Osmanlı Devletinde 1840-1841 Yılları Arasında İç Anadolu Bölgesinde Çıkan Vergi İsyanları

Yıl 2021, Cilt: 6 Sayı: 1, 1 - 20, 30.06.2021

Filiz Giray , Özlem Ercan

https://doi.org/10.30927/ijpf.922945

Öz

Tarihsel süreç içinde tüm toplumlarda vergiler, bireyler ile devleti karşı karşıya getiren bir olgu olmuştur. Bireyler, vergilere karşı kolektif tepkilerde bulunmaktadırlar. Bu tepkinin vergi isyanlarına dönüşmesi söz konusu olabilmektedir. Vergi isyanları tarihsel açıdan incelendiğinde vergi oranı, yükü, tahsil şekli gibi vergilemeye yönelik unsura dayalı olarak gerçekleşebilirken devlet yönetimine karşı genel hoşnutsuzluğun tezahürü olabilmektedir. Vergi isyanlarının bileşenlerinin farklı olması, her bir vergi isyanının ayrı ayrı incelenmesini gerektirmektedir.
Bu çalışmanın amacı, arşiv araştırması ile Osmanlı Devleti’nde vergi isyanlarının oluşum, yönetim ve sonuçlarına ilişkin değerlendirme yapabilmektir. Bu bağlamda Osmanlı Devleti’nde 1840-1841 yılları arasında İç Anadolu Bölgesi’nde (Ayaş, Çamardı, Bala ve Burdur kazalarında) gerçekleşen vergi isyanları örnekleri Osmanlı arşivlerine dayanılarak incelenmiştir. Yapılan inceleme sonucunda söz konusu vergi ayaklanmalarına ahalinin tamamının katılmadığı ve isyanın toplumun tümüne yayılmadığı tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Vergi, İsyan, Osmanlı Devleti, Vergi isyanları

Tax Revolts in the Ottoman State in Central Anatolia between 1840 and 1841

Öz

Taxes, which are the basic public income, can cause disputes between individuals and the state over time. Individuals engage in collective responses to taxes. This reaction could turn into tax riots. Historically, tax revolts can occur based on elements of taxation, such as the tax rate, burden, and form of collection, while the state can be a manifestation of general discontent with the government. The fact that the components of tax riots are different requires that each tax Riot be examined separately.
The aim of this study is to examine the characteristics and consequences of tax revolts in the Ottoman state. In this context, the tax revolts that took place in the Ottoman Empire in the Central Anatolia region (Ayaş, Çamardı, Bala and Burdur towns) in 1840-1841 were examined with examples obtained from the Ottoman archives. As a result of the examination, it was determined that not all of the people participated in the tax revolts and these revolts did not spread to the whole society.

Anahtar Kelimeler

Tax, Revolt, Ottoman State, Tax Revolts

Kaynakça

• Akdağ, Mustafa (1995) Türkiye’nin İktisadi ve İçtimai Tarihi (1453-1559) 2, İstanbul: Cem Yayınevi.
• Akdağ, Mustafa (2017) “Celali İsyanlarının Başlaması”, Ankara, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi, Tarih Bölümü, http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/26/1243/ 14194.pdf (Erişim Tarihi: 22.03.2017).
• Aktan, Coşkun Can, Dilek Dileyici ve Özgür Saraç (2002). Vergi, Zulüm ve İsyan. Ankara: Phoenix Yayınevi.
• Cura, Serkan (2016) “Osmanlı İmparatorluğu’nda ve Batı Toplumlarında Görülen Vergi İsyanlarının Karşılaştırmalı Olarak Değerlendirilmesi”, Sümerlerden Türkiye Cumhuriyeti’ne Maliye Tarihi, ed. Ali Rıza Gökbunar, Alparslan Uğur, İstanbul: Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş., 97-126.
• Çetin, Hamit (2018) “Osmanlı Devletinde Meydana Gelen Vergi İsyanları”, Hukuk ve İktisat Araştırmaları Dergisi, 10(1): 18-34.
• DİA (2002). “Kocabaşı”. DİA, C. 26. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. 140-141.
• Gökbunar, Ali Rıza (2004). “Atçal Kel Mehmed Ayaklanması: Vergiye Farklı Bir Başkaldırı Örneği”, Yönetim ve Ekonomi: Celal Bayar Üniversitesi İİBF Dergisi, 11(4): 27-33.
• Gökbunar, Ali Rıza (2007). “Celali Ayaklanmalarının Maliye Tarihi Açısından Değerlendirilmesi”, Yönetim ve Ekonomi: Celal Bayar Üniversitesi İİBF Dergisi, 14(1): 1-28.
• İnalcık, Halil (2019). Devlet-i Aliyye Osmanlı İmparatorluğu Üzerine Araştırmalar-IV Ayanlar, Tanzimat, Meşrutiyet. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Köken, Taylan “Ayaş İlçesi Tarihi ve Arkeolojisi”. www.academia.edu/35442588/ Ankara_Ayas_Tarihi_ve_Arkeolojisi (Erişim Tarihi: 06.03.2021)
• Neumark, Fritz (1975). Vergi Politikası. Çev. İclal Fevzioğlu. İstanbul: Filiz Kitabevi.
• Olson, Robert W. (1977) “Jews, Janissaries, Esnaf and the Revolt of 1740 in İstanbul”, Journal of Economic and Social History of the Orient, XX: 185-207.
• Özkaya, Yücel (1994). Osmanlı İmparatorluğunda Ayanlık. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Sezen, Tahir (2017). Osmanlı Yer Adları. Ankara: T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Müdürlüğü Yayınları.
• TDK, Türkçe Sözlük, Ankara: Akşam Sanat Okulu Matbaası, 2005.
• Teoman, Özgür, Bozpınar, Cumali (2021) “Osmanlı İmparatorluğu’nda Celali İsyanları: Chayanovyan Bakış Açısıyla Bir Değerlendirme”, Akdeniz İİBF Dergisi, 21: 121-130.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Bâb- Asâfî Defterleri (BOA), 370/37, 48, 53.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Dâhiliye Nezareti Defterleri (İ. DH.) 34-1625/1.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Meclis-i Vâlâ Riyâseti Belgeleri (İ. MVL.), 20-316/1.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Meclis-i Vâlâ Riyâseti Belgeleri (İ. MVL.), 20-316/2.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Meclis-i Vâlâ Riyâseti Belgeleri (İ. MVL.), 20-316/3.
• www.lugatim.com/s/ayan (Erişim Tarihi: 21.03.2021)
• www.lugatim.com/s/ifraz (Erişim Tarihi: 23.05.2021)