Anayasalara Göre Bütçe Hakkının Sınırları Nasıl Değişmektedir? AB ve OECD Ülkelerinin Analizi

Yıl 2024, Cilt: 9 Sayı: 2, 495 - 527, 25.12.2024

Gonca Güngör Göksu

https://doi.org/10.30927/ijpf.1506332

Öz

Modern anayasal hakların kazanılmasında lokomotif rolü üstlenen bütçe hakkı, halkın yöneticilere karşı giriştiği yoğun mücadeleler neticesinde kazanılmış bir haktır ve günümüz demokratik yönetim biçimlerinin önemli bir unsurunu temsil etmektedir. Bu ana görüşten hareketle, araştırmada Avrupa Birliği ile Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Teşkilatı üyesi 41 ülkenin anayasalarında bütçe, kesin hesap, yasama ve yüksek denetimine yönelik amir hükümlerin detaylı analiz edilmesi ve ilgili ülkelerin anayasalarına göre bütçe hakkının sınırlarının belirlenmesi amaçlanmıştır. Araştırmanın amacına ulaşmak için doküman analizi yöntemi tercih edilmiştir. Örneklem ülkelerin anayasaları aracılığıyla ulaşılan nitel verilere tümevarımsal içerik analizi tekniği uygulanmış ve MAXQDA-24 programı kullanılarak veriler hem nicel hale getirilmiş hem görselleştirilmiştir. Araştırmanın özgün tarafı, mevcut ulusal ve uluslararası çalışmalarda tek bir ülke veya küçük bir örneklem grubu üzerinden bütçe hakkıyla ilişkili anayasal düzenlemelere incelense de herhangi bir yazılım programından faydalanarak, sistematik olarak araştırma konusu hakkında derinlemesine analizler yürütülmemiş olmasıdır. Araştırmanın temel bulgularına göre; farklı yönetim biçimlerinin geçerli olduğu ülkelerde anayasal düzenlemeler açısından bazı benzerlikler olmasına rağmen, ülkeler arası önemli düzeyde farklılıklar tespit edilmiştir. Ayrıca Kıta Avrupası ülkelerinde bütçe hakkına dair düzenlemelerin oldukça kapsamlı olduğu ancak Angola Sakson ülkelerin anayasalarında daha kısıtlı yer verildiği bulgusuna da ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Anayasa, Avrupa Birliği, Bütçe Hakkı, OECD

How Do the Limits of the Power of the Purse Change According to Constitutions? Analyses of EU and OECD Countries

Öz

The power of the purse, which has played a driving role in the acquisition of modern constitutional rights, is a right gained due to the intense struggles of the people against the rulers and represents an essential element of today's democratic forms of government. Based on this main view, this study aims to analyse in detail the mandatory provisions on budget, final accounts, legislative and supreme audit in the constitutions of 41 member states of the European Union and the Organization for Economic Cooperation and Development and to determine the limits of the power of the purse according to the constitutions of the relevant countries. The document analysis method was preferred to achieve the aim of the study. The inductive content analysis technique was applied to the qualitative data obtained through the constitutions of the sample countries, and the data were quantified and visualised using MAXQDA-24 software. The unique aspect of the research is that, although existing national and international studies have examined constitutional arrangements related to the power of the purse through a single country or a small sample group, in-depth analysis has yet to be conducted systematically on the research topic using any software program. According to the study's main findings, although there are some similarities in terms of constitutional arrangements in countries with different forms of governance, there are significant differences between countries. In addition, the regulations on the power of the purse are pretty comprehensive in the Continental European countries, while they are more limited in the constitutions of Angola Saxon countries.

Anahtar Kelimeler

Constitution, European Union, Purse of the Power, OECD

Kaynakça

• Akbey, F. (2024). “A Hundred Years of Misunderstanding (?): Magna Carta and Power of the Purse”. International Journal of Public Finance. 9(1), 39–56. https://doi.org/10.30927/ijpf.1424439
• Akbey, F. (2020). "Cumhurbaşkanlığı Hükûmet Sisteminde Bütçe Hakkı ve Kanunu". International Journal of Public Finance. 5(1), 1-26.
• Akbey, F. & Gök, M. (2020). "Kesin Hesap Kanunu ve Bütçe Hakkı: TBMM Görüşmeleri Üzerinden Bir Analiz". Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi. 56, 279-306.
• Almanya Federal Adalet Bakanlığı ve Federal Adalet Dairesi (2014). Almanya Federal Cumhuriyeti Anayasası. https://www.gesetze-im-internet.de/englisch_gg/englisch_gg.pdf (Erişim Tarihi: 10.06.2024)
• Altun, T. (2019). "Mali Kurumlar: Mali Disiplin ve Bütçe Hakkı İle İlişkisi". Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi. 33(4), 1045–1063.
• Amerika Birleşik Devletleri Senatosu (1789). Amerika Birleşik Devletleri Anayasası. https://www.senate.gov/about/origins-foundations/senate-and-constitution/constitution.htm (Erişim Tarihi:14.06.2024)
• Avcı, M. A. (2015a). "Yasamanın Birincil Güçlü Silahı Bütçe Hakkı: Teorik Bir Yaklaşım". Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 19(1): 69-80.
• Avcı, M. A. (2015b). "The Constitutional Identity of the Public Budgeting on the Scale of the European Union and Optimum Constitutional Budgeting". Mediterranean Journal of Social Sciences. 6(2), 131-140.
• Avustralya Parlamentosu (1901). Avustralya Anayasası. https://www.aph.gov.au/constitution (Erişim Tarihi: 10.06.2024).
• Avusturya Ulusal Konseyi (1920). Avusturya Federal Anayasası. https://constitutionnet.org/sites/default/files/Austria%20_FULL_%20Constitution.pdf (Erişim Tarihi: 10.06.2024).
• Bağlı, M. S. (2012). "Parlamentoların Bütçe Sürecindeki Rolünü Değiştiren Dinamikler". Maliye Dergisi. 163, 505-538.
• Belçika Parlamentosu (1831). Belçika Anayasası. https://www.dekamer.be/kvvcr/pdf_sections/publications/constitution/GrondwetUK.pdf (Erişim Tarihi: 10.06.2024)
• Berger, J. (2005). Mexican Legal System Overview. http://www.mexonline.com/lawreview.htm (Erişim tarihi: 30.07.2024).
• Birleşik Krallık Parlamentosu (1911). 1911 tarihli Parlamento Yasası. https://www.legislation.gov.uk/ukpga/Geo5/1-2/13/section/1 (Erişim Tarihi: 10.06.2024).
• Bulgaristan Cumhuriyeti Parlamentosu (1991). Bulgaristan Cumhuriyeti Anayasası. https://www.parliament.bg/en/const (Erişim Tarihi: 14.06.2024).
• Cilavdaroğlu, A. A. & Ekici, B. (2013). "Türkiye Büyük Millet Meclisinin Bütçe Hakkını Kullanabilme Kapasitesi". Amme İdaresi Dergisi. 46(3), 59 - 88.
• Çek Cumhuriyeti Parlamentosu (1993). Çek Cumhuriyeti Anayasası. https://www.psp.cz/en/docs/laws/1993/1.html (Erişim Tarihi: 01.06.2024).
• Çetinkaya, G. (2022). "Türkiye’de Bütçe Hakkının Anayasalar İtibariyle Dönüşümü". Proceedings of ICOPEC2018. 133-141.
• Çeliker E. (2022). "Bütçe ve Kesin Hesap", Konularına Göre Karşılaştırmalı Dünya Anayasaları". Türkiye Büyük Millet Meclisi Yayınları. 565-591, Ankara. ISBN: 978-605-2089-68-2.
• Çiçek, H. G. & Sayın, S. M. (2016). "Federal Alman Bütçe Sistemi ve Bütçe Reform Çalışmaları". Maliye Dergisi. 163, 290-315.
• Çi̇çek, H. G. & Di̇kmen, S. (2015). "Osmanlı Devleti’nde Bütçenin ve Bütçe Hakkının Tarihsel Gelişimi". Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi. 11(2):2, 83-98.
• Cromien, S. (2018). "The Power of the Purse". Administration. 66(4), 63–90.
• Danimarka Parlamentosu (1953). Danimarka Anayasa Kanunu. https://www.thedanishparliament.dk/-/media/sites/ft/pdf/publikationer/engelske-publikationer-pdf/the_constitutional_act_of_denmark_2018_uk_web.pdf (Erişim Tarihi: 14.06.2024).
• Demirbaş, T. & Çetinkaya, Ö. (2018). Kamu Mali Yönetiminde Kontrol ve Denetim. Bursa: Ekin Basım Yayınevi.
• Dikmen Caniklioğlu, M. (2001). "Anlamı, Kapsamı ve Sınırlarıyla Temel Haklar ve Anayasalarımız". DEÜ Hukuk Fakültesi Mahmut Tevfik Birsel Armağanı. 461-494.
• Doğan, K. C. & Şentürk, S. H. (2017). "İngiltere’de On Yedinci Yüzyıl Devrimler Çağı ve Parlamentarizmin Gelişimi Doğrultusunda Bütçe Hakkı". Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Dergisi. 7(14), 353–373.
• Doğan Özer, İ. (2022). "Bütçe Hakkından Kamu Bütçesine: Osmanlı’dan Günümüze". Yönetim ve Ekonomi Dergisi. 29(4), 683–706.
• Durdu, M. (2020). "Bütçe Hakkının Cumhurbaşkanlığı Sistemindeki Görünümü ve Latin Amerika Ülkeleri ile Mukayesesi". Liberal Düşünce Dergisi. 25(99), 49–78.
• Edizdoğan, N. & Çetinkaya, Ö. (2023). Kamu Bütçesi. Ekin Basım Yayın Dağıtım: Bursa.
• Ergen, Z. (2020). "Osmanlı İmparatorluğundan Günümüze Bütçe Hakkının Gelişim Süreci". Ç.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 29(3), 239-253.
• Estonya Cumhuriyeti Parlamentosu (1992). Estonya Cumhuriyeti Anayasası. https://www.riigiteataja.ee/en/eli/521052015001/consolide (Erişim Tarihi: 05.06.2024).
• Fransız Anayasa Konseyi (1958). Fransa Anayasası. https://www.conseil-constitutionnel.fr/en/constitution-of-4-october-1958 (Erişim Tarihi: 10.05.2024).
• Finlandiya Adalet Bakanlığı (2018). Finlandiya Cumhuriyeti Anayasası. https://www.finlex.fi/en/laki/kaannokset/1999/en19990731 (Erişim Tarihi: 12.06.2024).
• Gölçek, A. G. (2014). "Bütçe Kavramı ve Bütçe Hakkı: Tarihsel Bir İnceleme". Vergi Raporu. 184, 132-139.
• Gözler, K. (2019). Türk Anayasa Hukuku. Ekin Basım Yayın Dağıtım: Bursa.
• Gözler K. (2016). Anayasa Hukukuna Giriş. Ekin Basım Yayın Dağıtım: Bursa.
• Güneş, V. (2022). "Türkiye’de Bütçe Hakkının Doğruluk İlkesi Çerçevesinde Değerlendirilmesi". İşletme ve İktisat Çalışmaları Dergisi. 10(2), 95–109.
• Hırvatistan Parlamentosu (1991). Hırvatistan Cumhuriyeti Anayasası. https://www.sabor.hr/en/constitution-republic-croatia-consolidated-text (Erişim Tarihi: 11.06.2024).
• Hollanda İçişleri ve Krallık İlişkileri Bakanlığı (2018). Hollanda Krallığı Anayasası. https://www.government.nl/documents/reports/2019/02/28/the-constitution-of-the-kingdom-of-the-netherlands (Erişim Tarihi: 12.06.2024).
• İrlanda Parlamentosu (1937). İrlanda Anayasası. https://www.irishstatutebook.ie/eli/cons/en/html (Erişim Tarihi: 15.06.2024).
• İtalyan Cumhuriyeti Anayasa Mahkemesi (1947). İtalyan Cumhuriyeti Anayasası. https://www.quirinale.it/allegati_statici/costituzione/costituzione_inglese.pdf (Erişim Tarihi: 15.06.2024).
• İsveç Parlamentosu (1974). İsveç Anayasası. https://www.government.se/contentassets/7b69df55e58147638f19bfdfb0984f97/the-constitution-of-sweden/#:~:text=Sweden%20has%20four%20fundamental%20laws,of%20the%20Instrument%20of%20Government (Erişim Tarihi: 15.06.2024).
• İsviçre Federal Konseyi (1999). İsviçre Konfederasyonu Federal Anayasası. https://www.fedlex.admin.ch/eli/cc/1999/404/en (Erişim Tarihi: 15.06.2024).
• İspanya Parlamentosu (1978). İspanyol Anayasası. https://www.boe.es/legislacion/documentos/ConstitucionINGLES.pdf (Erişim Tarihi: 15.06.2024).
• İzlanda Parlamentosu (1944). İzlanda Cumhuriyeti Anayasası. https://www.government.is/library/01-Ministries/Prime-Ministrers-Office/constitution_of_iceland.pdf (Erişim Tarihi: 15.06.2024).
• Kaboğlu, İ. Ö. (2011). Anayasa Hukuku Dersleri. Legal Kitapevi. İstanbul.
• Kanada Adalet Bakanlığı (1982). Kanada Anayasası. https://laws-lois.justice.gc.ca/eng/const/ (Erişim Tarihi: 12.06.2024).
• Karaer, A. (2022). "Vergi ve Kamu Borçlanması". Konularına Göre Karşılaştırmalı Dünya Anayasaları. Türkiye Büyük Millet Meclisi Yayınları, 611-624. Ankara. ISBN: 978-605-2089-68-2.
• Kaymaz, M. A. (2022). "Meclisin Bütçe Hakkının Türkiye Cumhuriyeti Anayasası Perspektifinde Genel Bir Değerlendirmesi". The Journal of Social Sciences. 56(56), 467–476.
• Kıral, H. & Akdemir, T. (2019). "Bütçe Hakkı Kapsamında Türkiye’de Ödenek Aktarmalarının Değerlendirilmesi". Sayıştay Dergisi. 112, 107–135.
• Kolombiya Anayasa Mahkemesi (1991). Kolombiya Siyasi Anayasası. https://www.corteconstitucional.gov.co/english/Constitucio%CC%81n%20en%20Ingle%CC%81s.pdf (Erişim Tarihi: 15.061.2024).
• Konukman, A. (2015). "Türkiye’de Bütçe Hakkının Kullanımı: Sorunlar ve Çözüm Önerileri". Artvin Çoruh Üniversitesi Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi. 1(1), 23–65.
• Kore Cumhuriyeti Parlamentosu (1987). Kore Cumhuriyeti Anayasası. https://elaw.klri.re.kr/eng_service/lawView.do?lang=ENG&hseq=1 (Erişim Tarihi: 14.06.2024).
• Kosta Rika Parlamentosu (2020). Kosta Rika Cumhuriyeti Anayasası. https://www.constituteproject.org/constitution/Costa_Rica_2020 (Erişim Tarihi:12.06.2024).
• Kruithof M. & Bondt, W. de (2017). Introduction to Belgian Law. Wolters Kluwer Legal & Regulatory. USA.
• Küçükaycan, D. & Çelikay, F. (2019). "Bütçe Teorisi Perspektifinden Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sisteminin Bütçeleme Süreci ve Bütçe Hakkı Üzerindeki Etkileri". İçinde Güner, A., Akgül Yılmaz, G. ve Doğrusöz, B. (ed.), Prof. Dr. Ömer Faruk BATIREL’e Armağan Kitap (329-355). ISBN:978-975-02-5766-7.
• Letonya Parlamentosu (2014). Letonya Cumhuriyeti Anayasası. https://www.saeima.lv/en/legislative-process/constitution (Erişim Tarihi: 15.06.2024).
• Litvanya Cumhuriyeti Parlamentosu (1922). Litvanya Cumhuriyeti Anayasası. https://www.saeima.lv/en/legislative-process/constitution (Erişim Tarihi: 13.06.2024).
• Lu, Y. & Xue, C. (2011). "The Power of the Purse and Budgetary Accountability: Experiences from Subnational Governments in China". Public Administration and Development. 31(5), 351–362.
• Lüksemburg Temsilciler Meclisi (2009). Lüksemburg Büyük Dukalığı Anayasası. https://www.constituteproject.org/constitution/Luxembourg_2009 (Erişim Tarihi: 12.06.2024).
• Macaristan Parlamentosu (2020). Macaristan Anayasası. https://www.parlament.hu/documents/125505/138409/Fundamental+law/73811993-c377-428d-9808-ee03d6fb8178 (Erişim Tarihi: 13.06.2024).
• Malta Parlamentosu (1964). Malta Anayasası. https://legislation.mt/eli/const/eng (Erişim Tarihi: 15.06.2024).
• MAXQDA Manual (2020). MAXQDA Getting Started Guide. https://www.maxqda.com/download/manuals/MAX2020-Online-Manual-Complete-EN.pdf (Erişim Tarihi: 31.07.2024).
• Meksika Temsilciler Meclisi (2015). Meksika Birleşik Devletleri Siyasi Anayasası. https://www.constituteproject.org/constitution/Mexico_2015 (Erişim Tarihi: 12.06.2024).
• Musa, A. M. (2021). "The Relationship between the President and the House of Representatives in Budget Rights". J. Legal Ethical & Regul. Isses. 24, 1.
• Narter, R. (2012). "Anayasal Açıdan Bütçe Hakkı". Erzincan Binali Yıldırım Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi. 7(1):2, 35-52.
• Niu, M. & Lin, M. (2020). "When the Power of the Purse Meets the Power of Technology: A Case Study of Guangzhou People’s Congress in China". Asia Pacific Journal of Public Administration. 42(4), 274–289.
• Norveç Adalet ve Kamu Güvenliği Bakanlığı (1814). Norveç Krallığı Anayasası. https://lovdata.no/dokument/NLE/lov/1814-05-17 (Erişim Tarihi: 14.01.2024)
• Organisation for Economic Co-operation and Development (OECD) (2023). "OECD Best Practices for Parliaments in Budgeting". OECD Journal on Budgeting. 23/1, https://doi.org/10.1787/33109e15-en.
• Özvar, S. (2021). "Yapısal Reformların Bütçe Hakkının Etkin Kullanımına Etkisi: Meksika Örneği". Sayıştay Dergisi. 32(121), 99–126.
• Polonya Parlamentosu (2017). Polonya Cumhuriyeti Anayasası. https://www.sejm.gov.pl/prawo/konst/angielski/kon1.htm (Erişim Tarihi: 12.06.2024).
• Portekiz Parlamentosu (1976). Portekiz Cumhuriyeti Anayasası. https://www.parlamento.pt/sites/EN/Parliament/Documents/Constitution7th.pdf (Erişim Tarihi: 15.06.2024).
• Rahman, T. & Mohsin, L. (2022). "Parliamentary Power of the Purse: Stocktaking the Role of the Jatiya Sangsad in the Budgetary Process in Bangladesh". Public Organization Review. 22: 1217–1236.
• Romanya Cumhurbaşkanlığı İdaresi (1991). Romanya Anayasası. https://www.presidency.ro/en/the-constitution-of-romania (Erişim Tarihi: 14.06.2024).
• Sak, R., Sak, İ.T.Ş., Şendil, Ç.Ö. & Nas, E. (2021). "Bir Araştırma Yöntemi Olarak Doküman Analizi". Kocaeli Üniversitesi Eğitim Dergisi. 4(1), 227–256.
• Sapankaya, F.Y. & Tandırcıoğlu, H. (2022). "Gençlerin Bütçe Hakkı Algısı: Manisa Celal Bayar Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Öğrencileri Üzerinden Bir Değerlendirme". Yönetim ve Ekonomi Dergisi. 29(2), 297–317.
• Selen, U. & Tarhan, B. (2015). "Türkiye’de Seçmenlerin Bütçe Hakkı Algısı ve Etkileyen Faktörler". Journal of Life Economics. 4, 1-18.
• Slovakya Parlamentosu (1992). Slovakya Cumhuriyeti Anayasası. https://www.prezident.sk/upload-files/46422.pdf (Erişim Tarihi: 14.06.2024)
• Slovenya Cumhuriyeti Meclisi (1991). Slovenya Cumhuriyeti Anayasası. https://www.us-rs.si/media/constitution.pdf (Erişim Tarihi: 14.06.2024)
• Stapenhurst, R., Jacobs, K. & Cedric Eboutou, T. (2019). "Developing an Index of EX-POST Parliamentary Oversight of Public Finance". The Journal of Legislative Studies. 25(1), 119-142.
• Şahin İpek, E. A. (2017). "Bütçe Hakkının Kullanılması Bakımından TBMM’nin Bütçe Sürecindeki Rolünün Değerlendirilmesi". Maliye ve Finans Yazıları. 1(107), 70–107.
• Şili Cumhuriyeti Anayasa Mahkemesi (1980). Şili Cumhuriyeti Siyasi Anayasası. https://www.constituteproject.org/constitution/Chile_2021 (Erişim Tarihi: 15.06.2024).
• Türer, A. (2022). "Sayıştay ve Dış Denetim". Konularına Göre Karşılaştırmalı Dünya Anayasaları. Türkiye Büyük Millet Meclisi Yayınları. 595-609, Ankara. ISBN: 978-605-2089-68-2.
• Türkiye Cumhuriyeti (T.C.) Anayasası, Resmi Gazete. Yayım 09.11.1982. Sayı: 17863.
• Türkiye Cumhuriyeti (T.C.) Dışişleri Bakanlığı (2024). İsviçre'nin Siyasi Görünümü. https://www.mfa.gov.tr/isvicre-kunyesi.tr.mfa (Erişim Tarihi: 24.07.2024).
• Wehner, J. (2006). "Assessing the Power of the Purse: An Index of Legislative Budget Institutions". Political Studies. 54, 767–785.
• Yeni Zelanda Parlamentosu (1986). Yeni Zelanda Anayasası. https://www.legislation.govt.nz/act/public/1986/0114/latest/DLM94204.html (Erişim Tarihi: 15.06.2024)
• Yeşilbaş Özenç, Y. (2022). "Eğitim Araştırmalarında Durum Çalışması Deseni Nasıl Kullanılır?". Uluslararası Eğitimde Nitel Araştırmalarda Mükemmellik Arayışı Dergisi. 1(2), 57-67.
• Yıldırım, A. & Şimşek, H. (2021). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayınevi.
• Yıldız, M. (2011). "İspanya Yönetim Sistemi’ndeki Tekçilik ve Federalizm Tartışmalarının Değerlendirilmesi". H.Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi. 29(2), 175-191.
• Yılmaz, H. H. & Biçer, M. (2010). "Parlamentonun Bütçe Hakkını Etkin Kullanımının Yeni Bütçe Sistemi Çerçevesinde Değerlendirilmesi". Maliye Dergisi. 158(1), 201–225.
• Yürükoğlu, B. & Kırcı Çevik, N. (2023). Bütçe Hakkı ve Demokrasi: OECD Ülkelerinden Ampirik Bulgular. Özgür Yayınları. Gaziantep. ISBN: 978-975-447-621-7.
• Yunanistan Parlamentosu (2008). Yunanistan Anayasası. https://www.hellenicparliament.gr/UserFiles/f3c70a23-7696-49db-9148-f24dce6a27c8/001-156%20aggliko.pdf (Erişim Tarihi: 15.06.2024)
• Zarei, H., Yazdifar, H., Dahmarde Ghaleno, M. & Namazi, N. (2022). "National Culture and Public-Sector Budgeting: The Mediating Role of Country-Level Institutions Using a Structural Equation Modelling Approach". Journal of Applied Accounting Research. 23(3), 686–714.