Eski Türkçeden Kazakçaya Söz Varlığı: Harezm Türkçesi Örneği

Yıl 2021, Cilt: 3 Sayı: 6, 225 - 234, 31.08.2021

Emin Oba

Öz

Bir dilin söz varlığını oluşturan sözcük hazinesi, o dilin geçmişten getirdiği kültürel birikiminin sonucunda oluşmuştur. Çağdaş Türk lehçelerinden biri olan Kazakça söz varlığı açısından oldukça zengin bir dildir. Söz varlığını geneleni Türkçe kökenli sözcükler ve bu sözcüklerin türevleri oluşturmaktadır. Bu çalışmada Tarihî Türk Lehçelerinden biri olan Harezm Türkçesinden itibaren kullanılan sözcükler tespit edilerek, bunların Kazakçanın söz varlığındaki görünüşleri üzerinde durulacaktır. Yani kullanılan sözcükler ekleşmiş ve yan anlamlar kazanmış şeklinde oldukları için Eski Türkçe ve Karahanlı Türkçesi dönemindeki eserlerde geçmemektedir. Sözcüğün Harezm Türkçesi eserlerindeki kullanımları ile Kazakçanın söz varlığındaki kullanımları karşılaştırılacaktır. Bununla birlikte bazı sözcükler üzerinde dil bilgisel açıdan inceleme yapılarak, sözcüğün köken ve diğer Tarihî Türk Lehçeler ile (Kıpçak Türkçesi, Çağatay Türkçesi) karşılaştırması yapılacaktır. Sözcüklere bu tür incelemeler yapılırken, bazen Çağdaş Türk Lehçelerden örneklerde sözcüğü desteklemek adına verilmiştir. Son olarak, sadece Harezm Türkçesi eserlerinde geçtiğini tespit ettiğimiz sözcükler sonuç kısmında liste olarak verilmiştir. Bu listede görüleceği gibi verilen sözcükler, Eski Türkçe kelimelerin türevlerinden ve çeşitli yan anlamlarından oluşmuştur.

Anahtar Kelimeler

Eski Türkçe, Harezm Türkçesi, Kazakça, söz varlığı.

Kaynakça

• Ata, Aysu. (1997). Ḳıṣaṣü’l-Enbiyā II (Dizin). Ankara: TDK.
• Ata, Aysu. (1998). Nehcü’l-Feradis (Dizin). Ankara: TDK.
• Atalay, Besim. (1970). Abuşka Lûgati veya Çağatay Sözlüğü. Ankara: Ayyıldız.
• Atalay, Besim. (2013). Divanü Lugat-it Türk Tercümesi. 6. bs. Ankara: TDK.
• Baskakov, N. (1958). Karakalpakşa-Rusşa Sözlik. Moskva.
• Battal, Aptullah. (1988). İbni-Mühennâ Lugati. Ankara: TDK.
• Bayniyazov, A., J. Bayniyazova. (2007). Türikşe-Kazakşa Sözdik. Almatı.
• Clauson, Sir Gerard. (1972). An Etymological Dictionary of Pre-thirteenth Century Turkish. Oxford: Clarendon Press.
• Dankoff, R., J. Kelly. (1982-1985). Maḥmūd al-Kāšγarī: Compendium of the Turkic Dialects (Dīvān Luγāt at-Turk) I-III. Cambridge/MA.
• Durgut, Hüseyin. (1995). “Şeyh Süleyman Efendi-yi Buhāri, Lugat-i Çağatay ve Türki-yi Osmani (Cild-i Evvel)”. Yüksek Lisans Tezi. Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Hacıeminoğlu, Necmettin.(2000). Kutb’un Husrev ü Şirin’i ve Dil Hususiyetleri. Ankara: TDK.
• Iskakov, A. (red.). (1966). Kazak Tiliniŋ Kıskaşa Etimologiyalık Sözdigi. Almatı: Kazak SSR Ġılım.
• Iskakov, A.. (1978-1986). Kazak Tiliniŋ Tüsindirme Sözdigi 10 cilt. Almatı: Kazak SSR Gılım.
• Iskakov, A.. (2011). Kazak Ëdebi Tiliniŋ Sözdigi 15 cilt. Almatı.
• Kaliyev, G., O. Hakısbekov, Ş. Sarıbayev, A. Uderbayev (red.). (2005). Kazak Tiliniŋ Aymaktık Sözdigi. Almatı: Arıs.
• Karaağaç Günay. (1997). Mevlânâ Lutfȋ Dȋvanı. Ankara: TDK.
• Koç, Kenan, Ayabek Bayniyazov, Vehbi Başkapan. (2003). Kazak Türkçesi Türkiye Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Akçağ.
• Nadelyayev, V. M., D. M. Nasilov, E. R. Tenişev, A. M. Şçerbak. (1969). Drevnetyurskskiy slovar’. Leningrad.
• Oba, Emin. (2020). Kazakçanın Tarihî Türk Lehçelerine Göre Söz Varlığı. İstanbul: IQ Kültür-Sanat.
• Räsänen, M. (1969). Versuch eines etymologischen Wörterbuchs der Türksprachen. Helsinki: Suomalais-Ugrilainen Seura.
• Sevortyan, Yervand Vladimiroviç. (1974-2003). Etimologiçeskiy Slovar Tyurkskih Yazıkov. Moskva.
• Toparlı, Recep, Mustafa Argunşah. (2014). İslâm Mu’ȋnü’l-Mürȋd. Ankara: TDK.
• Toparlı, Recep, Hanifi Vural, Recep Karaatlı. (2014). Kıpçak Türkçesi Sözlüğü. Ankara: TDK.
• Ünlü, Suat. (2013). Çağatay Türkçesi Sözlüğü. Konya: Eğitim.
• Yudahin, K. K. (2011). Kırgız Sözlüğü. çev. Abdullah Taymas. Ankara: TDK.
• Yüce, Nuri. (1993). Mukaddimetü’l-Edeb, Ḫvārizm Türkçesi ile Tercümeli Şuşter Nüshası (Giriş- Dil Özellikleri- Metin- İndeks). Ankara: TDK.