Ş. (2013). Sosyal Bilimler İçin Veri Analizi El Kitabı - İstatistik, Araştırma Deseni, Spss Uygulamaları ve Yorum (18. Baskı). Ankara: Pegem Akademi.
• Casel (2020). http://www.casel.org/ adresinden 10 Mayıs 2024 tarihinde erişilmiştir.
• Carr, P. (2013). Education for democracy: A curriculum framework. Agriteam Canada Consulting.https://www.academia.edu/14703104/Education_for_Democracy_A_Curriculum _Framework.
• Chen, G. M., & Starosta, W. J. (2000). The development and validation of the Intercultural Sensitivity Scale. Human Communication, 3(1), 3-14.
• Chen, X., Fu, R., Liu, J., Wang, L., Zarbatany, L., & Ellis, W. (2018). Social sensitivity and social, school, and psychological adjustment among children across contexts. Developmental Psychology, 54(6), 1124–1134. https://doi.org/10.1037/dev0000496
• Çetin, T., & Sönmez, Ö. F. (2009). Sosyal bilgiler öğretmen adaylarının topluma hizmet uygulamaları dersinin amaç ve içeriğine yönelik görüşlerinin değerlendirilmesi. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 29(3), 851-875.
• Çokluk, Ö., Şekercioğlu, G., & Büyüköztürk, Ş. (2016). Sosyal bilimler için çok değişkenli istatistik SPSS ve lisrel uygulamaları (4. Baskı). Ankara: Pegem Akademi.
• Dewey, J. (2012). Okul ve toplum (3. bs.). H. A. Başman (Çev.). Ankara: Pegem Akademi. Doğan, T. ve Sapmaz, S. (2012). Kişilerarası duyarlılık ölçeğinin Türk üniversite öğrencilerinde psikometrik analizi. Journal of Theoretical Educational Science, 5(2), 143-155.
• Doolittle, A. & Faul, A.C. (2013). Civic Engagement Scale: A Validation Study SAGE Open July-September 2013: 1 –7, DOI: 10.1177/2158244013495542
• Effendi, M., Matore, E. M., Khairani, A. Z., & Adnan, R. (2019). Exploratory factor analysis (EFA) for adversity quotient (AQ) instrument among youth. Journal of Critical Reviews, 6(6), 234-242.
• Erten, C. ve Güney, G. (2024). Social behaviour changes via mindfulness practices in early childhood. Children and Youth Services Review. 158, https://doi.org/10.1016/j.childyouth.2024.107452
• Fajriah, L., Manao, A. S. M., Giantari, N. G. N., & Ningsih, R. (2024). Strengthening Art-Based Community through Community Service Activity in Supporting Youth Culturally Awareness. In Proceedings of the 2nd Annual International Conference: Reimagining Guidance and Counselling in the VUCA Era (AICGC 2023) (p. 182). Springer Nature.
• Floyd, F.J. & Widaman, K.F. (1995). Factor analysis in the development and refinement of clinical assesment instruments. Psychological Assesment. 7 (3), 286-299.
• Fraenkel, J. R., & Wallen, N. E. (2006). Howto design and evaluate research in education (6th ed.). New York, NY: McGraw-Hill.
• Hicks, D. & Bord, A. (2001) Learning about global issues: Why most educators only make things worse? Environmental Education Research, 7(4), 413-425.
• Kara, T., & Atasoy, E. (2023). Ortaokul 5. sınıf öğrencilerinin sosyal duyarlılık düzeylerinin çeşitli değişkenlere göre incelenmesi, Trakya Eğitim Dergisi, 13(3), 1964-1977.
• Keskin Y. ve Öğretici, B. (2013). Sosyal bilgiler dersinde “duyarlılık” değerinin etkinlikler yoluyla kazandırılması: Nitel bir araştırma. Değerler Eğitimi Dergisi, 11(25), 143-181.
• Kiss, B., Sekulova, F., Hörschelmann, K., Salk, C. F., Takahashi, W., & Wamsler, C. (2022). Citizen participation in the governance of nature‐based solutions. Environmental Policy and Governance, 32(3), 247-272.
• Kline, R.B. (2005). Principles and Practice of Structural Equation Modeling. (Second Edition). NY: Guilford Publicatipons, Inc.
• Kuşcu-Karatepe, H., & Yıldırım, A. (2020). The development of a political awareness scale and psychometric testing on nurses in Turkey: A methodological study. MANAS Journal of Social Studies, 9(4), 2418-2429.
• LaRocca, R. (2017). Introduction to Social Awareness. http://www.transforminge ducation.org/introduction-to-socialawareness/
• Maydeu-Olivares, A. (2017). Assessing the size of model misfit in structural equation models. Psychometrika, 82(3), 533-558.
• MEB(2018).https://mufredat.meb.gov.tr/Dosyalar/201812103847686SOSYAL%20B%C4%B0LG%C4%B0LER%20%C3%96%C4%9ERET%C4%B0M%20PROGRAMI%20.pdf adresinden 15.03.2025 tarihinde erişilmiştir.
• MEB(2023). https://tymm.meb.gov.tr/beceriler/erdem-deger-eylem-cercevesi adresinden 15.03.2025 tarihinde erişilmiştir.
• MEB (2024). https://mevzuat.meb.gov.tr/dosyalar/2194.pdf adresinden 15.03.2025 tarihinde erişilmiştir.
• McNeish, D., & Wolf, M. G. (2023). Dynamic fit index cutoffs for confirmatory factor analysis models. Psychological Methods, 28(1), 61-88.
• Morawska-Jancelewicz, J. (2022). The role of universities in social innovation within quadruple/quintuple helix model: Practical implications from polish experience. Journal of the Knowledge Economy, 13(3), 2230-2271.
• Nakamura, M., ve Watanabe-Muraoka, A. M. (2006). Global social responsibility: developing a scale for senior high school students in Japan. International Journal for the Advancement of Counselling, 213-226.
• Neff, K. D. (2003). Self-compassion: An alternative conceptualization of a healthy attitude toward oneself. Self and Identity, 2, 85-101.
• Nurdiansyah, E. (2016). Improving social sensitivity in society with internalızation value of multicultural education. Proceedings of the 2nd SULE – IC 2016, FKIP, Unsri, Palembang, October 7th – 9th. Öcal, A., Demirkaya, H. ve Altınok, A. (2013). İlköğretim öğrencilerine yönelik sosyal duyarlılık ölçeğinin geliştirilmesi. Pegem Eğitim ve Öğretim Dergisi, 3 (1), 67-76.
• Sanatkhah, A., Akbarzadeh, R. (2017). A study of the relationship between social apathy and apathy to addiction. Journal of Law Enforcement Science, 8(19), 24–44.
• Sapancalı, F. (2001). Yeni dünya düzeni ve küresel yoksulluk. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 3 (2), 115-140.
• Sarwono, S. (2013). Anak Jakarta: A sketch of Indonesian youth identity. Wacana 15 (1),
• Schermelleh-Engel, K., Moosbrugger, H., & Müller, H. (2003). Evaluating the fit of structural equation models: Tests of significance and descriptive goodness-of-fit measures. Methods of Psychological Research Online, 8(2), 23-74.
• Sullivan, P. (2006), Introduction: Culture Without Cultures—The Culture Effect. The Australian Journal of Anthropology, 17: 253-264. Tabachnick, B. G., & Fidell, L. S. (2012). Using multivariate statistics. Pearson.
• Tezbaşaran, A. A. (2008). Likert tipi ölçek geliştirme kılavuzu. 3. Sürüm, E-Kitap.
• Thompson, B. (2004). Exploratory and Confirmatory Factor Analysis: Understanding Concepts and Applications. (First Edition). Washington: American Psychological Association.
• Tolentino, E. P. (2009). How does it feel to have your skin color? In R. G. Johnson III (Ed.), A twenty-first century approach to teaching social justice: Educating for advocacy and action (pp.107-127). New York: Peter Lang Publishing
• Türk Dil Kurumu (TDK, 2025). Türkçe Sözlük. https://sozluk.gov.tr/
• Uçus-Güldalı, Ş. (2017). Sosyal Bilgileri Okul Öncesi Dönem Çocuklarıyla Deneyimlemek: Erken Çocukluk Döneminde Sosyal Bilgiler Eğitiminin Önemini gözden geçirme. Ahi Evran Universitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi (KEFAD), 18(3), 1122-1151
• Ünal, O. ve Duygu, H. (2019). Ortaokul 7. ve 8. Sınıf Öğrencilerinin Sosyal Duyarlılık Düzeylerini Belirlemeye Yönelik Nicel Bir Çalışma: Alanya Örneği. Journal of Innovative Research in Social Studies. 2(1), 16-30.
• Yeter, F., & Kurtdede Fidan, N. (2021). Value of “Helpfulness” in Children’s Magazines. Journal of Education and Future(20), 61-74. https://doi.org/10.30786/jef.823972
• Wade, R. C. (2007). Social justice for social justice teaching strategies for the elementary classroom. (1st ed.). New York: Teachers College Press.
• Wright, P. M. (2017). Using social and emotional learning as a conceptual framework to support the Teaching Personal and Social Responsibility model. 29th International Sport Science Congress, 6, 83-90.